Ervaringen van Franklin Jones

Franklin Jones (1939) is een Amerikaan die enkele jaren filosofie studeerde aan de universiteit van Columbia en later Engels aan de universiteit van Stanford in Californië. Hij experimenteerde met allerlei bewustzijnstoestanden, omdat hij iedere mogelijkheid om ervaring op te doen zonder reserve wilde uitbuiten, zo- dat niets binnen de bestaande mogelijkheden hem onbekend zou blijven. Hij zocht, wat hij noemde, de werkelijkheid als werkelijkheid, niet wat beweerd wordt over wat is. In het derde jaar van zijn studie, in 1960, toen hij tot heel laat achter zijn bureau verbleef en het idee had dat er geen ervaringen meer waren waarmee hij nog geen kennis had gemaakt, overkwam hem iets wat hij later als volgt beschreef.

‘Toen beleefde ik, heel plotseling, op een bepaald moment een totale omwenteling in mijn energie en bewustzijn. Aan het verste einde van al dit bewustzijn opende zich een stijgend, absoluut gevoel van inzicht. En alle gedachte-energie die af- daalde in die diepte leek op een of ander onpeilbaar punt rechtsomkeert te maken. De opstijgende impuls zette me op mijn benen en ik voelde een enorme vloed van kracht uit mijn diepten stromen en uitdijen zodat mijn hele lichaam en ieder niveau van bewustzijn gevuld werd met golven van de mooiste en meest uitbundi- ge energie.

Ik voelde me totaal buiten zinnen, maar die waanzin was niet wanhopig. Er school geen zoeken noch dilemma in, er was geen vraag, geen onvervulde drijf- veer, er was geen enkel oogmerk noch een aanwezigheid buiten mezelf om. Mijn kamertje was te klein voor die energie. Ik holde het huis uit de straat op. Ik dacht: vond ik maar iemand om mee te praten, om dit over te kunnen brengen. De energie in mijn lichaam was overweldigend en iedere cel van mijn wezen was vol van een extase die door zijn druk, zijn licht en kracht, bijna ondraaglijk was. Maar het was midden in de nacht. In geen enkele kamer brandde licht. Ik kon niemand bedenken die ik wakker kon maken en die mijn ervaring zou begrijpen. Maar ik had het gevoel dat al zou ik een vriend tegenkomen, ik mezelf niet zou

kunnen uitdrukken. Mijn woorden zouden alleen maar een soort onbeheerst, dich- terlijk gebrabbel zijn.

Mijn hoofd deed pijn van de intense energie die mijn hersens verzadigde. Ik dacht: vond ik maar iemand die een aspirine voor me had of iets om me tot rust te brengen. Maar zo iemand was er niet. Uiteindelijk matte ik mezelf af door langs de straten te zwerven en keerde ik terug naar mijn kamer.’13

Jones geeft in zijn boek aan dat het nog jaren zou duren voordat hij begreep wat dit allemaal betekende. Het vormde voor hem de aanzet tot een onbegrensd leven. De boven beschreven ervaring lijkt me geen mystieke ervaring, eerder een uit de hand gelopen hoofdpijn of een bepaald soort bewustzijnsvergroting met golven van uitbundige energie. Er kan namelijk niet worden gesproken over het opgaan in een zichzelf overstijgende werkelijkheid. Er is sprake van een ‘ik’, het- geen bij de mystiek, zoals Van Ruysbeek en Raine die typeren, niet het geval is. Een jaar na deze ervaring begint Franklin Jones in Californië aan zijn studie Engels. Het opdoen van allerlei ervaringen combineert hij daar met het precies opschrijven van wat er gebeurde. Hij heeft altijd een blocnote bij zich en schrijft op wat er zich afspeelt in zijn bewustzijn. Tegelijk heeft hij zich opgegeven als proefpersoon voor experimenten met drugs (mescaline, LSD, psilocibine) en ver- diept zich in oosterse meditatie en yoga. Uit deze periode beschrijft hij de volgen- de ervaring.

