hadden. De Lakedaimoniërs hebben geen akropolis, die opvallend hoog boven de stad uitsteekt, zoals de Kadmeia in Thebe of de Larisa in Argos. Er zijn wel enkele heuvels in de stad en de hoogste daarvan noemen ze akropolis. (2) Hier staat een tempel van Athena, die zowel Poliouchos als Chalkioikos genoemd wordt. Tyndareus is volgens hen met de bouw hiervan begonnen. Na zijn dood hebben zijn zonen geprobeerd het gebouw te voltooien, waarbij ze de buit uit Aphidna wilden gebruiken om de bouw te financieren. Maar ook zij hebben het onvoltooid achtergelaten en de Lakedaimoniërs hebben vele jaren later zowel de tempel als het bronzen beeld van Athena gemaakt. Gitiadas, een man uit de streek, was de bouwmeester. Hij heeft ook verscheidene liederen in het Dorisch gedicht, waaronder een hymne op de godin. (3) Veel afbeeldingen van werken van Herakles en veel prestaties die hij vrijwillig verricht heeft zijn in brons afgebeeld; verder daden van de zonen van Tyndareus, onder andere de roof van de dochters van Leukippos; dan is er nog Hephaistos die zijn moeder uit de boeien bevrijdt. Dit verhaal heb ik al eerder verteld in de beschrijving van Attika. De nimfen zijn afgebeeld terwijl ze aan Perseus voor zijn onderneming tegen Medousa in Libyë een helm en de schoenen, waarmee hij door de lucht gedragen wordt, geven. Verder zijn er afbeeldingen van de geboorte van Athena, Amphitrite en Poseidon, de grootste en naar mijn mening meest bezienswaardige afbeeldingen. (4) Er is nog een tweede heiligdom van Athena, met de bijnaam Erganè. Als je naar de zuidelijke zuilengalerij gaat is er een tempel van Zeus, bijgenaamd Kosmetas, en daarvoor is het graf van Tyndareus. De westelijke zuilengalerij heeft twee adelaars, waarop twee Nikè-figuren staan, een
wijgeschenk van Lysander ter herinnering aan zijn beide wapenfeiten, namelijk zijn
overwinning op Antiochos, de kapitein van Alkibiades en de Atheense triëren bij Ephesos en later de vernietiging van de Atheense vloot bij Aigospotamoi.
(5) Links van de Chalkioikos hebben ze een heiligdom van de Muzen gesticht, omdat de Lakedaimoniërs niet onder begeleiding van de klank van trompetten ten strijde trekken, maar met muziek van fluiten en getokkel op lier en cither. Achter de Chalkioikos is een tempel van Aphrodite Areia. De houten beelden behoren tot de oudste elk in Griekenland.
(6) Rechts van de Chalkioikos staat een beeld van Zeus Hypatos, de oudste van alle bronzen beelden. Het is niet uit één stuk gemaakt, maar de delen zijn afzonderlijk gesmeed en aan elkaar gevoegd met klinknagels, die voorkomen dat ze weer uiteen vallen. Het beeld zou gemaakt zijn door Klearchos uit Rhegion, die volgens sommigen een leerling van Dipoinos en Skyllis was en volgens anderen van Daidalos zelf. Bij de zogeheten Skenoma (tent) staat een standbeeld van een vrouw, waarvan ze zeggen dat het Euryleonis, die bij de Olympische spelen de tweespanwedstrijd gewonnen heeft, voorstelt.
(7) Naast het altaar van de godin van Chalkioikos staan twee beelden van Pausanias, de bevelhebber bij Plataiai. Zijn geschiedenis zal ik niet vertellen, omdat die algemeen bekend is. Wat vroeger daarover geschreven is moet voldoende zijn. Ik wil slechts toevoegen wat ik van iemand uit Byzantion gehoord heb, namelijk dat het verraad van Pausanias ontdekt werd en hij de enige was van degenen, die smekeling bij de Godin van Chalkioikos waren, die geen amnestie kreeg, alleen omdat hij niet in staat was zijn bloedschuld af te wissen. (8)
Want toen hij zich met de schepen van de Lakedaimoniërs en andere Grieken in de buurt van de Hellespont ophield, had hij zijn zinnen gezet op een meisje uit Byzantion. In het begin van de nacht werd Kleonike - dat was de naam van het meisje - door de mannen die daartoe opdracht gekregen hadden bij hem gebracht. Pausanias was intussen in slaap gevallen, maar door het lawaai schrok hij wakker. Want toen ze bij hem kwam, stootte ze per ongeluk de brandende lamp om. Omdat Pausanias zich er bewust van was dat hij bezig was verraad tegen Griekenland te plegen en daarom angstig en onrustig was, sprong hij meteen overeind en stak het meisje met zijn zwaard neer.
