die tegenwoordig Polydeukea heet. Deze bron Polydeukea en het heiligdom van Polydeukes bevinden zich rechts van de weg. (2) Niet ver van Therapne ligt het zogeheten Phobaion en daarin staat een tempel van de Dioskouroi. Hier offeren de epheben aan Enyalos. Niet ver daarvandaan staat een heiligdom van Poseidon met de bijnaam Gaiaochos. Als je wat verder in de richting van het Taygetosgebergte gaat kom je bij een plaats die Alesiai heet. Volgens de overlevering heeft Myles hier de molen uitgevonden en voor het eerst graan gemalen. Ze hebben een heroön van Lakedaimon, de zoon van Taygete. (3) Wanneer je daarvandaan de rivier Phellia oversteekt en de weg neemt, die via Amyklai rechtstreeks naar zee loopt, bereik je de plaats, waar vroeger de Lakonische stad Pharis lag. Wanneer je vanaf de Phellia naar rechts afslaat kom je bij de weg naar het Taygetosgebergte. In de vlakte is een heilig domein van Zeus Messapeus, wiens naam volgens de verhalen ontleend is aan een man die de god als priester diende. Wanneer je vanaf dit punt de Taygetos weer verlaat kom je bij een plaats waar vroeger de stad Bryseai lag. Er is daar nog een tempel en een beeld van
Dionysos onder de blote hemel. Alleen vrouwen mogen het inwendige van de tempel zien, omdat zij alleen de geheime offerrituelen uitvoeren. (4) Boven Bryseai steekt de Taleton, een van de toppen van de Taygetos, uit. Deze is aan Helios gewijd en tot de offers die aan Helios gebracht worden behoren ook paarden. Ik weet dat het ook bij de Perzen gebruikelijk is paarden te offeren. Niet ver van Taleton ligt de plaats Euoras, waar verschillende soorten wilde dieren leven, en vooral wilde geiten. Overigens is het hele Taygetosgebergte een jachtgebied met wilde geiten en zwijnen, en in het bijzonder van herten en beren. (5) Tussen de Taleton en Euoras ligt een plaats, waar Leto vanaf de toppen van de Taygetos zou ……..
is een heiligdom van Demeter met de bijnaam Eleusinia. Volgens de Lakedaimoniërs is Herakles daar verborgen door Asklepios, toen hij genas van zijn verwondingen. Er is ook een houten beeld van Orpheus, een werk, zeggen ze, van de Pelasgen. (6) Ik weet dat hier ook de volgende rite uitgevoerd wordt. Aan de zee lag een stad, Helos, die Homeros ook in de lijst van de Lakedaimoniërs noemt:
"Zij bewoonden Amyklai en Helos, een aan zee gelegen stad."
Deze stad is door Helios, de jongste zoon van Perseus, gesticht. Later hebben de Doriërs hem belegerd en veroverd en waren de inwoners de eersten, die staatsslaven van de Lakedaimoniërs waren en heloten genoemd werden, wat ze in feite ook waren. Voor de slaven die later verworven werden raakte, hoewel ze Doriërs uit Messene waren, ook de benaming heloten in zwang, net zoals het hele Griekse volk Hellenen genoemd werd naar de streek in Thessalië die eens Hellas heette. (7) Vanuit dit Helos wordt op bepaalde dagen een houten beeld van Kore, dochter van Demeter, naar het Eleusinion gebracht. Op een afstand
van vijftien stadiën van het Eleusinion ligt het Lapithaion, genoemd naar Lapithes, een locale heros. Dit Lapithaion ligt dus in het Taygetosgebergte, en niet ver daarvandaan ligt Dereion. Hier staat in de open lucht een beeld van Artemis Dereatis en daarnaast is een bron die Anonos genoemd wordt. Ongeveer twintig stadiën voorbij Dereion is Harpleia, dat tot aan de vlakte reikt.
