Kwaliteitswaarborgen met betrekking tot de deskundige

In de Duitse wetgeving en literatuur wordt gesproken over een ‘Sachverständige’ als het personen betreft die in het Nederlandse stelsel als deskundige worden aangemerkt. De wet geeft geen definitie van het begrip Sachverständige, maar verbindt wel gevolgen aan de status van Sachverständige. De Sachverständige is een persoon die op een bepaald kennisgebied expertise heeft ontwikkeld. Hij wordt - o.a. in het strafproces - door de rechter ingeschakeld om hem kennis te verschaffen over zaken waarvan hijzelf vanwege het ontbreken van bijzondere expertise op het desbetreffende kennisgebied geen of onvoldoende verstand heeft. De bijzondere expertise van de deskundige maakt het voor de rechter mogelijk om de feiten en omstandigheden in een zaak te analyseren en er een beslissing over te nemen. De Sachverständige (althans hetgeen hij te melden heeft) wordt in de desbetreffende zaak beschouwd als bewijsmiddel.353

De belangrijkste taak van een deskundige is het opstellen van een ‘Gutachten’ (een deskundigenrapport). Hierin stelt de deskundige de relevante feiten vast, geeft hij algemene ervaringsregels weer en trekt hij binnen bepaalde grenzen conclusies m.b.t. hetgeen is voorgevallen. Het rapport dient zo objectief mogelijk te zijn. Voorts is het van belang dat de methoden die de deskundige hanteert, betrouwbaar en niet omstreden zijn, d.w.z. algemeen worden aanvaard in vakkringen, en dat zijn bevindingen zijn conclusies kunnen dragen.

Een deskundige moet zijn taken altijd onafhankelijk kunnen uitvoeren. Dat impliceert onder meer dat een persoon die bij het opmaken van een deskundigenrapport onder toezicht staat van een derde die aanwijzingen mag geven, niet geschikt wordt geacht om als deskundige op te treden in een gerechtelijke procedure. 354

De taak van de deskundige in het Duitse strafproces is niet uitsluitend het verschaffen van informatie over wetenschappelijke onderwerpen. Een Sachverständige kan ook een koopman zijn, of iemand die kennis heeft van bepaalde ambachten of technieken. Ook kan een Sachverständige iemand zijn met kennis van buitenlands recht.355 De rechter kan deskundigen benoemen om informatie te vergaren en te verschaffen over de meest uiteenlopende onderwerpen.

Iedereen mag zichzelf in Duitsland ‘deskundige’ noemen. De term is niet wettelijk beschermd. Toch kent Duitsland bepaalde categorieën deskundigen die wél een wettelijke beschermde titel mogen voeren. Zij onderscheiden zich met die titel van de ‘gewone’ deskundige.356 De wettelijk beschermde titels (die kunnen worden verkregen als de deskundigheid op grond van objectieve criteria door anderen is vastgesteld) zijn een teken dat de deskundige deskundiger is op een bepaald terrein dan de gemiddelde andere deskundige.

In de volgende paragrafen komen een aantal van deze categorieën deskundigen aan de orde:

– De öffentlich bestellte und vereidigte Sachverständige; – De staatlich/amtlich anerkannte Sachverständige; – De EU-zertifizierte Sachverständige;

– De verbandsanerkannte Sachverständige; – De ‘gewone‘ Sachverständige.

353 Löwe-Rosenberg a.w., §72 II Sachverständige.

354 Zie voor dit alles: P. Bleutge (Brochure).

355 Löwe-Rosenberg, Vor §72 II Sachverständige.

5.2 De ‘öffentlich bestellte und vereidigte Sachverständig‘

Twee categorieën deskundigen die voor het strafproces vooral van belang zijn, zijn de ‘öffentlich bestellte Sachverständige’ (openbaar benoemde deskundigen) en de ‘vereidigte Sachverständige’ (beëdigde ‘vaste gerechtelijke’ deskundigen). Deze beide categorieën worden in de literatuur meestal in één adem genoemd, maar er bestaat wel degelijk een belangrijk verschil tussen de beide categorieën. De ‘vereidigte Sachverständige’ heeft een algemene eed afgelegd en behoeft niet telkens weer te worden beëdigd (dit in tegenstelling tot de ‘öffentlich bestellte Sachverständige’). 357

Dit geldt echter alleen als de vereidigte Sachverständige zich daadwerkelijk op een reeds eerder afgelegde (algemene) eed beroept. Het is dus niet ondenkbaar dat hij, ongeacht de algemene eed, in elke zaak weer de eed aflegt.