‘Als ik bij aanvallen van kinderziekten in een delirium raakte, had ik een paar keer een ervaring alsof er een massa reusachtige duimen van boven neerdrukte in een gedaante van mij die veel groter was dan mijn fysieke lichaam. Die ervaring met de ‘duimen’ deed zich nog een of twee keer voor tijdens die drugsexperimen- ten.

De ‘duimen’ waren niet zichtbaar in de gebruikelijke zin van het woord. Ik zag ze toen niet en ook niet als kind. Ik kon ze niet zien met mijn ogen en het waren geen visuele hallucinaties. Toch beleefde ik ze heel bewust met een eigen speciale vorm en beweeglijkheid net zoals ik mijn eigen grotere en ook onzichtbare gestalte ervoer. Ik liet die tussenkomst van de ‘duimen’ toen niet volledig toe, evenmin als in mijn kinderjaren. Ik hield die op afstand uit angst om overweldigd te worden, want ik begreep totaal niet wat er gebeurde. Maar jaren later gebeurde hetzelfde op natuurlijke wijze in meditatie. Omdat mijn meditatie geleidelijk was gegaan, waardoor ik alles wat op elk niveau werd gecommuniceerd opnam zonder dat ik geschokt raakte, kon ik deze ervaring laten gebeuren. Toen ik het toeliet, drongen de ‘duimen’ mijn gedaante helemaal binnen. Ze deden zich voor als tongen of onderdelen van een kracht die van boven kwam. En toen ze diep in mijn lichaam waren doorgedrongen, leek het magnetische of energetische evenwicht in mijn wezen zich om te keren. Bij verschillende gelegenheden leek het alsof mijn lichaam zich iets boven de grond had verheven; misschien is dat wel de basis van aanwijzingen in de mystieke literatuur voor fenomenen als zweven, verplaatsen of zelfs ‘hemel- vaart’.14

Uit deze beschrijving blijkt hoe verschillende ervaringen en dan vooral de inter- pretaties ervan in elkaar grijpen en door Jones moeilijk van elkaar kunnen wor- den losgezien. Hij beschrijft ze ook vanuit een situatie – jaren later – die verschilt van de situatie waarin hij ze daadwerkelijk meemaakt. In die zin is het niet gemakkelijk begin en eindpunt van de ervaringen aan te geven, omdat ze onlos- makelijk zijn verbonden met zijn geschiedenis.

Van Ruysbeek probeert zijn ervaringen zo objectief mogelijk te beschrijven, maar ook daar wordt al duidelijk dat ze in elkaar grijpen, dat er sprake is van een proces waarin ieder verleden het heden bepaalt en waar de opeenvolgende gebeurtenis- sen elkaar niet alleen kleuren maar ook lijken te constitueren.

Bij het lezen van bovenstaande duimen-ervaring denkt men niet direct aan mys- tiek, maar aan een angstige droom of een psychotische gemoedstoestand. De verwijzingen naar de mystieke literatuur lijken op een ‘hinein’ interpreteren. Voor Jones staan ze echter in verband met zijn latere ervaringen die door hem als mystiek worden benoemd.

Wat de eerste ervaringen betreft wordt zowel door Erik van Ruysbeek als Frank- lin Jones opgemerkt dat ze niet wisten wat hun overkwam. Maar de herinnerin- gen eraan voegen zich aaneen en lijken zo mede op grond van wat ze lezen en bestuderen een mystiek kader te krijgen. Misschien blijkt hieruit al hoe moeilijk het is ervaringen te objectiveren. Ze zijn nauw verbonden met het innerlijk van de persoon en er amper van te onderscheiden. Je zou het innerlijk dat de persoon vormt moeten vergelijken met degene die hij was voordat hij een dergelijke erva- ring kreeg en als in een berekening de vroegere persoon van de tegenwoordige moeten aftrekken om het verschil te kunnen benoemen. Dit is tamelijk complex. We weten amper wat we precies met het innerlijk, het bewustzijn, het gedachte- goed van iemand bedoelen. Het lijkt moeilijk dit innerlijk tot in details in kaart te brengen. Men kan wel de verschillende hersenfuncties meten en vergelijken, maar dat is nog iets anders dan bewustzijn en herinnering.