(8) Aan de weg van Sparta naar Arkadië staat in de open lucht een beeld van Athene, bijgenaamd Pareia, en daarachter is een heiligdom van Achilles. Dit mag niet geopend worden, maar de epheben die aan de wedstrijden in de Platanistas gaan deelnemen offeren voor hun strijd aan Achilles. Volgens de Spartanen is dit heiligdom voor hen gemaakt door Prax, een kleinzoon van Pergamos, de zoon van Neoptolemos. (9) Wat verder ligt het zogeheten Graf van het Paard. Tyndareus liet namelijk, nadat hij daar een paard geofferd had, de vrijers van Helena op de uitgesneden ingewanden van het paard staan en nam hen de eed af, die inhield dat zij Helena en de man, die als haar echtgenoot uitverkoren werd, zouden verdedigen als hun onrecht zou overkomen. Na het afnemen van de eed begroef hij het paard daar. Niet ver van dit graf staan zeven zuilen, op de oude manier, denk ik, waarvan ze zeggen dat het beelden van planeten zijn. Langs de weg is een heilig domein van Kranios, bijgenaamd Stemmatios, en een heiligdom van Artemis Mysia. (11) Het beeld van Aidoos, dat ongeveer dertig stadiën van de stad staat, zou een wijgeschenk van Ikarios zijn, en is om de volgende reden gemaakt. Toen Ikarios Penelope aan Odysseus ten huwelijk gaf,
probeerde hij hem over te halen zich ook in Lakedaimon te vestigen. Toen hij daarin niet slaagde, smeekte hij vervolgens zijn dochter thuis te blijven. Maar zij vertrok toch naar Ithaka en hij volgde al smekend haar met een wagen. Odysseus liet dit een poosje over zijn kant gaan, maar tenslotte vroeg hij Penelope dringend vrijwillig met hem mee te gaan of, als ze de voorkeur aan haar vader gaf, terug te gaan naar Lakedaimon. Men zegt dat zij geen antwoord gaf, maar haar gezicht bij het verzoek met een sluier bedekte. Omdat Ikarios daaruit begreep dat zij met Odysseus mee wilde gaan, liet hij haar gaan en wijdde het beeld van Aidoos. Penelope zou namelijk dit punt van de weg bereikt hebben, toen ze zich
sluierde.
21. Twintig stadiën verder, op het punt waar de stroom van de Eurotas het dichtst bij de weg komt, ligt het graf van Ladas, die al zijn tijdgenoten in het hardlopen overtrof. Hij ontving in Olympia de krans voor zijn overwinning op de lange baan, maar omdat hij, denk ik, meteen na zijn overwinning ziek werd, werd hij naar huis gebracht. Onderweg werd hij door de dood getroffen en daarom is zijn graf aan de hoofdweg. Een naamgenoot van hem, die ook een overwinning in Olympia behaalde, hoewel niet op de lange baan, maar op de korte, wordt in de lijst van Olympische winnaars van de Eliërs genoemd als een Achaier uit Aigion. (2) Verder in de richting van Pellana ligt het zogeheten Charakoma, en dan de vroegere stad Pellana. Hier zou Tyndareus gewoond hebben, toen hij voor Hippokoön en zijn zonen uit Sparta vluchtte. De bezienswaardigheden die ik daar gezien heb waren een heiligdom van Asklepios en de bron Pellanis. Volgens het verhaal is een meisje hier in gevallen toen ze water putte. Zij is verdwenen, maar haar hoofdsluier is in een andere bron, Lankia, weer boven gekomen. (3) Honderd stadiën van Pellana ligt de plaats die Belemina heet. Belemina heeft van nature het meeste water van Lakonië, omdat het water van de Eurotas er door stroomt, en er zijn talrijke bronnen.
(4) Als je in de richting van zee naar Gythion gaat, is er een Lakedaimonisch dorp dat Krokeai heet, en een steengroeve. Dit is niet één ononderbroken rotsketen, maar de stenen die opgegraven worden zien er uit als rivierstenen. Ze zijn moeilijk te bewerken, maar als ze bewerkt zijn kunnen ze gebruikt worden om heiligdommen van goden te versieren, en ze zijn ook bijzonder geschikt voor de verfraaiing van zwembassins en bronnen. Voor het dorp staat een marmeren beeld van Zeus Krokeatas, en bij de steengroeve bronzen beelden van de Dioskouroi. (5) Wanneer je na Krokeai van de weg naar Gythion naar rechts afslaat, kom je bij de stad Aigiai. Dit zou de stad zijn die Homeros in zijn gedicht Augeiai noemt. Daar is een naar Poseidon genoemd meer en er staat een tempel en beeld van de god. Ze durven daar
geen vissen uit te halen, omdat men gelooft dat degene die daar vist van een mens in een halieusvis verandert.
