deze weg nodig. Ikarios zou een hardloopwedstrijd uitgeschreven hebben voor de vrijers van Penelope. Dat Odysseus deze wedstrijd gewonnen heeft is bekend, maar de deelnemers aan de wedstrijd zijn, zoals verteld wordt, langs de Aphetaïsche weg gestuurd (.
(2) Volgens mij heeft Ikarios de hardloopwedstrijd georganiseerd in navolging van Danaos.
Dit was de manier, die Danaos bedacht had voor zijn dochters. Toen niemand een van hen vanwege hun onreinheid als vrouw wilde nemen, stuurde Danaos een bericht rond dat ieder degene mocht kiezen, van wie de schoonheid bij hem in de smaak viel en dat hij deze dan zonder bruidschat zou geven. Er kwamen maar een paar mannen op af en voor hen hield Danaos een hardloopwedstrijd, waarbij degene die het eerst aankwam voor de anderen mocht kiezen, daarna de tweede en zo verder tot aan de laatste. De overgebleven dochters moesten wachten tot er weer nieuwe vrijers arriveerden en er een hardloopwedstrijd gehouden werd. (3) Aan deze weg hebben de Lakedaimoniërs, zoals ik al verteld heb, de zogeheten Boöneta, eens het huis van koning Polydoros. Na zijn dood hebben ze dit van zijn weduwe gekocht, waarbij ze als betaalmiddel runderen gebruikten. In die tijd was er
namelijk nog geen zilvergeld of goudgeld, maar men betaalde nog op de ouderwetse manier met runderen, slaven en ongemunt zilver en goud.(4) Mensen die naar India varen zeggen dat de Indiërs Griekse scheepsladingen ruilen voor andere goederen en ze geen geld kennen, en dat nog wel ondanks het feit dat ze een overvloed aan goud en brons bezitten.
Tegenover het kantoor van de Bidaiers staat een heiligdom van Athena. Odysseus zou het beeld opgericht hebben en het Keleutheia genoemd hebben na zijn overwinning in het hardlopen op de vrijers van Penelope. Drie heiligdommen van Keleutheia heeft hij
opgericht, op enige afstand van elkaar. (5) Wanneer je verder gaat langs de Aphetaische weg bereik je het heroön van Iops, die geleefd zou hebben in de tijd van Lelex of Myles, en van Amphiaraos, de zoon van Oikles. Men denkt dat dit heiligdom gebouwd is door de zonen van Tyndareus, omdat Amphiaraos een neef van hen was. Ook is er een heroön van Lelex zelf. Niet ver van deze heiligdommen is een heilig domein van Poseidon van Tainaron, zoals zijn bijnaam luidt, en dicht daarbij een beeld van Athena, dat gewijd zou zijn door hen die als kolonisten naar Tarente in Italië vertrokken. (6) Wat betreft de plaats die ze het Hellenion noemen staat vast dat dit de plaats is waar de Grieken, die zich voorbereidden op de
verdediging tegen Xerxes, toen hij naar Europa overstak, overlegd hebben over de manier waarop zij tegenstand zouden bieden. Het andere verhaal is dat degenen die ter wille van Menelaos aan de expeditie tegen Troje deelnamen hier overlegd hebben hoe ze naar Troje konden uitvaren en wraak konden nemen op Alexander voor de schaking van Helena. (7) Dichtbij het Hellenion toont men het graf van Talthybios. Ook de Achaiers uit Aigion tonen op de markt een graf, waarvan ze beweren dat het het graf van Talthybios is. De wraak van deze Talthybios voor de moord op de gezanten, die door koning Dareios naar Griekenland gestuurd waren om aarde en water te eisen, trof de staat van de Lakedaimoniërs, maar in Athene trof hij individuele personen en speciaal het huis van één man, Miltiades, de zoon van Kimon. Miltiades was er verantwoordelijk voor dat de gezanten die naar Attika
gekomen waren door de Atheners gedood zijn. (8) De Lakedaimoniërs hebben een altaar van Apollo Akritas, en een heiligdom, Gasepton genaamd, van Gè. Daarboven staat de
Maleatische Apollo. Aan het einde van de Aphetaïsche weg, vlakbij de muur, is een
heiligdom van Diktynna en zijn de koninklijke graven van hen die de Eurypontiden heetten.