Een deskundige die ‘öffentlich bestellt’ is, hoeft niet automatisch ‘vereidigd’ te zijn. In dat geval moet hij op de zitting dus nog wel de eed afleggen, tenzij de rechter dat niet nodig acht. Het is aan de rechter om te beoordelen of het wenselijk is een ingeschakelde deskundige te beëdigen. Als de rechter besluit de deskundige te beëdigen, gebeurt dat meestal na het uitvoeren van de opdracht, waarbij de deskundige zweert dat hij de opdracht op een onpartijdige manier en naar eer en geweten heeft uitgevoerd. Dat de beslissing om de deskundige al dan niet te beëdigen geheel aan de rechter is overgelaten impliceert dat het OM de eed niet mag afnemen.358 Overigens zijn öffentlich bestellte deskundigen in de praktijk meestal ook vereidigd en vice versa, waardoor het verschil tussen beide categorieën in de praktijk nauwelijks van belang is. Beide categorieën zullen dan ook gezamenlijk worden besproken.

Zoals gezegd blijkt uit art. 73 lid 2 StPO dat de rechter die een deskundige wil inschakelen, in beginsel een öffentlich bestellte deskundige dient te benoemen. Hij mag alleen een andere deskundige benoemen als er op een bepaald kennisgebied geen öffentlich bestellte deskundigen beschikbaar zijn. Maar ook als er sprake is van (andere) bijzondere omstandigheden mag de rechter een andere deskundige benoemen. Voorbeelden van bijzondere omstandigheden zijn verhindering van een deskundige of een te volle agenda. Bovendien is het mogelijk dat een zaak een nog specifiekere expertise vereist dan waarover een öffentlich bestellte deskundige beschikt.359 De voorkeur van de wetgever gaat dus uit naar de öffentlich bestellte Sachverständige.360

De öffentliche Bestellung (aanstelling, benoeming) van een deskundige is een teken van bekwaamheid. Iedereen die meent deskundig te zijn op een bepaald vakgebied, kan zich laten testen op zijn bekwaamheid. Voordat een deskundige öffentlich bestellt kan worden, moet hij een soort sollicitatieprocedure doorlopen. Hierbij wordt vooral gelet op de persoonlijke en professionele vaardigheid om een rapport op te stellen en op de bovengemiddelde expertise van de kandidaat. Dit volgt uit art. 36 van de Gewerbeordnung (GewO).361 Uit lid 3 blijkt dat het aan de bondslanden wordt overgelaten om deze eisen verder in te vullen. Bestellung geschiedt in beginsel voor de duur van 5 jaren door de Industrie- en Handelskammer362, Handwerkskammer363, Landwirtschaftskammer364,

357 Art. 79 StPO. Dit is te vergelijken met de ‘vaste gerechtelijke dekundigen’ die we (voorheen) ook in Nederland kenden.

358 Art. 161a St PO. Zie ook Renard p. 15

359 Löwe-Rosenberg, blz. 38

360 Als gezegd, bestaat het systeem van öffentiche Bestellung en Vereidigung niet op het gebied van de medische expertise. Vgl. de Gerichtsärtze.

361 Zie bijlage A-4.

362 <www.dihk.de>

kammer365 of Ingenieurskammer.366 Deze ‘Kammern’ zijn vaak opgedeeld per bondsland of gebied. Het zijn publiekrechtelijke lichamen. De Bestellung is dus ook een publiekrechtelijke aangelegenheid.

Toezicht op de ‘Kammern” wordt uitgeoefend door het ministerie van economische zaken (Wirtschaftsministerium) van het desbetreffende bondsland. Bestellung is overigens ook mogelijk door een Regierungspräsidium van één van de bondslanden. De bestellte deskundigen worden regelmatig door hun Kammern gecontroleerd. Als zij blijven voldoen aan de criteria kan de benoeming steeds verlengd worden.