(9) Deze bloedschuld kon Pausanias niet ontlopen, hoewel hij alle mogelijke reinigingsrituelen onderging en smekeling werd van Zeus Phyxios en ook naar de
dodenbezweerders in Phigalia in Arkadia ging. Maar hij betaalde een passende vergelding aan Kleonike en de godin. Om aan een opdracht uit Delphi te voldoen maakten de
Lakedaimoniërs de bronzen beelden en vereerden ze de demon Epidotes, omdat deze, zoals ze zeiden, de toorn van Hikesios vanwege Pausanias wegnam.
18. Dichtbij de standbeelden van Pausanias staat een beeld van Athena Amblogera, opgericht in opdracht van een orakel, en beelden van Hypnos en Thanatos. Zij worden, net als in de Ilias, als broers beschouwd. (2) Wanneer je naar het zogeheten Alpion gaat is daar een tempel van Athena Ophthalmitis. Deze zou door Lykourgos gesticht zijn, toen hem een oog uitgeslagen was door Alkandros, omdat de wetten, die Lykourgos gemaakt had, hem niet aanstonden.
Toen hij naar deze plaats gevlucht was, werd hij door de Lakedaimoniërs verdedigd om te voorkomen dat hij ook zijn andere oog zou verliezen en zo heeft hij een tempel van Athena Ophthalmitis gebouwd.
(3) Een eindje daarvandaan staat een heiligdom van Ammon. Van begin af aan schijnen de Lakedaimoniërs het meest van alle Grieken het orakel in Libye geraadpleegd te hebben. Er wordt verteld dat toen Lysander Aphytis in Pallene belegerde, Ammon hem 's nachts
verscheen en verklaarde dat het voor hem en voor Lakedaimon beter zou zijn een einde aan de oorlog tegen Aphytis te maken. En zo heeft Lysander de belegering opgeheven en de Lakedaimoniërs er toe gebracht de god nog meer te vereren. De burgers van Aphytis vereren Ammon niet minder dan de Ammonische Libyers.
(4) De overlevering over Artemis Knagia is als volgt. Knageus, een streekbewoner, zou deelgenomen hebben aan de tocht van de Dioskouroi tegen Aphidna. Hij werd in de strijd krijgsgevangen gemaakt en naar Kreta verkocht. Daar leefde hij als slaaf op de plaats waar de Kretenzers een heiligdom van Artemis hebben. Na verloop van tijd ontsnapte hij en ging er vandoor met het meisje dat daar priesteres was en het beeld met zich mee nam. Daarom heeft Artemis de naam Knagia gekregen. (5) Maar volgens mij is Knageus om een heel andere reden in Kreta gekomen en niet om de reden die de Lakedaimoniërs vertellen. Ik denk namelijk dat er helemaal geen strijd tegen Aphidna geweest is. Want Theseus werd bij de Thesprotiërs vastgehouden en onder de Atheners, wier sympathie naar Menestheus neigde, heerste verdeeldheid. En zelfs wanneer er een strijd geweest was, zou niemand kunnen geloven dat van de overwinnaars krijgsgevangenen genomen werden, vooral wanneer de overwinning zo groot geweest was dat Aphidna zelf veroverd was. Tot zover deze discussie.
(6) Wanneer je uit Sparta naar Amyklai afdaalt, is er de rivier Tiasa. Ze geloven dat Tiasa een dochter van Eurotas is. Daar staat een heiligdom van de Chariten Phaenna en Kleta, zoals Alkman hen in een gedicht noemt. Lakedaimon zou hier het heiligdom gesticht hebben en hen de namen gegeven hebben.
