handen gekregen hebben voordat Philippos het hun gegeven heeft na de verovering van Thebe. De stad ligt aan zee en biedt niets bijzonders om te beschrijven. Op een afstand van ongeveer twaalf stadiën van de stad ligt een heiligdom van Amphiaraos. (2) Toen
Amphiaraos uit Thebe verbannen werd, zou de aarde zich voor hem geopend hebben en hem met wagen en al verzwolgen hebben. Men zegt evenwel dat dit niet hier gebeurd is, maar op een plaats met de naam Harma aan de weg van Thebe naar Chalkis. De Oropiërs waren de eersten die Amphiaraos als god vereerden en daarna hebben alle Grieken hem als god aanvaard. Ik kan ook andere mensen uit die tijd opnoemen, die bij de Grieken goddelijke eer genieten. Aan sommigen zijn zelfs steden gewijd, zoals Eleous op de Chersonesos aan Protesilaos en Lebadeia aan Trophonios. In Oropos is een tempel van Amphiaraos en een wit beeld van marmer. (3) Het altaar heeft verschillende delen. Het eerste is van Herakles, Zeus en Apollo Paion, het tweede is gewijd aan heroën en vrouwen van heroën, het derde is van Hestia, Hermes, Amphiaraos en de kinderen van Amphilochos. Maar Alkmaion wordt om wat hij Eriphyle aangedaan heeft niet in de tempel van Amphiaraos en ook niet bij
Amphilochos vereerd. Het vierde deel van het altaar is van Aphrodite en Panakeia, en verder van Iaso en Athene Paion. Het vijfde deel is voor nimfen, Pan en de rivieren Acheloös en Kephisos. Voor Amphilochos hebben de Atheners ook een altaar in hun stad en het meest betrouwbare orakel van hem in mijn tijd is in Mallos in Cilicië.
(4) De Oropiërs hebben dichtbij de tempel een bron, die ze bron van Amphiaraos noemen.
Daarbrengen ze geen offers en ook geloven ze niet dat ze die kunnen gebruiken voor rituele reiniging of voor heilig water, maar het is gebruik er zilver en gemunt goud in te gooien wanneer iemand genezen is van een ziekte nadat hij een orakeluitspraak gekregen heeft.
Amphiaraos zou namelijk hierlangs uit de aarde opgekomen zijn, toen hij god geworden was. Een van de uitleggers, Iophon van Knossos, gaf orakelspreuken in hexameters,
bewerend dat Amphiaraos deze aan de Argivers, die naar Thebe gestuurd waren, gaf. Zulke verzen hebben een buitengewoon misleidende werking op de meeste mensen. Want behalve degenen, van wie ze zeggen dat ze vanouds door Apollo geïnspireerd zijn, gaf geen van de zieners orakels. Wel waren ze experts in het uitleggen van dromen en het verklaren van de vlucht van vogels en ingewanden van offerdieren. (5) Ik geloof dat Amphiaraos zich vooral op de verklaring van dromen toegelegd heeft. Het is duidelijk dat hij, toen hij als god beschouwd werd, een droomorakel gevestigd heeft. Iemand die gekomen is om Amphiaraos te raadplegen moet zich volgens gebruik gereinigd hebben. De reiniging bestaat uit het offeren aan de god. Ze offeren zowel aan hem zelf als aan allen, wier namen op het altaar
staan. Als ze dat eerst gedaan hebben, offeren ze een ram. De huid spreiden ze uit en daarop slapen ze in afwachting van de openbaring in een droom.
35. De Atheners hebben niet ver van hun land eilanden. Een daarvan, het zogenaamde eiland van Patroklos, heb ik al behandeld. Een ander eiland ligt voorbij Sounion, wanneer je met Attika aan de linkerkant vaart. Hier zou Helena na de verovering van Troje aan land gegaan zijn, en daarom heet het ook Eiland van Helena. (2) Salamis ligt tegenover Eleusis en strekt zich uit tot het Megarische gebied. Kychreus zou de eerste zijn, die het eiland deze naam gegeven heeft, naar zijn moeder Salamis, de dochter van Asopos, en later zouden de Aigineten met Telamon het gekoloniseerd hebben. Philaios, de zoon van Eurysakes en kleinzoon van Aiax, zou het eiland aan de Atheners gegeven hebben, toen hij door hen tot Athener gemaakt was. Vele jaren later hebben de Atheners de Salaminiërs verdreven, omdat ze hen er van beschuldigden dat zij verraad gepleegd hadden in de oorlog tegen Kassander en de stad welbewust aan de Makedoniërs overgegeven hadden. Ze veroordeelden
Aischetades, die toen als generaal voor Salamis gekozen was, ter dood en zwoeren dat ze zich het verraad van de Salaminiërs voor altijd zouden herinneren. (3) Er zijn restanten van een markt, een tempel van Aiax en zijn beeld van ebbenhout. Tegenwoordig vereren de Atheners Aiax zelf en Eurysakes nog steeds, want ook in Athene is een altaar van Eurysakes.