Dergelijke bijzondere ervaringen blijken het persoonlijk bewustzijn, heel het gedachtegoed en zingevingskader dermate te beïnvloeden, dat je niet alleen zelf verandert maar dat ook het verleden een andere kleur en interpretatie krijgt, zo- dat bij het vergelijken tussen het verleden en het heden niet alleen het heden maar ook het verleden verandert. Ervaringen bewerkstelligen ontwikkelingen en interpretaties die niet losgezien kunnen worden van de hele voorgeschiedenis van de persoon en daarom moeilijk zijn te verzelfstandigen.

De biografie van Franklin Jones getuigt van een zekere megalomanie, gekoppeld aan een sterke wilskracht. Hij wil het onderste uit de kan en alles over het bewustzijn en de menselijke geest te weten komen. ‘Mijn opzet was om onaf- gebroken bewust te blijven op het niveau van het diepste centrum van de geest’, schrijft hij15_{. De onverzettelijkheid en onverschrokkenheid waarmee hij zijn zoek-}

tocht naar het absolute bewustzijn en de ultieme ervaring onderneemt, lijkt op die van een Amerikaan die vanuit een werelddeel dat amper fietst de Tour de France wil winnen. Hoe ongelooflijk het ook mag klinken, het doel wordt bereikt.

In het najaar van 1963 komt hij tot het inzicht dat zijn zoeken naar de meest intensieve bewustzijnservaringen te maken heeft met een narcistische mentali- teit en hij raakt ervan overtuigd dat hij moet werken aan de dood van Narcissus. Hij ziet in dat hij een leraar nodig heeft om hem te helpen en vindt in New York een leraar in Kundalini-yoga. Kundalini kan verstaan worden als basisenergie die de wereld in stand houdt en als de manifestatie van een goddelijke moeder. Het gaat hier om een onderdeel van de Hindoeïstische of Indiase filosofie waar Ad- vaita Vedanta centraal staat. Kundalini vormt de basis van alle bewustzijn. De oude Hindoes onderscheiden zeven chakra’s, zeven niveaus van bewustzijns- ervaring. Drie ervan zijn in het onderste deel van het menselijk lichaam gesi- tueerd: helemaal onderaan bij de anus het chakra van de materie die daar ver- teerd wordt afgescheiden. Daar vlakbij het chakra van de voortplanting en de seksualiteit. Daarboven in de buik, ter hoogte van de navel, ligt het chakra van de macht, waarmee we heersen en beheersen. Deze drie chakra’s duiden op de fy- sieke menselijke werkelijkheid. De bovenste drie chakra’s bevinden zich in het hoofd, waarbij in het strottenhoofd het chakra van de taal ligt dat verwijst naar de mens als sprekend wezen. Vervolgens is er het chakra van het heldere bewustzijn gelokaliseerd midden op het voorhoofd en het chakra van de extase en het zuive- re inzicht dat gesitueerd wordt op de kruin, het punt waarbij je uit je bol kunt gaan. Wanneer dat gerealiseerd wordt spreekt men in de Vedanta over zelfreali- satie. De drie onderste en de drie bovenste chakra’s worden met elkaar verbon- den door het chakra van het hart, daar waar de drie materiële dimensies worden getransformeerd in drie immateriële dimensies. Via het hart worden de fysieke elementen van voedsel, seks en macht als het ware omgezet in de meer geeste- lijke elementen van taal, bewustzijn en inzicht.

In de Advaita Vedanta leert Jones dat overgave een loslaten van het ego is, een loslaten van de aangeleerde identiteit en reactiepatronen, maar dat hoe meer je dat probeert, hoe meer dit in taal en bewustzijn wordt versterkt. In 1967 krijgt hij echter een ervaring die zijn hele zoektocht met alle ontdekkingen samenvatte en die hij betitelt als de dood van Narcissus.

