het kortst is, heeft een lengte van veertig stadiën. Op Kythera is aan zee een haven Skandeia, en de stad ligt ongeveer tien stadiën landinwaarts van Skandeia. De tempel van Aphrodite Ourania is de heiligste en oudste van alle Aphroditetempels in Griekenland. De godin zelf is afgebeeld met een houten beeld in wapenrusting.
(2) Wanneer je van Boiai naar de punt van Malea vaart, kom je bij een haven, Nymphaion genaamd, met een beeld van een staande Poseidon en een grot vlakbij zee, waarin een zoetwaterbron is, en er wonen veel mensen. Wanneer je om de punt van Malea heen honderd stadiën verder vaart, bereik je een plaats aan zee in het grensgebied van Boiai met een heiligdom van Apollo, Epidelion geheten. (3) Want het houten beeld van Apollo, dat daar nu staat, stond vroeger in Delos. Vroeger was Delos een stapelplaats voor de Grieken en leek de handelaren veiligheid te bieden dankzij de god. Maar Menophanes, een generaal van
Mithridates, heeft, omdat hij zelf de god minachtte of in opdracht van Mithridates - want voor iemand die op winst uit is telt wat goddelijk is minder dan materieel voordeel - (4) Delos met een vloot aangevallen, omdat het niet versterkt was en de bewoners geen wapens bezaten. De daar verblijvende vreemdelingen en de Deliërs zelf heeft hij uitgemoord. Veel rijkdommen van de handelaren en alle wijgeschenken heeft hij geroofd, vrouwen en kinderen in slavernij weggevoerd en Delos zelf met de grond gelijk gemaakt. Toen het verwoest en geplunderd was, heeft een van de barbaren in een vlaag van overmoed dit houten beeld in zee gegooid. De golven hebben het meegenomen en hier in het gebied van Boiai gebracht. (5) Daarom noemt men de plaats Epidelion. Noch Menophanes noch
Mithridates zelf ontkwamen echter aan de wraak van de god. Menophanes werd direct nadat hij na de verwoesting van Delos weer in zee gestoken was door handelaren, die ontsnapt waren en hem met hun schepen opwachtten, tot zinken gebracht, en Mithridates werd later door de god gedwongen de hand aan zichzelf te slaan, toen zijn rijk vernietigd was en hij van alle kanten in het nauw gebracht werd door de Romeinen. Sommigen zeggen dat hij bij wijze van gunst een geweldadige dood ontvangen heeft door de hand van een van zijn huurlingen.
(6) Dit was de vergelding voor hun goddeloosheid. Aan het gebied van Boiai grenst Epidauros Limnera, op een afstand van ongeveer tweehonderd stadiën van Epidelion. De bevolking zegt dat ze niet van de Lakedaimoniërs afstammen, maar van de Epidauriërs in Argolis en dat ze, toen ze voor een of andere staatszaak naar Asklepios op Kos voeren, op deze plaats in Lakonië geland zijn. Gewaarschuwd door dromen die ze gekregen hadden zijn ze hier gebleven en hebben ze zich hier gevestigd. (7) Ook vertellen ze dat de slang die ze van huis uit Epidauros meegenomen hadden uit het schip ontsnapt is en vlakbij zee onder de grond verdwenen is. Daarom hadden ze zowel op grond van hun dromen als van het
voorteken van de slang besloten hier te blijven en zich te vestigen. Op de plaats waar de slang onder de grond verdween staan altaren van Asklepios en daaromheen groeien olijfbomen.
(8) Ongeveer twee stadiën verder naar rechts is het zogeheten Water van Ino, met de
oppervlakte van een klein meer, maar veel dieper. In dit water gooien ze tijdens het feest van Ino gerstebroden. Wanneer die in het water terechtgekomen zijn en niet meer boven komen, wordt aan hem die ze er in gegooid heeft succes voorspeld. Maar als het water ze weer boven laat komen, wordt dat als een ongunstig voorteken beschouwd. (9) Hetzelfde verschijnsel doet zich voor in de kraters van de Etna. Daar gooien ze namelijk gouden en zilveren voorwerpen in en zelfs allerlei soorten offerdieren. Wanneer het vuur dat opneemt en verteert, zijn ze blij omdat hun een goed voorteken getoond is, maar ze geloven dat wanneer het vuur de er in gegooide voorwerpen weer terugwerpt, ongeluk die man zal treffen.
(10) Aan de weg die van Boiai naar Epidauros loopt staat in het gebied van de Epidauriërs een heiligdom van Artemis Limnatis. De stad is niet ver van zee en ligt op een wat hoger terrein. Bezienswaardigheden zijn hier het heiligdom van Aphrodite, dat van Asklepios met een staand stenen beeld, op de akropolis een tempel van Athene en voor de haven een van Zeus met de bijnaam Soter. (11) Bij de stad steekt een kaap, Minoa genaamd, in zee uit. De baai verschilt in niets van andere zee-inhammen in Lakonië, maar het strand heeft
kiezelsteentjes met fraaie vormen en allerlei kleuren.
24. Op een afstand van honderd stadiën van Epidauros ligt Zarax. De plaats bezit een goede haven, maar van alle steden van de Vrije Lakoniërs ligt hij er het meest geruïneerd bij, omdat dit de enige Lakonische stad is die door Kleonymos, de zoon van Agesipolis, verwoest is. De geschiedenis van Kleonymos heb ik elders al verteld. In Zarax is verder niets behalve een tempel van Apollo en een beeld met een cither aan de ingang van de haven. (2) Wanneer je vanaf Zarax ongeveer honderd stadiën langs de kust gaat, dan naar het binnenland afslaat en een stijgende weg van ongeveer tien stadiën neemt, kom je bij de ruïnes van een plaats die Kyphanta heet. Daar is een heilige grot van Asklepios met een
stenen beeld. Ook is er een bron met koud water die uit een rots ontspringt. Atalanta zou daar tijdens de jacht, door dorst gekweld, met haar speer op de rots geslagen hebben, zodat het water er uit stroomde.
