een roeiwedstrijd. Verder is er een heiligdom van Artemis met de bijnaam Iphigeneia en een bronzen beeld van Poseidon, die een voet op een dolfijn houdt. Als je hierlangs gaat naar de tempel van Hestia, is er geen beeld meer, maar wel een altaar, waarop offers aan Hestia gebracht worden. (2) Er zijn drie tempels en drie beelden van Apollo. De eerste heeft geen bijnaam, de tweede wordt Pythaios genoemd en de derde Horios. De naam Pythaios hebben ze geleerd van de Argivers. Telesilla vertelt namelijk, dat zij de eerste Grieken waren, bij wie Pythaios, een zoon van Apollo, aangekomen is. Waarom ze hem Horios noemen, kan ik niet met zekerheid zeggen, maar ik vermoed dat zij in een oorlog of door een gerechtelijke uitspraak over de grenzen van het land een overwinning behaald hebben en daarom eer bewijzen aan Apollo. (3) De tempel van Tyche is volgens de Hermioniërs de jongste in hun stad. Er staat een kolossos van marmer uit Paros. Ze hebben twee bronnen, waarvan de eerste erg oud is. Hierin stroomt het water zonder dat het te zien is, maar het raakt nooit op, zelfs niet wanneer allen er in afdalen om er uit te putten. De andere hebben ze in onze tijd gemaakt. De naam van de plaats, vanwaar het water er instroomt, is Leimon.
(4) Het meest vermeldenswaard is een heiligdom van Demeter op de Pron. De Hermioniërs zeggen dat Klymenos, zoon van Phoroneus, en zijn zuster Chthonia de stichters van dit heiligdom zijn. Maar de Argivers vertellen dat, toen Demeter naar de Argolis kwam, Athera en Mysios de godin gastvrijheid boden, maar dat Kolonthas haar niet in zijn huis wilde
ontvangen en haar geen enkel eerbewijs wilde toekennen. Dit deed hij echter niet met instemming van zijn dochter Chthonia. Kolonthas zou als straf hiervoor met zijn huis en al verbrand zijn en Chthonia zou door Demeter naar Hermione gebracht zijn en voor de Hermioniërs het heiligdom gemaakt hebben.
(5) De godin wordt zelf Chthonia genoemd en ook het feest, dat ieder jaar in de zomer gevierd wordt, heet Chthonia. Ze doen dit op de volgende manier. De priesters van de goden en allen, die de jaarlijkse ambten bekleden, gaan voor in een processie. Zij worden gevolgd door zowel mannen als vrouwen. Het is gebruik dat ook kinderen de godin in de processie eren. Ze dragen witte kleding en kransen op hun hoofden. De kransen worden gevlochten van de bloem, die de mensen ter plaatse kosmosandalon noemen. Volgens mij is dit, afgaande op het formaat en de kleur, een hyacinth. Daarin staan zelfs de letters van een jammerklacht. (6) Achter de processie volgen mannen, die een koe uit de kudde meevoeren, vastgebonden met touwen en nog ongetemd en wild. Wanneer deze koe naar de tempel gebracht is, maken sommigen haar los uit de touwen met de bedoeling dat ze het heiligdom binnengaat. Anderen houden intussen de deuren geopend en sluiten die, als ze zien dat de koe in de tempel is. (7) Binnen zijn vier oude vrouwen. Zij moeten de koe doden. Want wie de kans daartoe krijgt, snijdt met een sikkel de koe de strot door. Dan worden de deuren geopend en drijven degenen, die daarvoor aangewezen zijn, een tweede koe naar binnen, daarna nog een derde en tenslotte een vierde. De oude vrouwen doden ze allemaal op dezelfde manier. Bij het offer doet zich nog iets opmerkelijks voor. Alle koeien moeten op dezelfde kant vallen als die waarop de eerste koe gevallen is.
(8) Het offer wordt door de Hermioniërs op de manier, die hier verteld is, volbracht. Voor de tempel staan enkele beelden van vrouwen, die als priesteres van Demeter hebben gediend.
Als je hierlangs naar binnen gaat, staan er de zetels, waarop de oude vrouwen wachten totdat de koeien een voor een naar binnen gedreven worden. Er staan ook beelden van Athene en Demeter, die niet erg oud zijn. Maar wat zij meer dan al het andere vereren, heb ik niet gezien, net zo min als iemand anders, vreemdeling of Hermioniër. Want alleen de oude vrouwen mogen weten wat dat is.