Op Salamis wordt niet ver van de haven een steen getoond. Daar zou Telamon op gezeten hebben, toen hij het schip, waarop zijn zonen naar Aulis voeren op weg naar de
gezamenlijke expeditie van de Grieken, na keek. (4) De mensen die op Salamis wonen vertellen dat na de dood van Aiax voor het eerst zijn bloem in hun land verschenen is. Hij is wit, met een rossige tint, terwijl de bloem zelf en ook de bladeren wat kleiner zijn dan een lelie. Ook staan er letters op zoals bij hyacinthen. Van de Aioliërs die zich later in Ilion gevestigd hebben heb ik een verhaal gehoord over de beslissing over de wapens. Zij vertellen dat de wapens na de schipbreuk van Odysseus in de buurt van het graf van Aiax aan wal gebracht zijn. (5) Iemand uit Mysië heeft mij over de grootte van Aiax verteld. Hij zei dat de zee de zijde van het graf aan de kant van het strand overspoeld had en zo de toegang tot de graftombe vergemakkelijkt had. Hij vroeg mij op de volgende manier een schatting over de lichaamsomvang te maken. De beenderen bij zijn knieën, die artsen knieschijven noemen, waren ongeveer zo groot als een discus bij de pentathlon van junioren.
Over het postuur van de Kelten, die het verst weg wonen aan de grenzen van een door kou onbewoond gebied, en die Kabaren genoemd worden, heb ik me niet verbaasd. Zij
verschillen in niets van Egyptische lichamen. Maar alles wat mij bezienswaardig leek zal ik beschrijven. (6) Protophanes, een burger van Magnesia aan de Lethaios, behaalde op één dag overwinningen in de pankration en het worstelen. Rovers drongen, denkend wat buit te kunnen halen, zijn graf binnen en na de rovers gingen ook andere mensen naar binnen om het lichaam te bekijken. Dat had geen afzonderlijke ribben, maar alles was vanaf de
schouders tot de kleinste ribben, die artsen bastaardribben noemen, met elkaar vergroeid. De Milesiërs hebben voor hun stad het eiland Lade. Daarvan zijn enkele eilandjes afgesplitst.
Een daarvan noemen ze eiland van Asterios en volgens hen is Asterios daarop begraven.
Asterios was de zoon van Anax en deze weer de zoon van Gè. Zijn lichaam meet niet minder dan tien el.
(7) Wat mij verbaasd heeft, is het volgende. In Opper-Lydië is een kleine stad met de naam Deuren van Temenos. Toen daar door een storm een heuvel weggeslagen was, kwamen er beenderen tevoorschijn, die de indruk wekten dat ze menselijk waren vanwege de vorm, want gezien de omvang zou je dat niet gedacht hebben. Meteen deed het verhaal de ronde dat dit het lichaam van Geryones, de zoon van Chrysaor, was en dat zijn zetel daar ook was.
Want er is een zetel van een man uitgehakt op een rotspunt van een berg. Een bergstroom noemden ze Okeanos en enkele mannen zouden bij het ploegen runderhorens aangetroffen hebben. Het verhaal gaat namelijk dat Geryones voortreffelijke runderen gefokt heeft. (8) Toen ik tegenwierp dat Geryones in Gadeira was, waar niet zijn graftombe is, maar wel een boom, die verschillende vormen vertoont, vertelden de Lydische gidsen het werkelijke
verhaal, dat dit het lichaam van Hyllos was, dat Hyllos een zoon van Gè was en dat de rivier naar hem genoemd is. Ook vertelden ze dat Herakles zijn zoon Hyllos naar de rivier
genoemd heeft vanwege zijn verblijf bij Omphale.