Naast het Hellenion is een heiligdom van Arsinoë, dochter van Leukippos en zuster van de
vrouwen van Polydeukes en Kastor. Bij de zogenaamde Forten is een tempel van Artemis, en wanneer je verder gaat zie je een graf dat gemaakt is voor de waarzeggers uit Elis, die Iamiden genoemd worden. (9) Ook is er een heiligdom van Maron en van Alpheios. Van de Lakedaimoniërs die deelgenomen hebben aan de veldtocht naar Thermopyle zouden zij zich na Leonidas zelf het meest onderscheiden hebben. Het heiligdom van Zeus Tropaios is gemaakt door de Doriërs na hun overwinning in de oorlog op de Amyklaiers en andere Achaiers, die in die tijd het Lakedaimonische gebied bezet hielden. Het heiligdom van de Grote Moeder wordt in het bijzonder vereerd. Daarna komt het heroön van Hippolytos, de zoon van Theseus, en dat van de Arkadiër Aulon, de zoon van Tlesimenes. Sommigen zeggen dat Tlesimenes een broer, anderen dat hij een zoon is van Parthenopeios, de zoon van Melanion.
(10) Vanaf de markt loopt een andere weg, waarlangs het zogeheten Skias gebouwd is. Hier wordt nog altijd de volksvergadering gehouden. Deze Skias zou gebouwd zijn door
Theodoros van Samos, de uitvinder van het ijzersmelten en het maken van metalen beelden.
Hier hebben de Lakedaimoniërs de cither van Timotheos van Milete opgehangen om uiting te geven aan hun misnoegen over het feit dat hij bij het citherspel aan de zeven oude snaren er vier had toegevoegd. (11) Bij de Skias staat een rond gebouw, waarin beelden van Zeus en Aphrodite, bijgenaamd de Olympische, staan. Dit zou gebouwd zijn door Epimenides, maar ze verschillen over hem in zoverre van mening met de Argivers, dat zij zeggen dat hij nooit oorlog gevoerd heeft tegen de Knossiërs.
13. Dichtbij ligt het graf van Kynortas, zoon van Amyklas, en het graf van Kastor, waarbij ook een heiligdom gebouwd is. Want ze beweren dat de zonen van Tyndareus pas veertig jaar na het gevecht met Idas en Lynkeus als goden vereerd werden en niet eerder. Bij de Skias laat men ook het graf van Idas en Lynkeus zien. Maar waarschijnlijk zijn zij niet hier, maar in Messenië begraven. (2) De rampspoed van de Messeniërs en de lange duur van hun verbanning van de Peloponnesos heeft veel van hun oude geschiedenis, zelfs na hun terugkeer, in duisternis gehuld en omdat zij het niet weten, kan ieder die dat wil, aanspraak op hen maken.
De Lakedaimoniërs hebben tegenover de Olympische Aphrodite een tempel van Korè Soteira. Deze zou gebouwd zijn door de Thrakiër Orpheus, maar anderen beweren dat hij door Abaris gebouwd is na zijn komst van de Hyperboreeërs. (3) Karneios, aan wie ze de bijnaam Oiketas geven, ontving in Sparta zelfs nog voor de terugkeer van de Herakliden eerbewijzen en zijn verering vindt plaats in het huis van de ziener Krios, de zoon van Theokles. Toen de dochter van deze Krios water aan het halen was, kwamen Dorische verspieders haar tegen. Ze raakten in gesprek en bij een bezoek aan Krios kregen ze te horen hoe Sparta ingenomen kon worden. (4) De cultus van Apollo Karneios bestaat bij alle Doriërs sinds Karnos, afkomstig uit Akarnanië en waarzegger van Apollo. Toen hij gedood was door Hippotes, de zoon van Phylas, werd het Dorische legerkamp getroffen door de wraak van Apollo. Hippotes werd vanwege de moord verbannen en sindsdien bestaat bij de Doriërs de gewoonte de Akarnanische waarzegger gunstig te stemmen. Maar dit is niet de Lakedaimonische Karneios Oiketas, die vereerd werd in het huis van de ziener Krios, toen de Achaiers Sparta nog in bezit hadden. (5) Er bestaat een gedicht van de dichteres Praxilla, waarin zij schrijft dat Karneios een zoon van Europa en Zeus was en dat Apollo en Leto haar opgevoed hebben. Er wordt nog een ander verhaal over Karneios verteld. Op de Trojaanse Ida groeide in een heilig woud een kornoeljeboom. Deze boom hebben de Grieken
omgehakt voor de bouw van het houten paard. Toen ze merkten dat de god vertoornd was probeerden ze hem met offers genadig te stemmen en gaven ze Apollo de bijnaam Karneios naar de kornoeljeboom (kraneia), waarbij ze naar oude gewoonte de r en de a verwisselden.
