De producenten van medische hulpmiddelen

G.W.M. Peters-Volleberg

1.3.1 De markt van medische hulpmiddelen

De markt van de medische hulpmiddelen is zeer divers: van bulkmarkten voor diabetes- teststrips en de ambachtelijke markt voor orthopedische schoenen tot maar enkele aan- bieders op de markt van zeer specialistische apparatuur. Daarbij is het geen markt waar- bij consumenten (vraag) en leveranciers (aanbod) gelijkwaardige onderhandelaars zijn. De consument heeft immers over het algemeen beperkte kennis over hulpmiddelen en een beperkte invloed op de uiteindelijke keuze van het product, hoewel deze invloed wel groter lijkt te worden.

In tabel 1.3 staan enkele verschillen tussen de medische hulpmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie.

Tabel 1.3: Enkele verschillen tussen de medische hulpmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie (Bron: Eucomed, 2000; www.eucomed.org, 2002).

Als antwoord op het feit dat medische hulpmiddelen een steeds kortere levenscyclus kennen, hebben bedrijven in toenemende mate strategische allianties gevormd. In tabel 1.4 worden enkele fusies en overname van bedrijven in het segment medische hulpmid- delen vermeld. De achtergrond van de schaalvergroting is dat dit een manier biedt om kosteneffectiever te werken en te leren van elkaars research-expertise. Zo is men in staat om sneller en effectiever producten op de markt te brengen (Eucomed, 2000). De vraag is of deze situatie altijd wenselijk is. In Nederland is een tendens waar te nemen dat klei- nere bedrijven goede zaken doen omdat ze bereid zijn nicheproducten aan te bieden en

DEEL A: DE PRODUCENTEN G E N E E S M I D D E L E N E N M E D I S C H E H U L P M I D D E L E N

Hulpmiddelenindustrie Farmaceutische industrie

Relatief jonge industrietak Industrietak met lange historie Enkele grote firma’s en talloze kleine bedrijven; Voornamelijk multinationals zeer diverse industrie

Productontwikkeling op basis van specifieke Productontwikkeling op basis van functionele kenmerken en veiligheidseisen werkzaamheid en veiligheid Hulpmiddel is meestal mechanisch en/of Product is farmacologisch actief, en elektrisch actief, en farmacologisch inactief mechanisch en elektrisch inactief

Regelgeving m.b.t. toelating recent, en Reeds lange tijd bestaat relatief gestandaardiseer- afhankelijk van de risicoklasse van het product de regelgeving m.b.t. toelating

Geen centrale registratie van producten Centrale registratie van producten

(maar bij Notified Bodies) per land of Europees

Relatief korte ontwikkelingstijd.Voortdurende Productontwikkeling op basis van nieuwe productontwikkeling op basis van nieuwe inzichten in wetenschap en technologie, inzichten in de wetenschap, technologie en materialen en op basis van langetermijn studies Korte levenscyclus van product: Langere levenscyclus

ze zelf te ontwikkelen (Van Wijck, 2001a). De hulpmiddelenindustrie en farmaceutische industrie groeien langzaam naar elkaar toe en er is dan ook in toenemende mate sprake van samenwerking tussen beide partijen. Een goed voorbeeld zijn de fabrikanten van injectiepennen voor patiënten met diabetes mellitus, en de fabrikanten die insuline leve- ren. Met de ontwikkeling van de biotechnologie en tissue-engineering vervaagt de grens tussen medische hulpmiddelen en farmaceutische industrie nog verder. Bijvoorbeeld ‘drug eluting stents’: een combinatie van een stent en een anti-stollingsgeneesmiddel (Van Wijk et al., 2001), of tissue-engineered huid en kraakbeen (Wassenaar & Geerts- ma, 2000). Als gevolg van harmonisatie van wetgeving richten fabrikanten van medi- sche hulpmiddelen zich meer en meer op de Europese markt.

Tabel 1.4: Enkele fusies en overnames van bedrijven in de medische hulpmiddelenindustrie (Bron: vrij naar Van Wijck, 1999).

In Nederland vindt productie van medische hulpmiddelen plaats op onder andere de vol- gende terreinen: apparatuur voor medische beeldvorming en bestraling, pacemakers, hartkleppen, katheters, anesthesieapparatuur, hoortoestellen, incontinentiematerialen, (aan- en uittrekhulpen voor) therapeutische elastische kousen, orthopedische voorzie- ningen, revalidatiehulpmiddelen en rolstoelen. Dit overzicht is niet uitputtend, en bevat zowel intra- als extramuraal gebruikte hulpmiddelen. Vele, maar niet alle, van deze pro- ductiebedrijven maken deel uit van een internationale holding, waardoor export geen belangrijke rol speelt. Vanuit Nederland vindt onder meer export plaats van technische voorzieningen zoals apparatuur voor medische beeldvorming, (aan- en uittrekhulpen voor) therapeutisch elastische kousen, braces, orthopedische voorzieningen en revalida- tiehulpmiddelen. De branchevereniging van de revalidatiehulpmiddelen (Fireva) meldt dat in deze sector 14% van de omzet door export tot stand komt. De belangrijkste bestemmingen zijn Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk (pers. comm. De Graaff, Stichting Overleg Medische Technologie).

