beelden, maar sommige mensen hebben zich door hun prestaties in wedstrijden of in andere opzichten onderscheiden en hebben toch geen beelden gekregen. (2) Ik moet hen onvermeld laten in mijn werk, omdat dit geen opsomming is van atleten die een Olympische
overwinning behaald hebben, maar een beschrijving van wijgeschenken en andere beelden.
Ook zal ik niet alle beelden die er staan noemen, omdat ik weet dat velen gewonnen hebben door een gril van het lot en niet door eigen kracht de olijfkrans gewonnen hebben. Ik zal slechts degenen noemen die op eigen kracht roem behaald hebben of van wie de beelden beter gemaakt zijn dan van anderen.
(3) Rechts van de tempel van Hera staat een beeld van een worstelaar, Symmachos, zoon van Aischylos, afkomstig uit Elis. Naast hem staat Neolaïdos uit Pheneos, zoon van Proxenos, winnaar van het boksen bij jongens. Dan komt Archedamos, zoon van Xenias, ook een Eliër, die ook bij het worstelen voor jongens een overwinning behaald heeft. De beelden van de hier genoemde atleten zijn gemaakt door Alypos van Sikyon, een leerling van Naukydes van Argos. (4) De inscriptie bij Kleogenes, zoon van Silenos, zegt dat hij uit de streek zelf kwam en een overwinning gehaald heeft met een renpaard uit eigen stal.
Vlakbij Kleogenes staat Deinolochos, zoon van Pyrrhos, en Troïlos, zoon van Alkinoös. Zij komen ook uit Elis, maar hun overwinningen kwamen niet op dezelfde manier tot stand.
Troïlos was namelijk Hellanodikes en tegelijkertijd haalde hij overwinningen in de
wagenrace en met de veulenwagen. Dat gebeurde bij de 102e Olympiade. (5) Daarna hebben de Eliërs wettelijk bepaald dat voortaan geen enkele Hellanodikes zijn paarden mocht laten meedoen. Het beeld van Troïlos is gemaakt door Lysippos. De moeder van Deinolochos droomde dat zij haar zoon aan haar boezem hield met een krans op zijn hoofd. Daarom werd Deinolochos getraind voor de wedstrijd en overwon de jongens in het hardlopen. Het beeld is gemaakt door Kleon van Sikyon. (6) Over Kyniska, dochter van Archidamos, haar afkomst en Olympische zeges heb ik al eerder gesproken in het boek over de
Lakedaimonische koningen. In Olympia staat naast het beeld van Troïlos een marmeren voetstuk met een wagen en paarden, een wagenmenner en een beeld van Kyniska zelf, gemaakt door Apelles, met een inscriptie over Kyniska. (7) Naast Kyniska staan
Lakedaimoniërs die overwinningen in de wagenrace gehaald hebben. Anaxandros werd uitgeroepen tot winnaar in een wagenrace en de inscriptie vermeldt dat zijn grootvader van vaderskant vroeger al de pentathlon gewonnen heeft. Hij is afgebeeld terwijl hij tot de god bidt. Polykles, die de bijnaam Polychalkos kreeg, zegevierde ook met een vierspan. Zijn beeld heeft een band in de rechterhand. Naast hem staan twee jongetjes; een houdt een wiel vast en de ander vraagt om de band. Polykles heeft, zoals de inscriptie vermeldt, met zijn paarden overwinningen behaald in Delphi, de Isthmos en Nemea.
2. Het beeld van een pankratiast is gemaakt door Lysippos. Deze man was de eerste, niet alleen van Stratos, maar van heel Arkadië, die een overwinning in de pankration haalde. Zijn naam is Xenarkes, zoon van Philandrides. De Lakedaimoniërs werden na de Perzische invasie de
meest ambitieuze paardenfokkers van alle Grieken. Behalve degenen die ik al genoemd heb staan achter het beeld van de Akarnanische atleet de volgende paardenfokkers uit Sparta:
Xenarkes, Lykinos, Arkesilaos en zijn zoon Lichas. (2) Xenarkes haalde ook overwinningen in Delphi, Argos en Korinthe. Lykinos bracht veulens naar Olympia en toen een daarvan niet toegelaten werd, liet hij ze uitkomen in de wedstrijd van volwassen paarden en haalde daarmee de overwinning. Ook heeft hij in Olympia twee standbeelden opgesteld, werken van Myron van Athene. Arkesilaos haalde twee Olympische overwinningen en zijn zoon Lichas liet, omdat de Lakedaimoniërs in die tijd niet tot de spelen toegelaten werden, zijn wagen in naam van het Thebaanse volk deelnemen. De winnende wagenmenner bekranste hij eigenhandig met een band. Daarvoor lieten de Hellanodikai hem geselen. (3) Om deze Lichas vonden de veldtocht van de Lakedaimoniërs onder koning Agis tegen de Eliërs en het gevecht in de Altis plaats. Toen de oorlog beëindigd was, stelde hij daar het standbeeld op, maar de Elische lijsten van Olympische winnaars noemen niet de naam Lichas, maar het Thebaanse volk als winnaar.