(6) Niet ver van Karneios staat het zogeheten beeld van Aphetaios. Daar is, zegt men, het startpunt van de hardloopwedstrijd van de vrijers van Penelope. Er is een terrein met zuilengalerijen, in een vierkant aangelegd, waar vroeger hun rommelmarkt werd gehouden.
Daarbij staat een altaar van Zeus Amboulios en van Athena Amboulia, en van de Dioskouroi, die ook de bijnaam Amboulios hebben.
(7) Er tegenover is de zogeheten Kolona en een tempel van Dionysos Kolonatas. Hierbij is een heilig domein van de heros, die de gids zou zijn geweest van Dionysos op zijn weg naar Sparta. Aan deze heros offeren de Dionysiaden en Leukippiden voordat ze aan de god offeren. Voor de andere elf vrouwen, die ook Dionysiaden genoemd worden, houden ze een hardloopwedstrijd. Dit gebruik is afkomstig uit Delphi. (8) Niet ver van Dionysos is een heiligdom van Zeus Euanemos, en rechts daarvan een heroön van Pleuron. Niet ver van het heroön is een heuvel, waarop een tempel van de Argivische Hera staat. Deze zou opgericht zijn door Euridike, dochter van Lakedaimon en vrouw van Akrisios, de zoon van Abas. In opdracht van het orakel is er een heiligdom gemaakt van Hera Hypercheiria, toen de Eurotas een groot deel van hun gebied overstroomde. (9) Over een oud houten beeld zeggen ze dat het van Aphrodite Hera is. Het is hun gebruik dat moeders bij het huwelijk van hun dochter aan deze godin offeren. Aan de weg naar de rechterzijde van de heuvel staat een standbeeld van Hetoimokles. Zowel Hetoimokles zelf als zijn vader Hipposthenes waren winnaars van de Olympische worstelwedstrijd. Samen haalden ze elf overwinningen, maar Hipposthenes overtrof zijn zoon met één overwinning.
14. Wanneer je van de markt in westelijke richting gaat, kom je bij de cenotaaf van Brasidas, de zoon van Tellis. Op kleine afstand van het graf ligt het bezienswaardige theater, van wit marmer. Tegenover het theater staan de graftombes van Pausanias, de generaal in de slag bij Plataiai, en van Leonidas. Ieder jaar worden herdenkingsredes voor hen uitgesproken en wordt een wedstrijd gehouden, waaraan alleen de Spartanen en niemand anders mag deelnemen. De beenderen van Leonidas zijn veertig jaar na de slag door Pausanias uit Thermopyle gehaald. Ook staat er een stele met de namen van hen die in de slag bij Thermopyle gebleven zijn.
(2) In Sparta is een plaats, die Theomelida genoemd wordt. In dit deel van de stad zijn de graven van de koningen van het geslacht der Agiaden en dicht daarbij is de lesche van de Krotanoi, die tot de Pitanatai horen. Niet ver van dit gebouw is een heiligdom van
Asklepios, dat de bijnaam "bij de Agiaden" heeft. Wanneer je verder gaat bereik je de tombe van Tainaros, naar wie de in de zee uitstekende kaap genoemd zou zijn. Daar zijn
heiligdommen van Poseidon Hippokourios en Artemis Aiginaia. Wanneer je weer terug gaat naar het gebouw zie je een heiligdom van Artemis Isoria. Zij wordt ook Limnaia genoemd, hoewel ze in feite niet Artemis, maar Britomartis van Kreta is. Haar heb ik behandeld in mijn beschrijving van Aigina. (3) Heel dicht bij de tombes die voor de Agiaden gemaakt zijn zul je een zuil zien, waarop de overwinningen in het hardlopen, die de Lakedaimoniër Chionis in Olympia en elders behaald heeft, vermeld staan. In Olympia waren het zeven overwinningen, vier in de stadionloop, de overige over de dubbele afstand. De
hardloopwedstrijd met het schild aan het einde van de spelen werd toen nog niet gehouden.