(9) Er is ook een andere tempel, die helemaal omringd wordt door standbeelden. Deze tempel staat tegenover die van Chthonia en wordt de Tempel van Klymenos genoemd. Ik geloof niet dat Klymenos een Argiver was, die naar Hermione kwam, maar het is de bijnaam van de god, die volgens de legende koning in de onderwereld was. (10) Daarnaast is een andere tempel en een beeld van Ares. Rechts van het heiligdom van Chthonia is een
zuilengalerij, die door de locale bevolking Zuilengalerij van Echo wordt genoemd. Wanneer iemand daar spreekt, wordt dit op zijn minst drie keer herhaald. Achter de tempel van Chthonia zij drie plaatsen, waarvan een door de Hermioniërs die van Klymenos wordt genoemd, de tweede die van Pluto en de derde het Acherousische Meer. Ze worden allen omgeven door een rand van stenen, terwijl er op de plaats van Klymenos ook een spleet in de aarde is. Volgens de legende van de Hermioniërs heeft Herakles hier doorheen de hond van Hades omhoog gebracht. (11) Bij de poort, waardoor een directe weg naar Mases gaat, is binnen de muur een heiligdom van Eileithyia. Iedere dag wordt de godin op plechtige wijze genadig gestemd met offers en reukwerk en zeer veel wijgeschenken worden de godin gegeven. Maar niemand, behalve de priesteressen, mag het beeld zien.
36. Als je ongeveer zeven stadiën verder gaat over de hoofdweg naar Mases en dan naar links afslaat, is daar de weg naar Halike. Tegenwoordig is Halike verlaten, maar vroeger was ook deze plaats bewoond. Halike wordt vermeld op grafzerken in Epidauros, die inscripties hebben met genezingen door Asklepios. Maar een ander betrouwbaar document, waarin Halike of inwoners van deze stad genoemd worden, ken ik niet. Ook hier loopt een weg naar toe, midden tussen de Pron en een andere berg, die vroeger Thornax heette. De berg zou een andere naam gekregen hebben omdat, volgens de legende, hier de metamorfose van Zeus in een koekoek plaats heeft gevonden. (2) Zelfs nu nog zijn er heiligdommen op de
bergtoppen, op de Kokkygios een van Zeus en op de Pron een van Hera. Aan de voet van de
Kokkygios staat een tempel, maar er zijn geen deuren in, het had geen dak en ook stond er geen beeld in. Het zou een tempel van Apollo zijn. Daarnaast loopt, als je van de hoofdweg afslaat, een weg naar Mases. Dit was vroeger een stad, zoals ook Homeros in zijn
opsomming van de Argivers beschreven heeft, maar tegenwoordig is het bij de Hermioniërs als haven in gebruik. (3) Vanaf Mases loopt rechts een weg naar een kaap met de naam Strouthous. Van deze kaap is de afstand over de toppen van de bergen naar de plaats met de naam Philanorion en naar de Boleoi tweehonderd en vijftig stadiën. Deze Boleoi zijn hopen ruwe stenen. Een andere plaats, Didymoi genaamd, ligt twintig stadiën hiervandaan. Daar staat een heiligdom van Apollo, een van Poseidon en ook een van Demeter en
rechtopstaande beelden van wit marmer.
(4) Daarna komt een gebied dat aan de Argivers toebehoort en dat Asinea heette. Aan zee liggen ruïnes van Asine. Bij de inval van de Lakedaimoniërs en hun koning Nikander, de zoon van Charillos, zoon van Polydektes, zoon van Eunomos, zoon van Prytanis, zoon van Eurypon, in Argolis sloten de Asinaiers zich bij hen aan en verwoestten met hen het land van de Argivers. Toen het leger van de Lakedaimoniërs naar huis terugging, vielen de Argivers onder leiding van hun koning Eratos Asine aan. (5) Een tijd lang verdedigden de Asinaiers zich vanaf hun muren en doodden onder anderen Lysistratos, een van de aanzienlijkste Argivers. Na de verovering van de stad brachten ze hun vrouwen en kinderen op de schepen en gaven ze hun land prijs. De Argivers maakten Asine met de grond gelijk. Ze annexeerden het land, lieten het heiligdom van Apollo Pythaios, dat nog steeds te zien is, achter en begroeven Lysistratos daar.