(6) Gythion ligt dertig stadiën van Aigiai, gebouwd aan zee in het gebied van de Vrije Lakoniërs, die door keizer Augustus van de slavernij bevrijd zijn toen ze onderworpen waren aan de Lakedaimoniërs in Sparta. Behalve bij de Isthmos van Korinthe wordt de hele Peloponnesos door de zee omgeven. Na de zee van de Phoinikiërs leveren de kusten van Lakonië de geschiktste schelpen voor de purperverfstof. (7) De Vrije Lakoniërs bezitten achttien steden. Wanneer je van Aigiai richting zee gaat, is de eerste stad Gythion, dan volgen Teuthrone, Las en Pyrrichos. Op Tainaron liggen Kainepolis, Oitylos, Leuktra en Thalamai, en bovendien Alagonia en Gerenia. Aan de andere kant van Gythion liggen aan zee Asopos, Akriai, Boiai, Zarax, Epidauros Limera, Brasiai, Geronthrai en Marios. Dit zijn de steden die de Vrije Lakoniëra nog over hebben van de vierentwintig steden die ze vroeger hadden. De andere, waar mijn verhaal zich mee bezig zal houden, behoren aan Sparta en zijn niet autonoom, zoals de zojuist genoemde. (8) De mensen van Gythion vertellen dat hun stad geen menselijke stichter heeft gehad, maar dat hij door Herakles en Apollo samen gesticht is toen ze zich na hun ruzie om de drievoet verzoend hadden. Daarom staan op hun markt beelden van Apollo en Herakles en vlakbij ook Dionysos. In een ander deel van de stad staan Apollo Karneios, een heiligdom van Ammon, een bronzen beeld van Asklepios, wiens tempel geen dak heeft, een bron van de god, een heiligdom van Demeter en een beeld van Poseidon Gaiaochos. (9) Ik heb gevonden dat degene die door de bevolking van
Gythion de Oude Man genoemd wordt en die in zee zou wonen, Nereus is. Ze hebben deze naam oorspronkelijk bij Homeros in de Ilias gevonden, waar Thetis spreekt:
"duiken jullie nu de brede boezem van de zee in
om de oude man van de zee en het huis van je vader te zoeken."
Hier is ook de poort, die de poort van Kastor genoemd wordt. Op de Akropolis staat een tempel en een beeld van Athene.
22. Ongeveer drie stadiën van Gythion staat een ruwe steen. Volgens de overlevering is Orestes, toen hij hierop zat, genezen van zijn waanzin. Daarom wordt de steen in het Dorische dialect Zeus Kappotas genoemd. Voor Gythion ligt het eiland Kranaë. Homeros zegt dat Alexander na de schaking van Helena hier voor het eerst gemeenschap met haar had. Op het vasteland tegenover het eiland is een heiligdom van Aphrodite Migonitis en de hele omgeving wordt Migonion genoemd. (2) Alexander zou dit heiligdom gebouwd hebben. Toen Menelaos Ilion veroverd had en acht jaar na de verwoesting van Troje behouden thuis gekomen was, heeft hij vlakbij het heiligdom van Migonitis een beeld opgericht van Thetis en de godinnen Praxidikai. Boven Migonion is een aan Dionysos gewijde berg, Larysion genaamd. In het begin van de lente wordt ter ere van Dionysos een feest gevierd, waarbij een van de rites, zoals ze vertellen, is dat ze daar een rijpe druiventros vinden.
(3) Ongeveer dertig stadiën voorbij Gythion staan aan de linkerkant op het vasteland de muren van het zogeheten Trinasos, dat volgens mij een fort en geen stad is geweest. Ik denk dat de naam afkomstig is van de eilandjes, drie in getal, die hier voor de kust liggen.
Ongeveer tachtig stadiën voorbij Trinasos bevinden zich de ruïnes van Helos, (4) en dan weer dertig stadiën verder ligt aan zee de stad Akriai. Een van de bezienswaardigheden daar is een tempel van de Moeder der Goden. De bevolking van Akriai zegt dat dit het oudste heiligdom van de godin op de Peloponnesos is, hoewel de Magnesiërs, die ten noorden van de berg Sipylos wonen, op de rots Koddinos het oudste beeld van de Moeder der Goden hebben. De Magnesiërs zeggen dat het gemaakt is door Broteas, de zoon van Tantalos. (5) Akriai heeft ook ooit een Olympische winnaar voortgebracht, Nikokles, die op twee
Olympische spelen vijf keer het hardlopen gewonnen heeft. Voor Nikokles is een graftombe gemaakt tussen het gymnasion en de muur bij de haven.