Men vertelt dat Chionis ook deel genomen heeft aan de expeditie van Battos van Thera en hem geholpen heeft met de stichting van Kyrene en de onderwerping van de naburige Libyers. (4) Het heiligdom van Thetis zou om de volgende reden gebouwd zijn. De Lakedaimoniërs voerden oorlog tegen de opstandige Messeniërs, en toen hun koning Anaxander Messenië binnenviel maakte hij een aantal vrouwen krijgsgevangen, onder wie Kleo, een priesteres van Thetis. De vrouw van Anaxander vroeg haar man om deze Kleo, en toen ze ontdekte dat zij het houten beeld van Thetis had stichtte ze samen met haar de tempel. Leandris deed dit vanwege een droom. (5) Het houten beeld van Thetis wordt in het geheim bewaard. De Lakedaimoniërs beweren dat ze Demeter Chthonia vereren omdat Orpheus hun dat overgeleverd heeft, maar volgens mij komt het door het heiligdom in Hermione dat de verering van Demeter Chthonia zich bij hen verbreid heeft. De Spartanen hebben ook een tempel van Serapis, de jongste in de stad, en een van Zeus met de bijnaam Olympios.
(6) De Lakedaimoniërs noemen de plaats, waar de jongere mannen tot op de dag van vandaag het hardlopen beoefenen, Dromos. Wanneer je vanaf het graf van de Agiaden naar deze Dromos gaat, staat aan de linkerkant de tombe van Eumedes, een van de zonen van Hippokoön. Ook staat er een oud beeld van Herakles, aan wie de Sphaireis offeren. Dit zijn jonge mannen, die op het punt staan over te gaan tot de volwassen leeftijd. In de Dromos zijn twee gymnasia gevestigd, waarvan een gesticht is door de Spartaan Eurykles. Buiten de Dromos tegenover het beeld van Herakles staat een huis dat tegenwoordig in particulier bezit is, maar vroeger van Menelaos was. Een eind voorbij de Dromos zijn heiligdommen van de Dioskouroi, de Chariten, Eileithyia, Apollo Karneios en Artemis Hegemone.
(7) Het heiligdom van Agnitas staat rechts van de Dromos. Agnitas is een bijnaam van Asklepios, omdat het beeld van de god van het hout van een agnos was. De agnos is een soort wilg net als een doorn. Niet ver van Asklepios staat een zegeteken, opgericht naar men zegt door Polydeukes ter gelegenheid van zijn overwinning op Lynkeus. Dit maakt voor mij de overlevering dat de zonen van Aphareus niet in Sparta begraven zijn waarschijnlijk. Bij het begin van de Dromos zijn de Dioskouroi Apheterioi en een eindje verder het heroön van Alkon, die een zoon zou zijn van Hippokoön.