(6) De zee bij Lerna is niet meer dan veertig stadiën van de stad Argos. Onderweg naar Lerna kom je eerst bij de Erasinos, die in de Phrixos uitkomt. De Phrixos komt weer in zee uit tussen Temenion en Lerna. Als je vanaf de Erasinos naar links afbuigt, kom je na ongeveer acht stadiën bij een heiligdom van de Heersers Dioskouroi. Hun houten beelden zijn in dezelfde stijl gemaakt als die in de stad. (7) Na terugkeer naar de hoofdweg steek je de Erasinos over en kom je bij de rivier Cheimarros. Daar is een door stenen omheinde ruimte. Pluto zou, toen hij Demeters dochter Korè geschaakt had, daar afgedaald zijn naar wat als zijn onderaardse rijk beschouwd wordt. Lerna ligt, zoals ik eerder in mijn
beschrijving verteld heb, aan zee. Daar worden mysterierituelen gehouden voor de Demeter van Lerna. (8) Er is een heilig bos, dat bij een berg met de naam Pontinos begint. Deze berg Pontinos laat het regenwater niet wegstromen, maar absorbeert het helemaal. Er ontspringt een rivier die ook Pontinos heet. Op de top van de berg is een heiligdom van Athene Saïtis, die nu alleen nog een ruïne is, en er zijn fundamenten van het huis van Hippomedon, die naar Thebe kwam om Polyneikes, de zoon van Oidipous te wreken.
37. Bij deze berg begint een heilig woud, grotendeels platanen, dat tot aan de zee reikt. Aan een kant wordt het begrensd door de rivier Pontinos, aan de andere kant door een andere rivier, de Amymone, zo genoemd naar de dochter van Danaos. In het heilige woud staat een beeld van Demeter Prosymne, een van Dionysos en een klein zittend beeld van Demeter. (2) Deze laatste zijn van steen, maar in een andere tempel is een houten beeld van een zittende Dionysos Saotes, terwijl bij zee een stenen beeld van Aphrodite staat. Dit zou daar gewijd zijn door de dochters van Danaos en Danaos zelf zou het heiligdom van Athene aan de Pontinos gesticht hebben. De mysteriën van de Lernaiers zouden gevestigd zijn door Philammon. De formules, die bij de rituelen worden gesproken, lijken niet oud. (3) En dat de inscriptie, die, zoals ik gehoord heb, in het van koper gemaakte hart geschreven is, niet van Philammon kan zijn, is ontdekt door Arriphon, die afkomstig is uit Trikonion en tegenwoordig een van de aanzienlijkste Lykiërs is. Hij was heel bekwaam in het ontdekken van wat niemand eerder ontdekt had. Dit probleem heeft hij op de volgende manier opgelost.
De verzen en de gedeeltes in proza tussen de verzen zijn helemaal in het Dorisch
geschreven. Maar voor de terugkeer van de Herakliden naar de Peloponnesos spraken de Argivers hetzelfde dialect als de Atheners en volgens mij was in de tijd van Philammon zelfs de naam Doriërs niet bij alle Grieken bekend.
(4) Zo toonde hij aan dat dit zo was. Bij de bron van de Amymone staat een plataan. Onder deze plataan zou een waterslang opgegroeid zijn. Ik geloof dat dit dier groter was dan alle andere waterslangen en dat zijn gif zo dodelijk was, dat Herakles daarom de punten van zijn pijlen in de gal van het dier gedoopt heeft. Volgens mij had het niet meer dan één kop, maar om het beest huiveringwekkender te laten lijken en om zijn eigen poëzie indrukwekkender te maken heeft Periander van Kamiros de slang veel koppen toegedicht. (5) Ook zag ik de zogeheten Bron van Amphiaraos en het Alkyonische Meer, waardoor, zoals de Argivers vertellen, Dionysos naar de Hades gegaan is om Semele naar boven te halen. Polymnos zou hem daar de weg naar de onderwereld gewezen hebben. Het Alkyonische Meer is onmetelijk diep en voor zover ik weet is niemand in staat geweest op het diepste punt tot de bodem te reiken. Zelfs Nero, die touwen met een lengte van veel stadien liet maken en aan elkaar liet knopen, terwijl hij er ook lood aan bond en andere middelen die bij zijn experiment van nut konden zijn, is er niet in geslaagd het diepste punt van het meer te vinden.