(4) Vlakbij Lichas staat de Elische ziener Thrasyboulos, zoon van Aineas, een van de Iamiden, die ook als ziener optrad voor de Mantineiers in hun oorlog tegen de
Lakedaimoniërs onder koning Agis, zoon van Eudamidas. Hierover zal ik meer vertellen in het boek over Arkadië. Op het beeld van Thrasyboulos kruipt een hagedis tegen de
rechterschouder op. Naast hem ligt een hond, een offerdier, in tweeën gesneden, zodat de lever te zien is. (5) Voorspellingskunst door middel van bokken, geiten en lammeren is sinds oude tijden bekend bij de mensen. De Kypriers hebben ontdekt dat ook door varkens de toekomst voorspeld kan worden, maar nergens worden honden gebruikt om te profeteren.
Blijkbaar heeft Thrasyboulos een eigen methode van voorspellen geïntroduceerd, door middel van ingewanden van honden. De zieners die Iamiden genoemd worden stammen af van Iamos. Pindaros zegt in een gedicht dat hij een zoon was van Apollo en van hem de zienersgave ontving.
(6) Naast het beeld van Thrasyboulos staan Timosthenes van Elis, winnaar van de hardloopwedstrijd van jongens, en Antipater van Milete, zoon van Kleinopater, die het boksen bij de jongens gewonnen heeft. Syracusanen, die met een offer van Dionysios naar Olympia kwamen, probeerden de vader van Antipater om te kopen om zijn zoon tot
Syracusaan te verklaren. Maar Antipater trok zich niets van de geschenken van de tiran aan.
Hij verklaarde zichzelf tot Milesiër en schreef op het beeld dat hij Milesiër van geboorte was en de eerste Ioniër die een beeld in Olympia opgesteld heeft. (7) Dat beeld is gemaakt door Polykleitos en dat van Timosthenes door Eutychides van Sikyon, leerling van Lysippos. Die Eutychides heeft ook voor de Syriërs het beeld van Tyche gemaakt. Dat wordt door de plaatselijke bevolking erg vereerd.
(8) Naast het beeld van Timosthenes staan in de Altis Timon en zijn zoon Aisypos, een jongen die op een paard zit. De jongen won namelijk de paardenrace en Timon is tot winnaar van de wagenrace uitgeroepen. De beelden van Timon en zijn zoon zijn gemaakt door Daidalos van Sikyon, die voor de Eliërs ook het monument voor hun overwinning op Sparta gemaakt heeft.
(9) De inscriptie op de bokser uit Samos zegt dat dit beeld opgesteld is door zijn trainer Mykon en dat de Samiërs de beste atleten en zeesoldaten van Ionië zijn. Dat zegt de inscriptie, maar over de bokser zelf wordt niets verteld.
(10) Daarnaast staat Damiskos van Messene, die op de leeftijd van twaalf jaar een Olympische zege haalde. Maar er was nog iets dat mij erg verbaasde. Tijdens hun
ballingschap van de Peloponnesos liet het geluk bij de Olympische spelen de Messeniërs in de steek. Want behalve Leontiskos en Symmachos, die uit Messene aan de zeestraat
kwamen, heeft voor zover bekend geen enkele Messeniër, noch van Sicilië noch van
Naupaktos, een Olympische overwinning behaald en zelfs van hen zeggen de Sikelioten dat ze tot de oude Zangklaiers behoorden en geen Messeniërs waren. (11) Met de terugkeer van de Messeniërs naar de Peloponesos kwam echter ook het geluk bij de Olympische spelen
weer terug. Want toen de Eliërs een jaar na de stichting van Messene de Olympische spelen hielden, won deze Damiskos het hardlopen bij de jongens. Later won hij ook de pentathlon in Nemea en de Isthmos.
