plekke Olympiodoros als hun generaal. Hij leidde hen, oude zowel als jonge mannen, tegen de Makedoniërs, terwijl hij meer op hun enthousiasme dan op hun kracht vertrouwde om de oorlogsinspanningen tot een goed einde te brengen. Toen de Makedoniërs tegen hen
uittrokken, versloeg hij hen in een gevecht en nadat ze het Mouseion ingevlucht waren, veroverde hij die plaats. (2) Zo werd Athene van de Makedoniërs bevrijd. Hoewel alle Atheners op een heldhaftige manier gevochten hebben, heeft toch vooral Leokritos, de zoon van Protarchos, zich in dapperheid onderscheiden. Want hij was de eerste die de muur
beklom en als eerste is hij het Mouseion in gesprongen. Toen hij gevallen was in de strijd, ontving hij van de Atheners veel eerbewijzen, en zijn schild, waarop ze een inscriptie met zijn naam en zijn successen gemaakt hebben, hebben ze aan Zeus Eleutherios gewijd. (3) Dit is de belangrijkste prestatie van Olympiodoros, afgezien van zijn verrichtingen bij de
verovering van Peiraios en Mounychia. En bij de stormaanval van de Makedoniërs op Eleusis organiseerde hij de Eleusiniërs en versloeg hij de Makedoniërs. Al eerder was Olympiodoros na de inval van Kassander in Attika naar Aitolië gevaren en had hij de Aitoliërs overgehaald te hulp te komen. Dit bondgenotenleger was er de belangrijkste oorzaak van dat de Atheners ontsnapten aan een oorlog tegen Kassander. Niet alleen in Athene staan eerbewijzen voor Olympiodoros op de Akropolis en in het Prytaneion, maar er in ook een portret van hem in Eleusis. En de Phokiërs, die in Elateia wonen, hebben een bronzen beeld van Olympiodoros in Delphi opgericht, omdat hij ook hen geholpen heeft bij hun opstand tegen Kassander. (4) Dichtbij het beeld van Olympiodoros staat een beeld van Artemis, die de bijnaam Leukophryne heeft, opgesteld door de zonen van Themistokles.
Want de Magnesiërs, over wie Themistokles de heerschappij van de koning gekregen had, vereren Artemis Leukophryne. Ik moet nu verder gaan met mijn beschrijving, omdat ik heel Griekenland op dezelfde manier wil behandelen. Endoios was Athener van geboorte en leerling van Daidalos. Toen Daidalos op de vlucht ging vanwege de moord op Kalos, volgde hij hem naar Kreta. Er is een beeld van hem van een zittende Athene met een inscriptie dat het opgesteld is door Kallias en gemaakt door Endoios.
(5) Ook staat er een gebouw dat Erechtheion heet. Voor de ingang staat een altaar van Zeus Hypatos, waarop ze nooit een levend wezen offeren, maar het gebruik is er koeken op te leggen zonder daar wijn bij te plengen. Binnen staan altaren, een van Poseidon, waarop ze in opdracht van een orakel ook aan Erechtheus offeren, een van de heros Boutos, en een derde van Hephaistos. Op de wanden zijn schilderingen van het geslacht der Boutaden
aangebracht. Ook is er - want het gebouw heeft twee delen - een put met zeewater. Dat is niet zo bijzonder, want andere plaatsen in het binnenland hebben dat ook, zoals bijvoorbeeld Aphrodisias in Karië. Maar deze put verdient speciale vermelding, omdat hij het geluid van golven laat horen wanneer er een zuidenwind waait. Op de rots staat een afdruk van een drietand. Deze zou verschenen zijn om Poseidons aanspraak op het land kracht bij te zetten.
(6) De hele stad en het hele land zijn gewijd aan Athene. Want degenen, die andere goden in de demen vereren, houden toch ook Athene in ere. Maar wat vele jaren als het heiligste voorwerp beschouwd werd voordat de demen zich verenigden, is het beeld van Athene op de Akropolis, zoals hij nu genoemd wordt, maar vroeger Polis. Een legende daarover zegt dat het uit de hemel gevallen is. Op de vraag of dat op waarheid berust of niet, ga ik niet in.