(6) Honderdtwintig stadiën landinwaarts vanaf Akriai ligt Geronthrai. Dit was al voor de komst van de Herakliden bewoond, maar de Doriërs van Lakedaimon hebben de bevolking verdreven en na de verdrijving van de Achaiers van Geronthrai hebben ze eigen kolonisten
er heen gestuurd. In mijn tijd behoorden zij tot de Vrije Lakoniërs. Aan de weg van Akriai naar Geronthrai ligt een dorp met de naam Palaia, en in Geronthrai zelf is een tempel en een heilig woud van Ares.(7) Ter ere ven de god wordt ieder jaar een feest gevierd, waarbij de toegang tot het heilig woud voor de vrouwen verboden is. Rondom de markt hebben ze bronnen met drinkwater. Op de Akropolis staat een tempel van Apollo met het ivoren hoofd van zijn beeld. De rest van het beeld is tegelijk met de vroegere tempel door brand verwoest.
(8) Marios is een andere stad van de Vrije Lakoniërs, op een afstand van honderd stadiën van Geronthrai. Er is daar een oude gemeenschappelijke tempel van alle goden en
daaromheen een heilig bos met bronnen, en in het heiligdom van Artemis zijn ook bronnen.
Marios beschikt over meer water dan enige andere plaats. Boven de stad, ook in het
binnenland, ligt het dorp Glyppia. Naar een ander dorp, Selinous, loopt een weg van twintig stadiën vanaf Geronthrai.
(9) Dit zijn de plaatsen landinwaarts vanaf Akriai. Aan zee ligt de stad Asopos, zestig stadiën vanaf Akriai. Daar is een tempel van de Romeinse keizers en ongeveer twaalf stadiën landinwaarts vanaf de stad is een heiligdom van de god Asklepios, die ze Philolaos noemen. De beenderen die in het gymnasion vereerd worden zij van bovennatuurlijke grootte, maar het zijn wel menselijke beenderen. Op de akropolis is een heiligdom van Athene met de bijnaam Kyparissia. Aan de voet van de akropolis zijn de ruïnes van een stad, die de Stad van de Parakyparissische Achaiers genoemd wordt. (10) In dit gebied is ook een heiligdom van Asklepios, ongeveer vijftig stadiën van Asopos. De plaats waar het
Asklepieion staat heeft de naam Hyperteleaton. Tweehonderd stadiën van Asopos is een in zee uitstekende kaap, die Ezelskaak genoemd wordt. Daar is een heiligdom van Athene zonder beeld, en er zit ook geen dak op. Het zou door Agamemnon gebouwd zijn. Ook is er het graf van Kinados, een van de stuurlieden van het schip van Menelaos. (11) Achter de kaap dringt de zogeheten Golf van Boiai het land in, en de stad Boiai ligt aan het einde van de golf. Deze stad is gesticht door Boios, een van de Herakliden, en men vertelt dat hij uit drie steden mannen hier bijeengebracht heeft, namelijk Etis, Aphrodisias en Side. Twee van deze oude steden zijn volgens hen gesticht door Aeneas op zijn vlucht naar Italië, toen hij door de wind deze golf ingedreven was. Etis zou een dochter van Aeneas zijn. De derde stad zou naar Side, een dochter van Danaos genoemd zijn. (12) Toen de bewoners van deze steden verdreven waren, zochten ze een plaats waar ze zich konden vestigen, en ze
ontvingen een orakel dat Artemis hun een woonplaats zou aanwijzen. Toen ze nu aan land gingen en er een haas opdook, beschouwden ze deze haas als hun gids. Toen hij een
myrteboom indook, stichtten ze op de plaats waar de boom stond een stad. Deze myrteboom vereren ze nog altijd en Artemis noemen ze Soteira. (13) Op de markt van Boiai staat een tempel van Apollo en elders in de stad staan tempels van Asklepios, Serapis en Isis. De ruïnes van Etis zijn niet meer dan zeven stadiën van Boiai verwijderd. Onderweg hierheen staat links een stenen beeld van Hermes, en in de ruïnes is een aanzienlijk heiligdom van Asklepios en Hygeia.
23. Kythera ligt tegenover Boiai, en de tocht van de kaap op het vasteland, die Ezelskaak