Jaar Betrokken bedrijven

1995 Maxxim Medical koopt Medical bv Hospital Supplies 1995 Johnson & Johnson koopt Cordis

1995 Lameris koopt Dik Instrumenten 1996 Johnson & Johnson koopt Indigo Medical 1996 Simed Holding koopt Stöpler

1996 Getinge koopt Van Dijk Medizintechnik 1996 Baxter splitst Allegiance af

1997 Baxter koopt Bieffe Medital 1997 Allegiance koopt Soho 1998 Safa koopt Van Heek Medical

1998 Instrumentarium, Becton Dickinson en Baxter kopen delen van Ohmeda 1998 Allegiance koopt International Medical Products

1998 Cardinal Health koopt Allegiance 1998 Johnson & Johnson koopt Biosense

1998 Tyco koopt Sherwoord Davis & Geck (en heeft Inbrand, USSC, Kendall en Valleylab) 1998 Getinge koopt Linden

1999 Mölnlycke koopt DeRoyal-activiteiten Europa 1999 Kimberly Clark koopt Ballard

Volgens Eucomed (2000) zijn er in Europa zo’n 7.000 bedrijven actief op de markt van medische hulpmiddelen en medische technologie, en levert deze markt in Nederland zo’n 5.000 arbeidsplaatsen op. Van deze 7.000 bedrijven bestaat 94% uit kleine en mid- delgrote ondernemingen met minder dan 250 werknemers (Siebert, 2001); zie verder tekstblok 1.4. In het rapport ‘Medische Hulpmiddelen’ van de Raad voor de Volksge- zondheid en Zorg (RVZ, 1997) wordt geschat dat er ongeveer 8.000 mensen werkzaam zijn in de Nederlandse hulpmiddelenindustrie.

In tegenstelling tot de farmaceutische industrie is de markt van de medische technologie een stagnerende markt, met een laag rendement. Volgens Knaven (branchemanager van Federatie Het Instrument) heeft 43% van de bedrijven een winstpercentage voor belas- ting van minder dan vijf procent. “Dit heeft onder andere te maken met het feit dat het bedrijven veel geld kost om aan regelgeving (bijvoorbeeld CE-certificering) te voldoen. Ook het dalende aantal ziekenhuizen speelt een rol, plus het probleem dat de overheid voor medisch-technische apparatuur een irreële afschrijvingstermijn hanteert van tien jaar” (geciteerd in Van Wijck, 1999). Knaven constateert dat het aantal toeleveranciers per ziekenhuis daalt door faillissementen enerzijds en fusies en overnames anderzijds en dat tegelijkertijd de vraag naar aanbieders van breed samengestelde pakketten toeneemt. De grote bedrijven zijn hierdoor in het voordeel ten koste van de kleine, innovatieve bedrijfjes.

1.3.2 Prijsconcurrentie

Door de productie van hulpmiddelen te verplaatsen van landen met hoge productiekos- ten naar landen met lage productiekosten, is de prijs van sommige hulpmiddelen de afgelopen jaren fors gedaald; zie het voorbeeld in tekstblok 1.5.

DEEL A: DE PRODUCENTEN G E N E E S M I D D E L E N E N M E D I S C H E H U L P M I D D E L E N

Eucomed is een pan-Europese handelsorganisatie voor de medisch-technische industrie. Er zijn in totaal meer dan 3.000 nationale en sectorale han- delsorganisaties bij aangesloten, maar ook indivi- duele bedrijven. Dit varieert van fabrikanten van incontinentiemateriaal, chirurgische instrumenten tot diagnostische apparatuur, maar geen far- maceutische industrie. Deze industriële organisa- tie is dus veel breder dan de extramurale hulp- middelenmarkt zoals omschreven in de Zorgnota. Nederlandse fabrikanten zijn ook vertegenwoor- digd in Eucomed, bijvoorbeeld door Nefemed (de Nederlandse Federatie van Producenten, Impor- teurs en Handelaren van Medische Producten). De export vanuit Nederland bedraagt 86 miljoen gulden (39 miljoen euro), en de import naar Nederland 1,32 miljard gulden (600 miljoen euro;

Eucomed, 2000). Volgens cijfers van Eucomed zijn de uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling in Europa in de sector medische hulpmiddelen gestegen van ongeveer 5% van de omzet in 1995 tot ongeveer 6,9% in 1999. Dit is nagenoeg het- zelfde als in de Verenigde Staten (6,7%). Binnen Europa besteden vooral Franse en Duitse bedrij- ven relatief veel aan onderzoek en ontwikkeling (8,7 respectievelijk 9,0%). Van Nederland zijn geen afzonderlijke cijfers bekend. Sterke groei- markten voor de medisch-technologische sector zijn Brazilië, China, Zuid-Korea, India, Taiwan en Mexico. Dat kan betekenen dat we in de komende jaren medische hulpmiddelen tegemoet kunnen zien uit landen die nu voor ons nog amper van betekenis zijn.