Kallimachos heeft een gouden lamp voor de godin gemaakt. Ze vullen die lamp met olie en dan wachten ze tot dezelfde dag van het volgende jaar. In de tussentijd is de olie voldoende om de lamp zonder onderbreking dag en nacht te laten branden. De pit is van Karpasisch vlas, het enige soort vlas dat tegen vuur bestand is. Een bronzen palm, die boven de lamp tot het plafond reikt, trekt de walm weg. Kallimachos, de maker van de lamp, was niet een van de grootste kunstenaars, maar hij overtrof wel zozeer de andere kunstenaars, dat hij de eerste was die gaten in de steen boorde en zichzelf de titel Kunstverfijner gaf. Maar misschien hebben anderen dit bedacht en heeft hij het zichzelf toegekend.
27. In de tempel van Athene Polias staat een houten beeld van Hermes, dat een wijgeschenk van Kekrops zou zijn, maar het is niet te zien door myrtetakken. Bij de oude wijgeschenken, die het vermelden waard zijn, staat een opvouwbare stoel, gemaakt door Daidalos, en uit de Perzische wapenbuit het pantser van Masistios, die bij Plataiai het commando over de ruiterij voerde, en een Perzisch zwaard, dat van Mardonios geweest zou zijn. Over Masistios weet ik dat hij tegen de Atheense ruiterij gesneuveld is. Maar omdat Mardonios tegen de Lakedaimoniërs gevochten heeft en door een Spartaan gedood is, konden de Atheners het zwaard zeker niet in hun bezit krijgen en het is niet waarschijnlijk dat de Lakedaimoniërs toegestaan zouden hebben het mee te nemen. (2) Over de olijfboom kunnen ze alleen maar
zeggen dat die voor de godin getuigt bij de strijd om het land. Ook vertellen ze dat de olijfboom afgebrand is, toen de Perzen de stad Athene in brand staken, en dat op dezelfde dag dat hij afgebrand is een tak van ongeveer twee el hoog opgegroeid is. Naast de tempel van Athene staat een tempel van Pandrosos, de enige van de zusters, die onschuldig bleef toen zij de kist in bewaring gekregen hadden. (3) Ik was erg verbaasd over iets, wat niet algemeen bekend is, en daarom zal ik beschrijven wat er gebeurt. Twee meisjes wonen niet ver van de tempel van Athene Polias en de Atheners noemen hen Arrephoren. Zij verblijven enige tijd bij de godin en wanneer het feest aangebroken is, doen ze in de nacht het
volgende. De voorwerpen die de priesteres van Athene hen geeft zetten ze op hun hoofd.
Noch de priesteres, die het geeft, noch de meisjes, die het dragen, weten wat het is. Er is een heilig domein in de stad niet ver van de zogenaamde Aphrodite in de Tuinen. Daar loopt een natuurlijke onderaardse gang omlaag, waarlangs de meisjes afdalen. Wat ze meegenomen hebben laten ze beneden achter, ze krijgen iets anders wat ook in een omhulling zit en nemen dat weer mee. Daarna sturen ze de meisjes weg en brengen in hun plaats weer andere meisjes naar de Akropolis. (4) Bij de tempel van Athene staat een beeld van een oude vrouw,
#Syeris#, ongeveer een el hoog, die een dienares van Lysimache zou zijn, en er staan grote bronzen beelden van mannen, die klaar staan voor een gevecht. De een noemen ze
Erechtheus, de ander Eumolpos, hoewel de Atheners die de geschiedenis kennen heel goed weten dat het Eumolpos' zoon Immarados was die door Erechtheus gedood is. (5) Op het voetstuk staan ook beelden, van Theainetos, de waarzegger van Tolmides, en Tolmides zelf, die als bevelhebber van de Atheense vloot de vijanden zware schade toebracht, vooral de Peloponnesiërs die aan de kust wonen. Hij stak de scheepswerven van de Lakedaimoniërs bij Gythion in brand en veroverde Boiai en het eiland Kythera op de perioiken. Hij landde in Sikyonia en toen hij tijdens het plunderen van het land aangevallen werd, joeg hij de
bewoners op de vlucht en zat hen tot de stad achterna. Toen hij later naar Athene teruggekeerd was, leidde hij Atheense kolonisten naar Euboia en Naxos en viel met een leger Boiotië binnen. Het grootste deel van het land verwoestte hij en na een beleg
veroverde hij Chaironeia, maar toen hij tot Haliartia opgerukt was, werd hij zelf in de strijd gedood en zijn hele leger leed een nederlaag. Dit is de geschiedenis van Tolmides zoals ik die gehoord heb.