(3) Brasiai is de laatste stad van de Vrije Lakoniërs aan de kust, en de afstand van Kyphanta is over zee tweehonderd stadiën. De plaatselijke bevolking vertelt een verhaal dat afwijkt van wat door alle andere Grieken verteld wordt. Toen Semele haar zoon van Zeus ter wereld gebracht had en door Kadmos ontdekt was, was zij samen met Dionysos door hem in een kist opgesloten. Die kist zou door een golf in hun gebied aangespoeld zijn en toen ze Semele niet meer in leven aantroffen, zou ze een schitterende begrafenis gekregen hebben. Dionysos hebben ze, volgens hun verhaal, groot gebracht. (4) Daarom is de naam van hun stad, die tot dan toe Oreiatai heette, veranderd in Brasiai, naar het aanspoelen van de kist aan land. Zo is tegenwoordig het gebruikelijke woord voor het aan land spoelen van voorwerpen door de golven ekbrassein. De Brasiaten vertellen ook nog dat Ino op haar omzwervingen in hun land arriveerde en na haar komst bereid was voedster van Dionysos te worden. Ze tonen nog de grot, waar Ino Dionysos gevoed heeft, en de vlakte noemen ze "Tuin van Dionysos". (5) Er zijn twee heiligdommen, van Asklepios en van Achilles, en ieder jaar vieren ze een feest ter ere van Achilles. Bij Brasiai is een kleine kaap, die kalm in zee uitsteekt. Daarop staan bronzen beeldjes van niet meer dan één voet groot met vilten mutsen op het hoofd. Ik weet niet of ze die voor de Dioskouroi houden of voor Korybanten. Het zijn er drie, en de vierde is een beeld van Athene.
(6) Rechts van Gythion ligt Las, tien stadiën van zee en veertig van Gythion. De huidige stad beslaat het gebied tussen de bergen, genaamd Ilios, Asia en Knakadion, maar vroeger lag het op de top van de berg Asia. Er zijn nog ruïnes van de oude stad. Voor de muren staat een beeld van Herakles en een ereteken voor hun overwinning op de Makedoniërs. Dezen vormden een onderdeel van het leger van Philippos, toen hij Lakonië binnenviel. Zij werden echter van de rest van het leger afgescheiden en plunderden de kuststreken. (7) Midden tussen de ruïnes staat een tempel van Athene, bijgenaamd Asia, die gebouwd zou zijn door Kastor en Polydeukes na hun behouden terugkeer uit Kolchis. Want ook de Kolchiërs hebben een heiligdom van Athene Asia. Ik weet dat de zonen van Tyndareus deelgenomen hebben aan de tocht van Jason. Over de verering van Athene Asia schrijf ik wat ik van de Lakedaimoniërs gehoord heb. Dichtbij de huidige stad is een bron, die om de kleur van het water Galako genoemd wordt. Bij de bron is een gymnasion, waarin een oud beeld van Hermes staat. (8) Op de berg Ilios staat een tempel van Dionysos en op de hoogste top een tempel van Asklepios. Op de Knakadion staat een Apollo die Karneios genoemd wordt.
Wanneer je vanaf de Apollo Karneios ongeveer dertig stadiën verder gaat, bereik je binnen de grenzen van het Spartaanse gebied de plaats Hypsoi. Daar is een heiligdom van Asklepios en een van Artemis, bijgenaamd Daphnaia. (9) Bij de zee staat op een piek een tempel van Artemis Diktynna, waar ieder jaar een feest gevierd wordt. Links van deze piek mondt de rivier Smenos in zee uit. Deze heeft water dat buitengewoon aangenaam is om te drinken.
Hij heeft zijn bronnen in het Taygetosgebergte en ligt niet meer dan vijf stadiën van de stad.
(10) Op een plaats met de naam Arainos ligt het graf van Las. Op het grafmonument staat een beeld. De locale bevolking beweert dat deze Las de stichter van hun stad is en dat hij door Achilles gedood is, toen deze in de stad arriveerde om Tyndareus om de hand van Helena te vragen. Maar in werkelijkheid is het Patroklos geweest die Las gedood heeft. Hij was namelijk een van degenen die naar de hand van Helena gedongen heeft. Dat Achilles in de Katalogos der vrouwen niet onder de vrijers van Helena genoemd wordt, mag niet als bewijs gezien worden dat hij niet om haar gevraagd heeft. (11) Maar Homeros schrijft in het begin van zijn gedicht dat Achilles als een vriendendienst aan de zonen van Atreus naar Troje gekomen is en niet omdat hij door een eed aan Tyndareus gebonden was. En bij de spelen liet hij Antilochos zeggen dat Odysseus een generatie ouder was dan hij, terwijl Odysseus aan Antinoös over zijn tocht naar de Hades onder andere vertelt dat hij een ontmoeting wilde hebben met Theseus en Peirithoös, mannen van een vroegere periode dan
hij zelf. We weten dat Theseus Helena geroofd heeft, zodat het geheel onmogelijk is dat Achilles een vrijer van Helena geweest is.
25. Voorbij de graftombe mondt een rivier in zee uit, die aanvankelijk geen naam had, maar