(7) De bezienswaardigheden in Amyklai zijn: een grafzuil van een vijfkamper, Ainetas genaamd. Hij zou na zijn overwinning op de Olympische spelen gestorven zijn terwijl hij zijn zegekrans nog droeg. Van hem staat er een beeld en er zijn bronzen drievoeten. De oudsten daarvan zouden het tiende deel van de buit van de Messeense oorlog zijn. (8) Onder de eerste drievoet stond een beeld van Aphrodite, onder de tweede Artemis. Zowel de drievoeten als de afbeeldingen daarop zijn het werk van Gitiadas. De derde drievoet is
gemaakt door Kallon van Aigina. Hieronder staat een beeld van Kore, dochter van Demeter.
Verder staan er beelden van Aristandros van Paros en Polykleitos van Argos. Van de eerste een vrouw met een lier, vermoedelijk Sparta, van Polykleitos een Aphrodite, die "naast de Amyklaier" wordt genoemd. Deze drievoeten zijn groter dan de andere en gewijd uit de buit van de overwinning bij Aigospotamoi. (9) Van Bathykles uit Magnesia, die de troon van de Amyklaier gemaakt heeft, staan er als wijgeschenken voor het voltooien van de troon beelden van de Chariten en een beeld van Artemis Leukophryene. Van wie deze Bathykles leerling geweest is en wie koning was van de Lakedaimoniërs toen hij de troon maakte, laat ik terzijde, maar ik heb de troon gezien en ik zal hem beschrijven. (10) Aan de voorkant wordt hij, net als aan de achterkant, gedragen door twee Chariten en twee Horai. Links staan Echidna en Typhos, rechts Tritons. Om iedere afbeelding tot in details te beschrijven zou de lezers al te veel moeite en last bezorgen. Omdat het merendeel niet onbekend is, geef ik een beknopt overzicht. Poseidon en Zeus dragen Taygetes, dochter van Atlas, en haar zuster Alkyone. Ook zijn er voorstellingen van Atlas, het tweegevecht tussen Herkles en Kyknos en de strijd van de Kentauren bij Pholos. (11) Waarom Bathykles de zogenaamde
Minotauros, die gebonden is en levend door Theseus meegevoerd wordt, afgebeeld heeft, weet ik niet. Ook is er een koor van Phaiaken op de troon en een zingende Demodokos. De strijd van Perseus tegen Medousa is afgebeeld. Als je voorbij gaat aan het gevecht van Herakles met de gigant Thourios en de strijd van Tyndareus met Eurytos volgt de roof van de dochters van Leukippos. Dionysos en Herakles zijn afgebeeld. Dionysos, nog een kind, wordt door Hermes naar de hemel gebracht, terwijl Athene Herakles meeneemt om voortaan bij de goden te wonen.
(12) Peleus geeft Achilles aan Cheiron om hem op te voeden. Volgens de overlevering was Cheiron ook zijn leermeester. Kephalos is er, om zijn schoonheid geroofd door Hemera en de goden brengen geschenken voor het huwelijk van Harmonia. Er is een voorstelling van het tweegevecht tussen Achilles en Memnon, en van Herakles die wraak neemt op de Thrakiër Diomedes en op Nessos bij de rivier Euenos. Hermes brengt de godinnen bij Alexander die zijn oordeel zal vellen, Adrastos en Tydeus proberen een eind te maken aan het gevecht tussen Amphiaraos en Lykourgos, de zoon van Pronax. (13) Hera tuurt naar Io, de dochter van Inachos, die al in een koe veranderd is, en Athene vlucht voor Hephaistos, die haar achterna zit. Dan zijn er twee werken van Herakles afgebeeld, het doden van de Hydra en hoe hij de hond van Hades uit de onderwereld haalde. Anaxias en Mnasinous zitten beiden op een paard, en er is één paard dat zowel Megapenthes, de zoon van
Menelaos, als Nikostratos draagt. Bellerophontes doodt het Lykische monster en Herakles drijft de runderen van Geryones weg. (14) Aan de bovenrand van de troon zitten de zonen van Tyndareus op paarden, een aan elke kant. Onder de paarden zijn sfinxen en naar boven rennende dieren, aan de ene kant een panter en aan de andere kant naast Polydeukes een leeuwin. Helemaal bovenaan de troon is een reidans afgebeeld, de Magnesiërs die Bathykles geholpen hebben bij het maken van de troon. (15) Onder aan de troon staat aan de
binnenkant vanaf de Tritons de jacht op het Kalydonische everzwijn en Herakles die de zonen van Aktor doodt. Kalaïs en Zetes verjagen de Harpijen van Phineus. Peirithoös en Theseus hebben Helena geroofd en Herakles wurgt de leeuw. Apollo en Artemis schieten Tityos neer. Het gevecht van Herakles met de Kentaur Oreios is afgebeeld en dat van Theseus met de Minotauros. Ook is er een voorstelling van de worsteling van Herakles met Acheloös en het verhaal hoe Hera door Hephaistos vastgebonden werd, de lijkspelen die Akastos ter ere van zijn vader hield en het verhaal over Menelaos en de Egyptische Proteus uit de Odyssee. Tenslotte is Admetos er, die een everzwijn en een leeuw voor zijn wagen spant en de Trojanen die plengoffers brengen aan Hektor.