De verschillende ‘Kammern’ hebben de vereisten die gesteld worden in art. 36 GewO (dat wil zeggen: bijzondere deskundigheid en persoonlijke geschiktheid), verder uitgewerkt in hun eigen ‘Sachverständigenordnung’.367 De sollicitant moet de desbetreffende ’Kammer’ ervan overtuigen dat hij aan de vereisten voldoet die worden gesteld aan een öffentlich bestellte en vereidigte deskundige. Deze voorwaarden zijn bijvoorbeeld opgenomen in art. 3 van de Sachverständigenordnung van de Industrie- und Handelskammer Stuttgart en in art. 2 van de Sachverständigenordnung van de Handwerkskammer Münster. 368 De belangrijkste vereisten, die in de meeste Sachverständigenordnungen terug te vinden zijn, zijn: bovengemiddelde expertise op een vakgebied, de competentie om een deskundigenrapport op te stellen, en het vereiste van onpartijdigheid en onafhankelijkheid.369 Per vakgebied kunnen er daarnaast nog verschillende andere, specifieke eisen worden gesteld. Bovendien worden er meestal nog eisen gesteld aan o.a. de leeftijd van de sollicitant en zijn levensomstandigheden. De vereisten zijn in het algemeen vrij specifiek geformuleerd, hetgeen bijdraagt tot de gewenste differentiatie in het aanbod van deskundigen. Een bijkomend toelatingsvereiste is dat er daadwerkelijk behoefte bestaat aan de expertise waarover de deskundige beschikt. Als er al voldoende deskundigen zijn op een bepaald terrein dan kan de Kammer afzien van de Bestellung.

Bij de öffentliche Bestellung dient de deskundige een eed af te leggen omtrent o.a. de objectiviteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid van zijn oordelen.370 Na de beëdiging krijgt de deskundige een pas en een certificaat waarmee hij kan bewijzen dat hij öffentlich bestellt is. Ook krijgt hij een motief waarmee hij een zgn. ‘Rundstempel’ kan laten maken.

Met dat alles kan hij aantonen dat hij öffentlich bestellt en vereidigd is. Ambtenaren en mensen die in dienst zijn van een publiekrechtelijke rechtspersoon, kunnen ook öffentlich bestellt en vereidigd worden als zij van hun werkgever voor hun deskundigentaak vrijstelling krijgen en als zij het deskundigenrapport onafhankelijk kunnen opstellen en daarbij bevoegd zijn er hun eigen handtekening onder te zetten. Het spreekt voor zich dat het niet is toegestaan rapporten op te stellen m.b.t. zaken waarbij hun eigen werkgever betrokken is. Ook werknemers van privaatrechtelijke ondernemingen moeten kunnen aantonen dat zij i.v.m. hun werkzaamheden onder eigen verantwoordelijkheid deskundigenrapporten op kunnen maken en dat zij bevoegd zijn deze zelf te ondertekenen.371

364 <www.landwirtschaftskammer.de>

365 <www.bak.de>

366 Bijvoorbeeld: <www.aik-sh.de>

367 Zie voor een voorbeeld bijlage A-5.

368 Zie bijlage A-1

369 Dit zijn standaardvereisten die in alle ‘Sachverständigenordnungen’ (voor zover onderzocht) zijn opgenomen.

370 Bijvoorbeeld: art. 5 Sachverständigenordnung IHK Stuttgart

De öffentlich bestellte en vereidigde deskundigen zijn de enige categorie deskundigen die onderworpen zijn aan een wettelijke zwijgplicht. Houden zij zich hier niet aan, dan lopen zij het risico een straf opgelegd te krijgen.372

5.3 Staatlich/amtlich anerkannte Sachverständige

Amtlich en staatlich anerkannte Sachverständigen bestaan in Duitsland slechts op een aantal vakgebieden. De figuur is in het leven geroepen met de invoering van art 85 lid 2 Nr. 4 Landesbauordnung op 7 maart 1995. Het erkennen van deze deskundigen geschiedt ingevolge art. 2 SV-VO door de Architectenkammer of door de Ingenieurskammer-bau. Amtlich of staatlich anerkennte Sachverständigen worden ingeschakeld op verschillende terreinen in de bouwnijverheid. Er zijn deskundigen van deze categorie op het gebied van de stabiliteit van bouwwerken, bouwkundige brandveiligheid, grondbouw en geluids- en warmte-isolatie.373 Het werk van een staatlich anerkannte Sachverständige heeft meestal te maken met veiligheid, bijvoorbeeld het controleren van een lift of van een brandblusser. Wil men erkend worden als amtlich of staatlich anerkannte Sachverständige, dan moet men in ieder geval lid zijn van de Architektenkammer resp. de Ingenieurskammer-bau, voldoende praktijkervaring hebben, verzekerd zijn tegen beroepsmatige aansprakelijkheid en betrouwbaar zijn. Bovendien moet men formeel een aanvraag tot erkenning doen. Vaak zal het ook gebeuren dat ‘de Kammer’ adviseert om een aantal beroepsgerelateerde seminaars te volgen. Na de erkenning krijgt de kandidaat een certificaat uitgereikt en een ‘Rundstempel’. Hiermee kan hij aantonen dat hij een amtlich of staatlich anerkannte Sachverständige is.