(6) Er zijn ook oude beelden van Athene. Daarvan is niets weggesmolten, maar ze zijn zwarter geworden en te broos om een stoot te kunnen verdragen. Want ook die zijn door het vuur aangetast, toen de Atheners zich ingescheept hadden en de koning de stad zonder mannen van weerbare leeftijd ingenomen had. Er is ook een jachtvoorstelling met een everzwijn, maar ik weet niet of dit het Kalydonische everzwijn is, en Kyknos is er in gevecht met Herakles. Deze Kyknos zou onder andere de Thrakiër Lykos gedood hebben in een duel, waarbij een prijs voor de winnaar uitgeloofd was, maar hij is bij de rivier Peneios door Herakles gedood.
(7) Een van de verhalen in Troizen over Theseus is dat toen Herakles bij Pittheus in Troizen gekomen was, hij voor de maaltijd zijn leeuwenhuid aflegde en dat een paar Troizeense kinderen, onder wie Theseus, die toen ongeveer zeven jaar oud was, binnen kwamen. De andere kinderen renden hard weg, toen ze de huid zagen, maar Theseus ging zonder al te veel angst wat achteruit, greep bij de dienaren een bijl en deed meteen een verwoede aanval, denkend dat de huid een echte leeuw was. (8) Dit is het eerste verhaal over hem in Troizen.
Het volgende is dat Aigeus laarzen en een zwaard onder een rots gelegd heeft als
herkenningstekens voor zijn zoon en dat hij daarna naar Athene gevaren is. Toen Theseus zestien jaar oud was, duwde hij de rots weg en ging met wat Aigeus daar gelegd had weg.
Een voorstelling van dat verhaal bevindt zich op de Akropolis, helemaal van brons behalve de rots. (9) Ook van een andere daad van Theseus hebben ze een afbeelding opgesteld, en dat verhaal is als volgt. Op Kreta werd het land, en vooral het gebied bij de rivier Tethris, geteisterd door een stier. Vroeger joegen wilde dieren de mensen veel meer angst aan, zoals bijvoorbeeld de leeuw van Nemea en die op de Parnassos, slangen op veel plaatsen in
Griekenland, de everzwijnen bij Kalydon en Erymanthos en in het Korinthische Kromyon.
Men zei dan dat sommige uit de aarde groeiden, andere heilige dieren van de goden waren en nog weer andere losgelaten waren om de mensheid te straffen. De Kretenzers zeggen dat Poseidon deze stier naar hun land gestuurd had, omdat Minos aan Poseidon niet meer eer bewees dan aan een andere god, hoewel hij over de Griekse zee heerste. (10) Die stier zou vanuit Kreta naar de Peloponnesos gebracht zijn en dat zou een van de zogenaamde twaalf werken van Herakles geweest zijn. Toen hij in de vlakte van Argos losgelaten was, vluchtte hij over de Isthmos van Korinthe naar Attika en in Attika naar de deme van Marathon, waar hij iedereen die hij tegenkwam doodde, ook Minos' zoon Androgeos. Maar Minos was er van overtuigd dat de Atheners schuldig waren aan de dood van Androgeos en daarom voer hij met een vloot naar Athene. Hij teisterde het land zolang, totdat er afgesproken werd dat hij zeven meisjes en evenveel jongens mee zou nemen naar Kreta voor de Minotauros, die volgens de legende in het Labyrinth in Knossos huisde. Theseus zou de stier later naar de Akropolis gedreven hebben en aan de godin geofferd hebben. Het wijgeschenk is afkomstig van de deme van Marathon.