19. Het deel van de troon waar de god moet zitten is niet helemaal aaneengesloten, maar heeft meerdere zetels. Naast iedere zetel is een lege ruimte. De ruimte in het midden is het grootst en daar staat het beeld. (2) Ik ken niemand die de hoogte van het beeld opgemeten heeft, maar naar schatting komt het op ongeveer dertig el. Het is geen werk van Bathykles, maar
het is oud en artistiek niet erg mooi. Het heeft een gezicht, voeten en handen, maar verder lijkt het een bronzen zuil. Op het hoofd heeft het een helm en in zijn handen een speer en een boog. (3) De sokkel van het beeld heeft de vorm van een altaar. Hyakinthos zou hier begraven liggen, en bij de Hyakinthia worden voor het offer aan Apollo bij dit altaar door een bronzen deur dodenoffers aan Hyakinthos gebracht. Deze deur is aan de linkerkant van het altaar. Op het altaar is aan de ene kant een voorstelling van Biris en aan de andere kant Amphitrite en Poseidon. Dichtbij Zeus en Hermes die met elkaar in gesprek zijn staan Dionysos en Semele, en naast haar Ino. (4) Op het altaar staan ook sculpturen van Demeter, Kore en Plouto, en bij hen de Moiren en de Horai samen met Aphrodite, Athene en Artemis.
Zij begeleiden Hyakinthos en Polyboia, de zuster van Hyakinthos, die als een jong meisje gestorven is, naar de hemel. Dit beeld van Hyakinthos heeft een baard, maar Nikias, de zoon van Nikomedes, heeft hem geschilderd in het prille begin van zijn jeugdige schoonheid, waarmee hij zinspeelt op de mythe over de liefde van Apollo voor Hyakinthos. (5) Ook is op het altaar Herakles afgebeeld op het moment dat hij door Athene en de andere goden naar de hemel gebracht wordt. Ook de dochters van Thestios zijn op het altaar, en de Muzen en de Horai. De verhalen over Zephyros en hoe Hyakinthos onbedoeld door Apollo gedood is en over de bloem, moeten we maar aannemen zoals ze verteld worden, hoewel het in
werkelijkheid misschien heel anders gegaan is.
(6) Amyklai is verwoest door de Doriërs en is sinds die tijd een dorp gebleven. Als
bezienswaardigheid had het een heiligdom en beeld van Alexandra. De Amyklaiers zeggen dat Alexandra dezelfde is als Kassandra, de dochter van Priamos. Er is daar een standbeeld van Klytaimnestra en een graf, waarvan men denkt dat het van Agamemnon is. De goden die de inwoners vereren zijn Amyklaios en Dionysos, aan wie ze, geheel terecht volgens mij, de bijnaam Psilax geven. Want "psila" is het Dorische woord voor vleugels en wijn beurt de mensen op en maakt hun geest even licht als vleugels dat met vogels doen. Dit zijn de dingen die Amyklai te bieden heeft en die verdienen vermeld te worden.