Een amtlich of staatlich anerkannte deskundige kan ook in een gerechtelijke procedure optreden als deskundige. Dit mag hij echter slechts doen in de hoedanigheid van ‘gewone deskundige’ en niet als ‘amtlich of staatlich anerkannte deskundige’. In die zin is deze status dus niet relevant voor het strafproces.

5.4 De EU-zertifizierte Sachverständige

De categorieën deskundigen die in de vorige paragrafen zijn genoemd, worden alleen in Duitsland als zodanig erkend. Er is echter steeds meer behoefte aan een internationale regeling en aan een internationaal en/of op Europees niveau erkend kwaliteitskeurmerk. In Duitsland is in dat verband de ‘Deutsche Akkreditierungsrat’ bevoegd tot het certificeren van deskundigen.374 Ook mogen de zgn. ‘Akkreditierungsstellen’, die onder de Akkreditierungsrat vallen, namens de Rat deskundigen certificeren. De Rat maakt gebruik van de in de loop van de jaren opgebouwde know how van de verschillende overheidsinstanties en instituten die ervaring hebben met certificering van deskundigen.375

Het doel van de Akkreditierungsrat is het verwezenlijken van de doelstelling van de Europese commissie op dit terrein: internationale erkenning van gecertificeerde deskundigen en de wijze waarop de deskundigen worden gecertificeerd (o.a. door het ontwikkelen van strenge, internationaal erkende kwaliteitscriteria waaraan deskundigen dienen te voldoen om voor certificering in aanmerking te komen).376

372 Art. 203, lid 2 Nr. 5 StGB

373 Klaus G. Cors, 4e druk, § 3.3

374 <http://www.dar.bam.de>

375 Handbuch des DAR, 1. Das deutsche Akkreditierungssystem, 4e druk. (<www.dar.bam.de/qm1.html>)

Hiermee wil men bewerkstelligen dat de kwaliteit en de deskundigheid van de Duitse laboratoria en de certificerende instanties worden verbeterd en op zijn minst bevestigd. Ook zal daarmee de concurrentiepositie en erkenning van Duitse producten op de Europese markt (naar verwachting) kunnen worden versterkt of worden behouden.377

Er moet in dit verband een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds de öffentlich bestellte en vereidigte deskundigen, alsmede de staatlich anerkannte deskundigen, en anderzijds de EU-zertifizierte deskundigen en de (hieronder nog te bespreken) verbandsanerkannte deskundigen. De eerste twee categorieën deskundigen worden op basis van wettelijke regelingen bestellt of anerkannt. De twee andere categorieën daarentegen (de Eu-zertifizierte en de verbandsanerkannte deskundigen) ontlenen de grond van hun bestaan aan de in Duitsland geldende vrijheid van beroep en bedrijvigheid (Berufs- und Gewerbefreiheit). Er is sprake van een puur privaatrechtelijke grondslag.378

5.5 De verbandsanerkannte Sachverständige

Sinds een uitspraak van het Bundesgerichtshof in 1984 kunnen deskundigen ook door organisaties (Verbände) ‘anerkannt’ worden.379 Ze moeten dan wel aan een aantal ‘standaardvereisten’ voldoen. Zo moet de deskundige op zijn vakgebied een bovengemiddelde expertise bezitten. Dit moet door een test bij de organisatie zijn gebleken. Een voorwaarde is ook dat zij onafhankelijk en onpartijdig te werk gaan.380

De wet stelt geen bijzondere regels omtrent deze deskundigen. Op juridisch gebied zijn deze deskundigen gelijk te stellen aan de ‘gewone’ deskundigen, die in de volgende paragraaf worden behandeld.381

5.6 De ‘gewone’ Sachverständige

Iedereen die vindt dat hij deskundig is op een bepaald gebied, mag zich in Duitsland ‘deskundige’ noemen. Dit betekent dat er niet veel waarde moet worden gehecht aan de status van (gewoon) ‘deskundige’. Immers, aan deze zelfbenoeming tot deskundige zijn geen voorwaarden verbonden. De meeste wettelijke regelingen gelden niet voor deze ‘gewone’ deskundige. Zo heeft hij geen wettelijke zwijgplicht382 en wordt nergens in de wet een omschrijving van zijn taken gegeven. Er geldt echter wel een algemene (aan het verdragsrecht onleende) voorwaarde: elke deskundige is verplicht om zijn taken objectief en onafhankelijk uit te voeren.383