28. Waarom ze een bronzen beeld van Kylon opgesteld hebben, hoewel hij zijn zinnen op de tyrannie gezet had, kan ik niet met zekerheid zeggen. Maar ik veronderstel, dat ze dat gedaan hebben omdat hij in fysiek opzicht erg mooi was en hij een bijzondere roem genoot omdat hij een Olympische overwinning in de dubbele hardloopwedstrijd behaald had en met de dochter van Theogenes, de tyran van Megara, getrouwd was. (2) Behalve de beelden, die ik genoemd heb, staan er twee beelden, die de Atheners met het tiende deel van de
oorlogsbuit gewijd hebben. Het eerste is een bronzen beeld van Athene met buit van de Perzische landing bij Marathon. Dit is gemaakt door Pheidias, maar de voorstelling van de strijd tussen de Lapithen en Kentauren op het schild en de andere afbeeldingen zouden door Mys gemaakt zijn en het ontwerp van deze en andere werken van Mys zou van Parrhasios, zoon van Euenor, zijn. De lanspunt en de helmbos van deze Athene zijn al te zien wanneer je vanaf Sounion aan komt varen. Verder staat er een bronzen wagen als het tiende deel van de buit op de Boiotiërs en Chalkidiërs op Euboia. Er staan nog twee wijgeschenken, een beeld van Perikles, de zoon van Xanthippos, en een van Pheidias' meest bezienswaardige werken, een beeld van Athene Lemnia, zo genoemd naar degenen die het gewijd hebben. (3) De Pelasgen, die eens aan de voet van de Akropolis woonden, zouden de muur om de Akropolis gebouwd hebben, behalve het deel daarvan, dat Kymon, de zoon van Miltiades, gebouwd heeft. De bouwers zouden Agrolas en Hyperbios geweest zijn. Toen ik nadere informatie zocht over wie zij waren, kon ik niets anders vinden dan dat zijn oorspronkelijk uit Sicilië kwamen en naar Akarnanië verhuisd zijn. (4) Als je niet naar de benedenstad afdaalt, maar naar het deel onder de Propylaeën is daar een bron en dicht daarbij een heiligdom van Apollo in een grot. Men gelooft dat Apollo daar omgang met Kreousa, de dochter van Erechtheus, gehad heeft. ………….. toen Philippides na de landing van de Perzen als afgezant naar Lakedaimon gestuurd is. Bij terugkomst vertelde hij dat de Lakedaimoniërs hun vertrek uitgesteld hadden, omdat zij een wet hadden die hen verbood ten strijde te trekken voordat er volle maan was. Philippides vertelde wel dat Pan hem bij de berg Parthenios tegemoet gekomen was en gezegd had dat hij de Atheners goedgezind was en naar Marathon zou komen om met hen mee te vechten. Deze god ontvangt dus om die boodschap altijd verering.
(5) Hier is ook de Areiopagos, zo genoemd omdat Ares de eerste was, die daar berecht werd.
Ik heb eerder in mijn beschrijving al verteld dat hij Halirrhothios gedood heeft en waarom hij dat gedaan had. Later zou ook Orestes daar berecht zijn voor de moord op zijn moeder.
Er staat een altaar van Athene Areia, dat hij na zijn vrijspraak opgericht heeft. De ruwe stukken rots, waarop de aangeklaagden en de aanklagers staan, heten Steen van Hybris en Steen van Anaideia. (6) Dichtbij is een heiligdom van goden, die de Atheners Semnai noemen, maar Hesiodos noemt hen in zijn Theogonie Eryniën. Aischylos was de eerste die hen beschreven heeft met slangenhaar. Maar deze beelden hebben net als andere beelden van
onderwereldgoden niets angstaanjagends. Er staan beelden van Pluto, Hermes en Gè.
Iedereen die op de Areiopagos vrijgesproken is offert daar, en bij andere gelegenheden offeren vreemdelingen en burgers daar ook. (7) In het heilige gebied staat ook een monument van Oidipous. Na uitgebreid onderzoek heb ik ontdekt dat zijn gebeente uit Thebe hierheen gebracht is. Wat Sophokles over Oidipous' dood geschreven heeft vind ik niet geloofwaardig omdat Homeros zei dat Mekisteus na de dood van Oidipous naar Thebe gekomen is en aan de lijkspelen deelgenomen heeft. (8) De Atheners hebben nog andere rechtbanken, die minder beroemd zijn. Er zijn het zogenaamde Parabyston en het Trigonon.