(8) Naast het heroön van Alkon is een heiligdom van Poseidon, die de bijnaam Domatites heeft. En er is een plaats die Platanistas heet naar de hoge plataanbomen die er in een ononderbroken kring omheen groeien. De plaats zelf, waar de epheben hun gevechten houden, is omgeven door een gracht, zoals een eiland door de zee, en is via bruggen toegankelijk. Op een van de bruggen staat een beeld van Herakles, op de andere een beeld van Lykourgos. Onder de wetten die hij heeft opgesteld voor de hele staatsregeling waren ook regels voor het vechten van de epheben. (9) Ook de volgende handelingen werden door de epheben uitgevoerd. Voor hun gevecht offeren ze in het Phoibaion. Dit ligt buiten de stad, niet ver van Therapne. Elke groep epheben offert een jonge hond aan Enyalos, omdat ze het meest strijdbare huisdier als een geschikt offerdier beschouwen voor de meest strijdbare god. Ik weet dat het bij andere Grieken geen gebruik is jonge honden te offeren, behalve bij de mensen van Kolophon. Zij offeren een zwarte hond aan Enodia. Zowel het offer van de Kolophoniërs als dat van de epheben vindt 's nachts plaats. (10) Bij het offer laten epheben everzwijnen, die speciaal hiervoor afgericht zijn, met elkaar vechten. De partij, waarvan het everzwijn wint, behaalt meestal de overwinning in de Platanistas. Dit is wat ze in het Phoibaion doen. De volgende dag gaan ze even voor de middag over de bruggen naar de genoemde plaats. De nacht tevoren heeft het lot bepaald langs welke toegang elk van beide partijen naar binnen mag gaan. Bij het vechten gebruiken ze hun handen, ze trappen met hun voeten, ze bijten en proberen elkaar de ogen uit te steken. Op deze manier vechten ze van man tegen man. En als één man stormen ze heftig op elkaar in en duwen elkaar in het water.
15. Bij de Platanistas is ook een heroön van Kyniska, de dochter van Archidamos, koning van de Spartanen. Zij was de eerste vrouw die paarden fokte en bij de Olympische spelen een overwinning behaalde in de wagenrace. Achter de zuilengalerij die naast de Platanistas gebouwd is staat een heroön van Alkimas, een van Enaraiphoros en op kleine afstand daarvan een van Dorkeus, en daarnaast nog een van Sebros. Men zegt dat zij de zonen van Hippokoön zijn. (2) Naar Dorkeus noemt men de bron vlakbij het heroön Dorkeia en de plaats Sebrion naar Sebros. Rechts van Sebrion is het graf van de dichter Alkman. Aan de charme van zijn gedichten wordt geen afbreuk gedaan door het Lakonische dialect, hoewel dit toch helemaal niet welluidend is. (3) Er zijn heiligdommen van Helena en Herakles. Dat van Helena is dichtbij het graf van Alkman en dat van Herakles vlakbij de muur. Hierin staat een beeld van Herakles in wapenrusting. De reden dat hij op deze manier afgebeeld is zou zijn gevecht met Hippokoön en zijn zonen zijn. De vijandschap van Herakles tegen het huis van Hippokoön zou begonnen zijn doordat zij weigerden hem in Sparta te reinigen toen hij na de dood van Iphitos daarheen kwam om de reinigingsrituelen te ondergaan.
(4) Maar er was nog een ander incident dat er toe bijdroeg dat de vijandschap begon.
Oionos, een neef van Herakles - hij was de zoon van Likymnos, de broer van Alkmene - was
nog een jongen toen hij met Herakles in Sparta aankwam. Hij liep rond om de stad te bekijken, maar toen hij bij het huis van Hippokoön was, werd hij aangevallen door de waakhond van het huis. Oionos gooide een steen en raakte de hond. Daarop renden de zonen van Hippokoön naar buiten en sloegen hem met hun knuppels dood. Dit maakte Herakles razend van woede op Hippokoön en zijn zonen en woedend als hij was raakte hij meteen verwikkeld in een gevecht met hen. Hierbij raakte hij gewond en ging ongemerkt weer weg.
Maar later trok hij tegen Sparta ten strijde en slaagde erin wraak te nemen op Hippokoön en ook op zijn zonen voor de moord op Oionos. Het graf van Oionos is naast het Herakleion.
(6) Wanneer je vanaf de Dromos oostwaarts gaat loopt er rechts een pad, waaraan een heiligdom van Athena, die Axiopoinos genoemd wordt, ligt. Toen Herakles namelijk bij zijn wraakneming op Hippokoön en zijn zonen hun de verdiende straf voor wat ze gedaan hadden toegediend had, stichtte hij een heiligdom van Athena en gaf haar de naam
Axiopoinos, omdat de mensen van vroeger voor vergelding het woord "poina" gebruikten.
Axiopoinos, omdat de mensen van vroeger voor vergelding het woord "poina" gebruikten.