‘Het was alsof mijn hele leven me zonder onderbreking tot dit punt had gebracht. Het leek alsof alle verschillende methoden die ik in mijn leven had toegepast er steeds voor hadden gezorgd dat ik deze ervaring niet tot het einde ging. Mijn hele leven was ik bezig geweest mijn dood te verhinderen. Ik lag totaal ontwapend op de vloer niet in staat ook maar iets te doen dat de sterker wordende angst kon voorkomen. En dus nam hij toe, maar voor het eerst liet ik het gebeuren. Ik kon er niets tegen doen. De angst en de dood wonnen terrein en werden tot een alles overheersende ervaring. Ik was getuige van het hoogtepunt van die angst tijdens een ogenblik van bewuste, vrijwillige dood. Ik stond toe dat de dood intrad en ik zag het gebeuren.

Toen die crisis voorbij was voelde ik een heerlijke opluchting. De dood had zich voltrokken maar ik was getuige gebleven. Ik bleef er onberoerd door. Lichaam, geest en persoonlijkheid waren gestorven, maar ik bleef over als een ongekwalifi- ceerd bewustzijn. Toen al die angst en dat doodgaan hun beloop hadden gekre-

gen, toen het lichaam, de geest en de persoonlijkheid waarmee ik me had geïden- tificeerd, gestorven waren en mijn aandacht niet meer op die dingen gericht was, zag of onderging ik de werkelijkheid in al haar volheid. Er was een oneindige gelukzaligheid van Zijn. Een maagdelijke verhevenheid zonder afscheiding, zon- der individuatie en zonder ook maar iets waarvan ik afgescheiden kon worden. Er was alleen maar de werkelijkheid zelf, de onvergelijkbare natuur en het con- stante bestaan dat de onderstroom is van het hele avontuur van leven.

Na een poosje stond ik weer op, liep wat rond en straalde energie uit, de kamer in. De gelukzalige, onbedreigde stroom van werkelijkheid bleef maar vanuit mijn hart stralen en geen enkele hartslag werd gehinderd door mijn eigen bestaan of dat van de wereld. Ik had een totaal nieuw inzicht verworven. Ik begreep Narcis- sus en de volle waarheid van lijden en zoeken. Ik zag de betekenis van mijn hele leven op dat moment. Lijden, zoeken, het bevredigen van eigen genoegens, spiri- tualiteit en de rest waren geworteld in dezelfde primaire en foutieve drijfveer. Het was het vermijden van relatie in al zijn vormen. Dat was alles. Dat was de chro- nische en nooit aflatende bron van onze activiteit. Het was onze eigen activiteit. Het chronisch vermijden van relatie. We zien onszelf voortdurend als afgeschei- den en aldus is de geest de vorm van beperking, sterfelijkheid en dood geworden. Dus leden we altijd, waren we altijd op zoek, gingen we ons altijd aan van alles te buiten, ons leven modellerend naar een of ander onbekend doel in de eeuwigheid. Het leven scheen louter bepaald te worden door dit proces van vermijden. Het was de bron van afscheiding en on-liefde, de bron van twijfel en onwerkelijkheid, van beperking en verlies. Maar in feite bestaat er alleen maar relatie, alleen maar liefde, alleen maar de onbeperkte staat van werkelijkheid. (…)

Niet afscheiding, zelfs niet eenwording, maar onvoorwaardelijk in relatie zijn of niet afgescheiden zijn, welde in me op als de diepste zin van het bestaan.’16

Deze ervaring wordt hier gekarakteriseerd als de dood van Narcissus. Het verlies van het ‘ik’ is ook een kenmerk dat we in de ervaringen van Erik van Ruysbeek en Kathleen Raine tegenkwamen, maar dat hier op een meer dramatische wijze cen- traal wordt gesteld. De ervaring van Jones vertoont ook sterke overeenkomsten met die van sjamanen17 _{en andere mystici die eerst moesten sterven voordat hen}

de ‘oneindige gelukzaligheid van het Zijn’ ten deel valt. In feite komen in deze doodservaring ook enkele andere door Van Ruysbeek genoemde kenmerken naar voren. Er wordt gesproken over ‘alleen maar de werkelijkheid’, ‘een oneindige gelukzaligheid van het Zijn’ en over ‘het onvoorwaardelijk in relatie zijn’. Het betreft ook een absolute en totale ervaring die als onbeschrijflijk overkomt en zonder meer als een eenheidservaring kan worden aangemerkt.