36. Ik kom nu terug op mijn onderwerp. Op Salamis is een heiligdom van Artemis. Verder staat er een zegeteken ter herinnering aan de overwinning die Themistokles, de zoon van
Neokles, voor de Grieken behaald heeft. Ook is er een heiligdom van Kychreus. Toen de Atheners de zeeslag tegen de Perzen leverden, zou er een slang op de schepen verschenen zijn. De god vertelde de Atheners in een orakel, dat deze slang de heros Kychreus was. (2) Voor Salamis ligt een eiland, genaamd Psyttaleia. Hier zijn, vertellen ze, ongeveer
vierhonderd barbaren aan land gegaan en na de nederlaag van Xerxes' vloot zijn zij ook gedood toen de Grieken naar Psyttaleia overgestoken waren. Op het eiland is geen enkel artistiek verantwoord beeld, alleen maar enkele min of meer bewerkte houten beelden van Pan. (3) Wanneer je van Athene naar Eleusis gaat over de weg, die de Atheners de Heilige weg noemen, kom je bij de graftombe van Anthemokritos. Tegen hem hebben de Megariërs een buitengewoon verdorven misdaad begaan. Toen hij als afgezant naar hen toe ging om aan te kondigen dat ze voortaan het land niet meer mochten bebouwen, hebben ze hem gedood. Omdat ze dat gedaan hadden, is de toorn van de twee godinnen tegen hen tot nu toe gebleven, want zij zijn de enige Grieken, aan wie zelfs keizer Hadrianus geen voorspoed heeft kunnen bezorgen. (4) Na de grafsteen van Anthemokritos komt het graf van Molottos, die als bevelhebber van de Atheners gekozen was, toen zij ter ondersteuning van Ploutarchos naar Euboia overstaken en naar een plaats, die om de volgende reden Skiros genoemd wordt.
Toen de Eleusiniërs in oorlog waren met Erechtheus, kwam uit Dodona een ziener, genaamd Skiros, die ook het oude heiligdom van Athene Skiras in Phaleron gesticht heeft. Toen hij in de strijd gevallen was, begroeven de Atheners hem dichtbij een bergstroom en de naam van zowel de plaats als de rivier is aan de heros ontleend. (5) Dichtbij bevindt zich de tombe van Kephisodoros, die zich als leider van het volk opgeworpen heeft en zich tot het uiterste tegen Demetrios, de koning van Makedonië, verzet heeft. Kephisodoros won als
bondgenoten voor de Atheners de koningen Attalos van Mysië en Ptolemaios van Egypte, van de onafhankelijke volken de Aitoliërs en van de eilanden de Rhodiërs en Kretenzers.
(6) Omdat de versterkingen uit Egypte en Mysië en van de Kretenzers grotendeels te laat kwamen en de Rhodiërs, wier kracht alleen in de vloot lag, van weinig nut tegen de Makedonische hoplieten waren, voer Kephisodoros met andere Atheners naar Italië en smeekte de Romeinen hun te hulp te komen. Zij stuurden een legermacht met een generaal, die Philippos en de Makedoniërs zulke zware verliezen toebracht dat Perseus, de zoon van Philippos, later het koningschap verloor en zelf als krijgsgevangene naar Italië gevoerd werd. Deze Philippos was de zoon van Demetrios. Demetrios was de eerste van zijn huis die de macht over Makedonië kreeg doordat hij Alexander, zoon van Kassander gedood heeft, zoals ik eerder in mijn verhaal beschreven heb.
37. Achter de tombe van Kephisodoros is Heliodoros Halis begraven. Een portret van hem is te zien in de grote tempel van Athene. Ook is er het graf van Themistokles, de zoon van Poliarchos, de kleinzoon van Themistokles, die de zeeslag tegen Xerxes en de Perzen geleverd heeft. De andere afstammelingen van dit geslacht zal ik onvermeld laten behalve Akestion. Zij, haar vader Xenokles, haar grootvader Sophokles en overgrootvader Leon waren allen fakkeldrager en tijdens haar leven zag ze dat eerst haar broer Sophokles fakkeldrager was, na hem haar echtgenoot Themistokles en na diens dood haar zoon Theophrastos. Zo groot, zeggen ze, was het geluk dat haar ten deel viel. (2) Een eindje verder is een heilig domein van de heros Lakios. Er is een deme, die naar hem Lakiadai heet.