(6) Ik heb ook nog iets anders gehoord. Het water van het meer is zo op het oog kalm en rustig, maar als iemand op grond van die indruk het waagt er in te zwemmen, zuigt het water hem naar de diepte en verzwelgt het hem. De omtrek van het meer is niet groot, ongeveer een derde deel van een stadie. Op de oevers groeit gras en riet. Het is mij niet geoorloofd de nachtelijke rituelen, die ieder jaar ter ere van Dionysos gehouden worden, algemeen bekend te maken.
38. Temenion ligt in het gebied van de Argivers en is genoemd naar Temenos, de zoon van Aristomachos. Want nadat hij de plaats had overmeesterd en fortificaties had gebouwd, voerde hij daarvandaan samen met de Doriërs oorlog tegen Tisamenos en de Achaiers.
Onderweg van Lerna naar Temenion mondt de rivier Phryxos in zee uit. In Temenion staat zowel een heiligdom van Poseidon als van Aphrodite en er is het graf van Temenos, dat door de Doriërs in Argos vereerd wordt. (2) Nauplia ligt op vijftig stadiën, denk ik, van
Temenion. Tegenwoordig is Nauplia onbewoond, maar de plaats is gesticht door Nauplios, die de zoon zou zijn van Poseidon en Amymone. De ruïnes van de muren staan er nog en er is in Nauplia een heiligdom van Poseidon, er zijn havens en een bron met de naam
Kanathos. De Argivers zeggen dat Hera hier ieder jaar komt baden en haar maagdelijkheid terugkrijgt. (3) Dit is een van de geheime verhalen bij het mysteriefeest, dat zij voor Hera vieren. Wat de mensen in Nauplia over de ezel vertellen, hoe deze van de wijnranken at en daardoor de oogst voor de toekomst overvloediger maakte - en ze hebben een ezel,
uitgekerfd in een rots, omdat hij hun de kunst van het snoeien geleerd heeft - laat ik achterwege omdat ik dat niet de moeite waard vind.
(4) Vanuit Lerna loopt nog een andere weg langs zee naar een plaats, die Genesion heet. Bij de zee staat een klein heiligdom van Poseidon Genesios. Daarnaast ligt een andere plaats, Apobathmoi. Dit zou de plaats in Argolis zijn, waar Danaos en zijn dochters voor het eerst aan land zijn gekomen. Als je daarvandaan door de streek, die Anigraia heet, over een smalle en moeilijk begaanbare weg gaat, is aan de linkerkant een gebied, dat naar zee afloopt en geschikt is voor bomen, vooral olijfbomen. (5) Als je dan weer landinwaarts gaat, is er de plaats, waar driehonderd uitgelezen Argivers om dat gebied gestreden hebben met net zoveel even uitgelezen Lakedaimoniërs. Allen zijn gesneuveld, op één Spartaan en twee Argivers na. Voor de gevallenen zijn grafheuvels opgeworpen. Maar toen er een strijd plaats vond met alle strijdkrachten, haalden de Lakedaimoniërs een zekere overwinning op de Argivers.
Aanvankelijk genoten de Lakedaimoniërs zelf van de opbrengsten van het land, maar later schonken ze het aan de Aigineten, toen ze door de Atheners van hun eiland verdreven waren.
Thyreatis werd in mijn tijd bewoond door de Argivers, die naar eigen zeggen het gebied door een gerechtelijke uitspraak terug gekregen hebben. (6) Als je weer van deze gemeenschappelijke graven vertrekt, kom je in A<n>thene, waar de Aigineten vroeger gewoond hebben, dan een tweede dorp, Neris, en een derde, Eua, het grootste dorp. Daar is een heiligdom van Polemokrates. Deze Polemokrates is een van de zonen van Machaon en een broer van Alexanor. Hij geneest de mensen in de streek en wordt door de omwonenden
vereerd. (7) Boven de dorpen verheft zich de berg Parnon, waarop de grens ligt tussen Sparta, Argos en Tegea. Op de grenzen staan stenen Hermen, waaraan de plaats zijn naam ontleent. De enige rivier, die van de Parnon komt, is een rivier met de naam Tanaos. Deze stroomt door het Argivische gebied en mondt in de Golf van Thyrea uit.