(7) Vanuit de stad loopt een andere weg naar Therapne. Aan deze weg staat een houten beeld van Athene Alea. Voordat je de Eurotas oversteekt is een klein eindje boven de oever een heiligdom van Zeus Plousios te zien. Na het oversteken zie je een tempel van Asklepios Kotyleus, gebouwd door Herakles, die Asklepios deze naam gegeven heeft toen hij genezen was van de verwonding aan zijn heup, die hij in een eerder gevecht met Hippokoön en zijn zonen opgelopen had. Van alles wat langs de weg gebouwd is, is het heiligdom van Ares het oudst. Dit ligt links van de weg, en het beeld zou door de Dioskouroi uit Kolchis
meegebracht zijn. (8) Ze geven hem de bijnaam Theritas, naar Thero, die de voedster van Ares geweest zou zijn. Maar misschien hebben ze de naam Theritas van de Kolchiërs gehoord. De Grieken kennen namelijk geen Thero, voedster van Ares. Volgens mij heeft Ares de bijnaam Theritas niet van zijn voedster gekregen, maar omdat iemand, die een vijand in de strijd ontmoet, geen enkele mildheid aan de dag mag leggen, zoals Homeros over Achilles heeft geschreven: "met razende woede gaat hij als een leeuw te keer."
(9) De plaats Therapne is genoemd naar de dochter van Lelex. Er is een tempel van Menelaos en volgens de overlevering zijn Menelaos en Helena er begraven. Maar de
Rhodiërs zijn het hier niet mee eens en beweren dat Helena na de dood van Menelaos en nog tijdens de omzwervingen van Orestes achtervolgd door Nikostratos en Megapenthes naar Rhodos gekomen is, omdat ze bevriend was met Polyxo, de vrouw van Tlepolemos. (10) Want Polyxo was, zeggen ze, van Argivische afkomst en toen ze al getrouwd was met Tlepolemos vergezelde ze hem op zijn vlucht naar Rhodos. In die tijd was zij, met een weeskind achtergebleven, koningin op het eiland. Deze Polyxo wilde wraak nemen op Helena voor de dood van Tlepolemos. Daarom stuurde zij, toen ze haar in haar macht had, dienaressen, verkleed als Eryniën, op haar af, terwijl ze aan het baden was. Deze vrouwen grepen haar en hingen haar op aan een boom. Daarom hebben de Rhodiërs een heiligdom van Helena Dendritis. (11) Ik ken nog een ander verhaal over Helena, dat de mensen van Kroton vertellen en waarmee de mensen van Himera het eens zijn. In de Zwarte zee ligt bij
de monding van de Istros een eiland dat aan Achilles gewijd is. De naam van dit eiland is Leukè. Het heeft een omtrek van twintig stadiën en is over de hele oppervlakte dicht bebost en vol met wilde en tamme dieren. Er staat een tempel met een beeld van Achilles. (12) Leonymos van Krotona is volgens de overlevering de eerste die hierheen gevaren is. Toen de Krotonenzen in oorlog waren met de Lokriërs uit Italië, riepen zij , zich beroepend op hun verwantschap met de Opyntiërs, Aias, de zoon van Oïleus te hulp. Leonymos, de aanvoerder van Krotona, viel de tegenstanders aan op het punt waar, zoals hij gehoord had, Aias in de frontlinie opgesteld was. Hij liep een verwonding aan zijn borst op en omdat hij daardoor erg verzwakt was, ging hij naar Delphi. Daar aangekomen stuurde de Pythia hem naar Leukè en zei dat Aias hem daar verschijnen zou en hem genezen zou van zijn wond. (13) Toen hij na zijn genezing weer van Leukè thuis gekomen was, beweerde hij steeds weer dat hij Achilles gezien had, en ook Aias, de zoon van Oïleus, en Aias, de zoon van Telamon.
Bovendien waren volgens hem Patroklos en Antilochos bij hen. Helena was met Achilles getrouwd en had hem opgedragen naar Stesichoros in Himera te varen en te vertellen dat het verlies van zijn ogen te wijten was aan de wraak van Helena. Daarom heeft Stesichoros zijn
Bovendien waren volgens hem Patroklos en Antilochos bij hen. Helena was met Achilles getrouwd en had hem opgedragen naar Stesichoros in Himera te varen en te vertellen dat het verlies van zijn ogen te wijten was aan de wraak van Helena. Daarom heeft Stesichoros zijn