Dan is er de tombe van Nikokles van Tarente, die de beroemdste van alle citherspelers geworden is. Ook is er een altaar van Zephyros en een heiligdom van Demeter en haar dochter. Samen met hen worden Athene en Poseidon vereerd. Op deze plek zou Phytalos Demeter in zijn huis ontvangen hebben en de godin zou hem als beloning daarvoor de
vijgenboom gegeven hebben. Dit verhaal wordt bevestigd door de inscriptie op het graf van Phytalos:
Hier heeft de vorst en heros Phytalos eens de verheven Demeter ontvangen, toen zij voor het eerst de vrucht van de herfst liet verschijnen, die het geslacht der stervelingen de Heilige vijg noemt. Sindsdien ontving het geslacht van Phytalos onvergankelijke eer.
(3) Voordat je de Kephisos oversteekt is er de graftombe van Theodoros, de beste tragedieacteur van zijn tijd. Bij de rivier staat een beeld van Mnesimache en een tweede beeld, van haar zoon, die zich als geschenk aan Kephisos het haar afscheert. Dat die gewoonte van oudsher onder alle Grieken bestaat kun je opmaken uit de gedichten van Homeros. Hij zegt dat Peleus de gelofte afgelegd heeft dat hij het haar van Achilles af zou scheren na zijn behouden terugkeer uit Troje als gave aan Spercheios. (4) Aan de overkant van de Kephisos is een oud altaar van Zeus Meilichios. Daarop ontving Theseus de
reinigingsrituelen van de nakomelingen van Phytalos, toen hij verscheidene rovers, onder wie Sinis, die via Pittheus met hem verwant was, gedood had. Hier is het graf van
Theodektes van Phaselis en dat van Mnesitheos. Hij zou een bekwame arts geweest zijn en veel beelden opgericht hebben, waaronder een van Iakchos. Aan de weg staat een kleine tempel, die de tempel van Kyamites genoemd wordt. Ik kan niet met zekerheid zeggen of hij de eerste was, die bonen (kyamoi) gezaaid heeft, of dat ze dat toeschreven aan een heros, omdat ze de ontdekking van bonen niet aan Demeter konden toeschrijven. Ieder, die in de mysteriën van Eleusis ingewijd is of de zogenaamde Orphische geschriften gelezen heeft, weet wat ik bedoel. (5) Een van de grootste en fraaiste grafmonumenten is die van een Rhodiër, die zich in Athene gevestigd had. Hij is gemaakt door de Makedoniër Harpalos, die weggelopen was voor Alexander en met een vloot van Azië naar Europa overgestoken was.
Na zijn aankomst bij de Atheners werd hij door hen gearresteerd, maar nadat hij onder andere de vrienden van Alexander omgekocht had, ging hij er weer vandoor. Maar eerst was hij getrouwd met Pythonike. Over haar afkomst weet ik niets, maar zij was prostituée in Athene en Korinthe. Hij hield zo veel van haar, dat hij toen zij gestorven was het meest bezienswaardige graf van alle Griekse graftombes voor haar liet bouwen.
(6) Er is een heiligdom, waarin beelden van Demeter en haar dochter staan en van Athene en Apollo. Aanvankelijk was het alleen voor Apollo gebouwd. Want Kephalos, de zoon van Deion, die Amphytrion geholpen heeft de Teleboërs te vernietigen, zou de eerste geweest zijn, die het eiland, dat nu naar hem Kephalennia heet, bewoonde. Tot dan toe woonde hij in Thebe, omdat hij uit Athene verbannen was vanwege de moord op zijn vrouw Prokris. Tien generaties later voeren Chalkinos en Daitos, nakomelingen van Kephalos, naar Delphi en vroegen de god toestemming om naar Athene terug te keren. (7) Hij droeg hun op eerst een offer aan Apollo te brengen op die plaats in Attika, waar zij een triëre op het land zouden zien rennen. Toen ze op de zogenaamde Veelkleurige berg waren, verscheen hun een slang, die met grote haast zijn hol in ging. Op die plaats brachten ze een offer aan Apollo. Toen zij later in Athene kwamen, maakten de Atheners hen tot burger.
Daarna is er een tempel van Aphrodite, waarvoor een bezienswaardige muur van ruwe steen staat.