In zijn biografie schrijft Jones (onder de naam van Da Free John) dat hij na deze ervaring met zijn vrouw Nina naar India reist waar hij in een ashram tot een permanente staat van zelfrealisatie komt. Hij hoefde alleen maar stil te zitten en getuige te zijn.

‘Ik had het gevoel alsof ik alleen maar bestond als bewustzijn zelf. Er was geen andere ervaring, geen gedachte, gevoel of waarneming, behalve dat ik als onein- digheid scheen te bestaan en mijn bewustzijn zich boven mij geconcentreerd had

op een onpeilbaar punt voorbij elke ruimte en toch boven me. Toen ik me op dat punt concentreerde, beleefde ik een onbegrensde vorm van gelukzaligheid, een absoluut volmaakte en stralende vreugde die mijn wezen totaal in beslag nam.’ 18

En even verder schrijft hij:

‘Ik was ontwaakt als het Zelf, de Getuige, de uiteindelijke werkelijkheid uit de oude geschriften. Terwijl we ons doorgaans bewust blijven als de capsulaire een- heid, vervat in het lichaam, was ik ontwaakt als degene die waarlijk het leven en het bewustzijn van het lichaam en al het andere is. Ik had het bewustzijn zien afdalen van die absolute en meest oorspronkelijke staat, via de verschillende niveaus van zijn naar het bewustzijnsniveau van het lichaam. Ik had het bewustzijn van het lichaam aanschouwd vanuit het gezichtspunt van het Zelf, Siva of Siva-Shakti, het universele Wezen dat alle dingen leeft.’19

Deze beschrijving sluit aan bij de mystiek van Advaita Vedanta.20 _{Volgens deze}

traditie kan Jones een gerealiseerde genoemd worden, een mysticus, iemand die ontwaakt is en de werkelijkheid is geworden. In de ervaringen die Jones beschrijft treden soms ook visioenen op waarin hij zichzelf ervaart als een stralende God of een afschrikwekkende demon. Ook schrijft hij over een verschijning van Maria.

‘Ik had ongeveer een half uur onkruid gewied, toen ik me plotseling bewust werd van een vertrouwde aanwezigheid, alsof er een vriend achter me stond. Ik kwam overeind en keek over mijn schouder. Daar in de tuin stond, in een duidelijk waarneembare gedaante van subtiele energie, maar zonder normaal zichtbaar te zijn, de maagd Maria, de moeder van Christus.

Mijn eerste impuls was om in lachen uit te barsten. Jarenlang had ik totaal geen sympathie gevoeld voor het christendom. Ik vond dat ik aan mijn godsdienstige verplichtingen had voldaan. Ik zag die hele godsdienstige traditie slechts als een symbolische en rituele boodschap van wat in werkelijkheid zaken waren van di- rect bewustzijn, zuivere kennis en Vedantische conclusies over de werkelijkheid. En nu stond ik in de levende aanwezigheid van de moeder van Christus, als ging het om een kosmische grap!’21

Maria roept hem op een rozenkrans te kopen en in Europa enkele bedevaarts- plaatsen te bezoeken, hetgeen hij doet. Het is tamelijk vreemd dat iemand vanuit een heel andere religie een verschijning krijgt van Maria en daar een boodschap ontvangt die hij uitvoert. Nog vreemder misschien is dat Jones gewag maakt van een kosmische grap.

Verschijningen werden in het verleden vaak in verband gebracht met mystiek of religie. Mariaverschijningen zijn met name sinds Lourdes (1858) geen uitzon- derlijk verschijnsel22_{. Vanuit de psychiatrie worden verschijningen als een psy-}

chotisch verschijnsel gezien. Er zijn echter ook verschijningen die niet de ont- regelende functie van een psychose hebben, maar die mensen juist steun en kracht geven, zoals iemand die zijn overleden moeder ziet of een dierbare vriend. Een fata morgana kan soms iemands redding betekenen. Er zijn voorbeelden te ge- ven van verschijningen bij mensen met paranormale gaven die een hulpverlenende

functie vervullen. Al bij al lijkt het me onjuist verschijningen altijd als een psy-