3. Vlakbij Damiskos staat een beeld van een man. Zijn naam wordt niet genoemd, maar het is een wijgeschenk van Ptolemaios, zoon van Lagos. In de inscriptie noemt Ptolemaios zichzelf Makedoniër, hoewel hij koning van Egypte was. Over Chaireas van Sikyon, een bokser bij de jongens, zegt de inscriptie dat hij op jeugdige leeftijd een overwinning behaald heeft en dat Chairemon zijn vader was. Ook de maker van het beeld wordt genoemd,
namelijk Asterion, zoon van Aischylos. (2) Na Chaireas komen Sophios, een jongen uit Messene, en Stomios, een Eliër. Sophios overwon zijn tegenstanders bij het hardlopen en Stomios haalde een overwinning in de pentathlon in Olympia en drie op de Nemeïsche spelen. De inscriptie op zijn beeld zegt ook nog dat hij als commandant van de Elische ruiterij een overwinningsmonument opgericht heeft en dat de vijandelijke bevelhebber door hem gedood is, toen deze hem tot een duel uitgedaagd had. (3) De Eliërs zeggen dat hij uit Sikyon kwam en het bevel over de Sikyoniërs voerde en dat zijzelf uit vriendschap met de Thebanen samen met een leger uit Boiotië Sikyon aangevallen hebben. De veldtocht van de Eliërs en Thebanen tegen Sikyon schijnt dus plaatsgevonden te hebben na de nederlaag van de Lakedaimoniërs bij Leuktra.
(4) Vervolgens staat er een bokser uit Lepreos in Elis, Labax, zoon van Euphron, en uit Elis zelf een worstelaar, Aristodemos, zoon van Thrasis. Ook hij haalde twee overwinningen in Delphi. Het beeld van Aristodemos is een werk van Daidalos van Sikyon, leerling en zoon van Patrokles. (5) Het beeld van Hippos van Elis, winnaar van het boksen van de jongens, is gemaakt door Damokritos van Sikyon, een leerling in de vijfde generatie uit de school van Kritias van Attika. Ptolichos van Korkyra was leerling van Kritias zelf, Amphion was leerling van Ptolichos, Pison van Kalaureia werd onderwezen door Amphion en Damokritos door Pison. (6) Kratinos uit Aigeira in Achaia was de mooiste man van zijn tijd en
worstelaar met de beste techniek. Toen hij de jongens in het worstelen verslagen had, kreeg hij van de Eliërs toestemming ook een beeld van zijn trainer op te stellen. Het beeld is gemaakt door Kantharos van Sikyon, zoon van Alexis en leerling van Eutychides.
(7) Het beeld van Eupolemos van Elis is gemaakt door Daidalos van Sikyon. De inscriptie geeft aan dat Eupolemos op de Olympische spelen de hardloopwedstrijd van mannen gewonnen heeft en ook kransen voor de pentathlon ontvangen heeft, twee bij de Pythische spelen en een bij de Nemeïsche spelen. Over Eupolemos wordt ook verteld dat er drie Hellanodikai aan het einde van zijn parcours stonden. Twee van hen wezen de overwinning toe aan Eupolemos, maar de derde aan Leon van Ambrakia. Leon liet de beide Hellanodikai die Eupolemos tot winnaar uitgeroepen hadden door de Olympische Raad tot een geldboete veroordelen.
(8) De Achaiers hebben het standbeeld van Oibotas opgesteld in opdracht van de Delphische Apollo tijdens de 80e Olympiade. Maar Oibotas haalde zijn overwinning in het hardlopen bij de 6e Olympiade. Hoe kan Oibotas dus met de Grieken in de slag bij Plataiai meegevochten hebben? Want de nederlaag van Mardonios en de Perzen was in de 75e Olympiade. Wat door de Grieken daarover verteld wordt moet ik wel noemen, maar ik hoef niet alles te geloven.
De verdere gebeurtenissen met Oibotas zal ik in mijn boek over Achaia vertellen.