Het eerste ligt in een obscuur gedeelte van de stad en de minst belangrijke zaken worden er behandeld. Het tweede ontleent zijn naam aan de vorm. Het Groene Hof en het Rode Hof zijn genoemd naar hun kleuren en deze namen zijn tot op heden in gebruik gebleven. De belangrijkste rechtbank, waarvoor de meeste mensen verschijnen, heet Heliaia. Er zijn nog andere hoven, die moordzaken behandelen. Een daarvan heet Bij het Palladion. Hiervoor dienen zaken van onopzettelijke doodslag. Dat Demophon de eerste was die daar terecht stond, wordt door niemand betwijfeld. Maar om welke reden, daarover bestaat verschil van mening. (9) Men vertelt dat Diomedes na de inname van Troje met zijn vloot terug keerde en dat ze, toen ze ter hoogte van Phaleron waren, door de duisternis overvallen werden. De Argivers dachten dat ze in vijandig gebied landden, omdat ze door de duisternis de indruk hadden dat ze in een ander land dan Attika waren. Daarop zou Demophon uitgerukt zijn zonder dat hij wist dat de mannen van de schepen Argivers waren. Hij doodde enkelen, roofde het Palladion en ging weer weg. Maar een Athener, die hij niet voor zich gezien had, werd door zijn paard omvergelopen en vertrapt, zodat hij stierf. Demophon werd daarop voor het gerecht gedaagd, volgens sommigen door de verwanten van de vertrapte man, volgens anderen door het volk van de Argivers.
(10) Voor het Delphinion wordt vonnis geveld over degenen die beweren dat ze een
rechtvaardige moord gepleegd hebben. Ook Theseus hield zo'n pleidooi voor zichzelf en hij werd vrijgesproken, toen hij Pallas, die tegen hem rebelleerde, en zijn zonen gedood had.
Voordat Theseus vrij gesproken werd was het bij alle mensen de gewoonte dat iemand die een ander gedood had in ballingschap ging, of, als hij bleef, hij op dezelfde manier gedood werd. Ik denk dat het Prytaneion, zoals het genoemd wordt, waar recht gesproken wordt over ijzer en alle levenloze voorwerpen, zijn oorsprong heeft in de volgende gebeurtenis.
Tijdens koningschap van Erechtheus over Athene heeft de Ossendoder voor het eerst een os gedood op het altaar van Zeus Polieus. Hij liet de bijl daar achter en vluchtte weg uit het land. De bijl werd onmiddellijk berecht en vrij gesproken. Deze rechtszaak wordt tot nu toe ieder jaar gehouden. (11) Er wordt verteld dat andere levenloze voorwerpen soms vanzelf een gerechtvaardigde straf aan mensen bezorgen. Het beste en beroemdste voorbeeld daarvan is het zwaard van Kambyses. Aan zee bij Peiraios ligt Phreattys. Mensen die in ballingschap zijn verdedigen zich, als na hun vertrek nog een andere aanklacht tegen hen ingediend wordt, hier vanaf een schip tegenover rechters die vanaf het land luisteren.
Volgens de legende was Teuker de eerste die zich zo tegenover Telamon verdedigde door te stellen dat hij onschuldig was aan de dood van Ajax. Dit alles is bedoeld voor mensen die speciaal geïnteresseerd zijn in alles wat met rechtbanken te maken heeft.
29. Dichtbij de Areiopagos wordt een schip getoond, dat gebouwd is voor de processie van de Panatheneeën. Misschien is dit wel eens in omvang overtroffen, maar van nog niemand weet ik dat hij het schip in Delos, dat onder het dek negen rijen roeiers telt, overtroffen heeft. (2)
29. Dichtbij de Areiopagos wordt een schip getoond, dat gebouwd is voor de processie van de Panatheneeën. Misschien is dit wel eens in omvang overtroffen, maar van nog niemand weet ik dat hij het schip in Delos, dat onder het dek negen rijen roeiers telt, overtroffen heeft. (2)