Pausanias boek III, Lakonië.
1. Voorbij de Hermen naar het westen ligt Lakonië al. Volgens de Lakedaimoniërs zelf was Lelex, een oorspronkelijke bewoner, de eerste koning in dat land en zijn onderdanen kregen naar hem de naam Leleges. Lelex had een zoon Myles en een jongere zoon Polykaon.
Waarheen en om welke reden Polykaon weggetrokken is zal ik elders vertellen. Na Myles' dood werd hij opgevolgd door zijn zoon Eurotas. Deze leidde het water dat in de vlakte een moeras vormde via een kanaal af naar de zee. Het achterblijvende water vormde een rivier die hij Eurotas noemde. (2) Omdat hij geen zonen, had liet hij het koningschap na aan Lakedaimon, wiens moeder Taygete was, naar wie het gebergte vernoemd is, terwijl volgens de overlevering Zeus zijn vader was. Lakedaimon was getrouwd met Eurotas' dochter Sparta. Toen hij koning geworden was, gaf hij eerst een nieuwe naam, afgeleid van zijn eigen naam, aan het land en de bewoners. Daarna stichtte hij een stad die hij naar zijn vrouw noemde en die tot op heden Sparta heet.
(3) Omdat Lakedaimons zoon Amyklas ook iets dat aan hem zou herinneren wilde nalaten, stichtte hij een stad in Lakonië. Van zijn zonen was Hyakinthos de jongste. Hij was een knappe verschijning, maar hij stierf vóór zijn vader. Zijn graf is in Amyklai onder het beeld van Apollo. Na de dood van Amyklas ging het koningschap over op zijn oudste zoon Argalos en na diens dood op Kynortas. Kynortas' zoon was Oibalos.
(4) Deze trouwde met Perseus' dochter Gorgophone, een vrouw uit Argos, en kreeg als zoon Tyndareus. Met hem kreeg Hippokoön ruzie over het koningschap omdat hij aanspraak maakte op de macht op grond van het feit dat hij de oudste was. Doordat hij hulp van Ikarios en zijn aanhangers kreeg overtrof hij Tyndareus ver in kracht en dwong hem, bang als hij volgens de Lakedaimoniërs was, zich terug te trekken naar Pellana. Er bestaat echter een Messeens verhaal over Tyndareus, dat hij naar Aphareus in Messenië vluchtte en dat Aphareus, de zoon van Piëres, een halfbroer van Tyndareus was van moederskant. Verder vertellen ze dat hij zich in Thalamai in Messenië gevestigd heeft en dat zijn kinderen geboren zijn in de tijd dat hij daar woonde. (5) Enige tijd later is Tyndareus door Herakles teruggebracht en kreeg hij zijn macht terug. De zonen van Tyndareus werden ook koning, evenals Menelaos, de zoon van Atreus en schoonzoon van Tyndareus, en Orestes, de
(4) Deze trouwde met Perseus' dochter Gorgophone, een vrouw uit Argos, en kreeg als zoon Tyndareus. Met hem kreeg Hippokoön ruzie over het koningschap omdat hij aanspraak maakte op de macht op grond van het feit dat hij de oudste was. Doordat hij hulp van Ikarios en zijn aanhangers kreeg overtrof hij Tyndareus ver in kracht en dwong hem, bang als hij volgens de Lakedaimoniërs was, zich terug te trekken naar Pellana. Er bestaat echter een Messeens verhaal over Tyndareus, dat hij naar Aphareus in Messenië vluchtte en dat Aphareus, de zoon van Piëres, een halfbroer van Tyndareus was van moederskant. Verder vertellen ze dat hij zich in Thalamai in Messenië gevestigd heeft en dat zijn kinderen geboren zijn in de tijd dat hij daar woonde. (5) Enige tijd later is Tyndareus door Herakles teruggebracht en kreeg hij zijn macht terug. De zonen van Tyndareus werden ook koning, evenals Menelaos, de zoon van Atreus en schoonzoon van Tyndareus, en Orestes, de