(9) Het beeld van Antiochos is door Nikodamos gemaakt, Antiochos was afkomstig uit Lepreos. Hij won in Olympia een keer de pankration voor mannen en twee keer zowel bij de Isthmische spelen als bij de Nemeïsche spelen. Want de Lepreaten kenden geen vrees voor de Isthmische spelen zoals de Eliërs zelf. Hysmon van Elis bijvoorbeeld, wiens beeld dichtbij Antiochos staat, won toen hij aan de pentahlon deelnam zowel op de Olympische spelen als op de Nemeïsche spelen, maar hield zich blijkbaar net als de andere Eliërs ver van de Isthmische spelen. (10) Er wordt verteld dat Hysmon als kind aan reuma in zijn spieren leed en zich daarom op de pentahlon toelegde om door harde oefening een sterk en gezond te worden. Zijn training zou hem zulke schitterende overwinningen bezorgen. Zijn beeld is
een werk van Kleon en hij heeft een ouderwets soort halters. (11) Na Hysmon volgt een jongensworstelaar uit Heraia in Arkadië, Nikostratos, zoon van Xenokleides. Zijn beeld is gemaakt door Pantias die de zevende was in de rij van leerlingen gerekend vanaf Aristokles van Sikyon. Dikon, zoon van Kallibrotos, won het hardlopen op de Pythische spelen vijf keer, drie keer op de Isthmische spelen, vier keer in Nemea, op de Olympische spelen een keer bij de jongens en nog eens twee keer bij de mannen. In Olympia staan van hem evenveel beelden als hij overwinningen behaald heeft. Als jongen werd hij uitgeroepen tot burger van Kaulonia, wat hij eigenlijk ook was, maar later verklaarde hij zich voor een bedrag aan geld tot burger van Syracuse. (12) Kaulonia was een kolonie van de Achaiers in Italië en de stichter was Typhon van Aigion. Toen Pyrrhos, de zoon van Aiakides, en de Tarantijnen in oorlog waren met de Romeinen, zijn verscheidene steden in Italië door de Romeinen of door de Epiroten verwoest. Zo is ook Kaulonia veroverd en met de grond gelijk gemaakt door de Campaniërs, die aan Romeinse kant het grootste contingent bondgenoten vormden.
(13) Bij Dikon staat Xenophon, zoon van Menephylos, een pankratiast uit Aigion in Achaia, en verder Pyrilampes van Ephese die op de lange renbaan gewonnen heeft. Het beeld van Xenophon is gemaakt door Olympos, dat van Pyrilampes door een beeldhouwer met dezelfde naam, niet afkomstig uit Sikyon, maar uit Messene aan de Ithome.
(14) De Spartaan Lysander, zoon van Aristokritos, is door de Samiërs opgesteld in Olympia.
De eerste inscriptie luidt:
“In het door velen bezochte heiligdom van Zeus, heerser in de hemel, sta ik, een wijgeschenk van het volk van Samos.”
Deze regels geven dus aan wie dit wijgeschenk opgesteld hebben, maar wat volgt is een lofprijzing aan Lysander:
“Onsterfelijke roem hebt U, Lysander, verworven voor uw vaderland en Aristokritos.
U bezit de roem der dapperheid.”
(15) Het is duidelijk dat de Samiërs en andere Ioniërs “de twee muren hebben gepleisterd”, zoals de door henzelf gebruikte uitdrukking luidt. Toen Alkibiades met de Atheense triëren sterk was in Ionië, probeerden de Ioniërs hem te paaien en er staat een bronzen beeld van Alkibiades als wijgeschenk bij de Hera van Samos. Maar toen de Attische schepen bij Aigospotamoi veroverd waren, stelden de Samiërs een beeld van Lysander op in Olympia en de Ephesiërs stelden in het heiligdom van Artemis beelden op van Lysander zelf, Eteonikos, Pharax en andere Spartanen die bij de Grieken totaal onbekend zijn. (16) En toen de situatie weer anders was en Konon de overwinning behaald had in de zeeslag bij Knidon en de berg met de naam Dorion, veranderde de houding van de Ioniërs weer en zo zijn beelden te zien van Konon en Timotheos bij de Hera op Samos en ook in Ephese bij de Ephesische godin.
Zo gaat het altijd en net als de Ioniërs vleien alle mensen steeds de sterkste partij.