Vierde scène: De Directeur Individuele Behandelzaken en zijn teksten

In ieder goed toneelstuk zit een zekere spanning. Het verloop van het stuk kent rustige momenten maar ook hoogtepunten. De toeschouwer zit soms op het puntje van zijn stoel om te zien wat er komen gaat. Op spannende momenten zijn teksten en de toon waarop deze uitgesproken worden van groot belang (Twijnstra, 2002: 37). De verschillende spelers dienen hierbij elkaar goed aan te voelen. Hun toon en tekst moetengoedopelkaaraansluitenensamendepremissievandevoorstellinguitdragen. Het vertrek van de Directeur Individuele Behandelzaken (IB) werd via verschillende berichten ingeluid. We maken hierbij gebruik van onder het personeel verspreide berichten. Geregeld lag er in de hal bij de voordeur een deksel van een doos kopieerpapier met daarin allerlei mededelingen van de directie. Deze mededelingen hadden verschillende opmaken en stijlen. Deze directieberichten, zoals ze

genoemd werden, konden aan het eind van hun dienst door medewerkers mee naar huis genomen worden. De Directeur IB nam na het vertrek van de Algemeen Directeur zijn portefeuille waar. De druk vanuit de organisatie neemt al snel op hem toe. Allereerst wordt hij door een grote groep professionals aangesproken op de bestuurlijke chaos in de organisatie. Daarna raakt hij in conflict met de Ondernemingsraad en de media. Vervolgens kondigt de Directeur IB een nieuwe collega aan, de Algemeen Directeur a.i. Deze tijdelijke directeur bericht enkele weken later dat de Directeur IB na rijp beraad nu zelf is opgestapt. De oude driehoofdige directie was met het vertrek van de laatste directeur van het toneel verdwenen. Een droevige ontknoping van een ingewikkeld drama. Hieronder staat een verslag van deze scène aan de hand van algemeen verspreide berichten. Het begint met een verontrustend memo van de groep professionals.

Een grote groep verontruste professionals (i.e., behandelaren: psychologen en psychiaters) schrijft aan de directie en managers in de organisatie een memo

(Directie, 1999). Dit memo wordt breed in de organisatie verspreid. In dit memo

wordt duidelijk dat niet alleen de directie niet op een lijn zit, maar ook hoezeer de organisatie intern verdeeld is. Er is vanuit hun optiek kennelijk sprake van een beheers- en een behandelorganisatie. Dit is voor de groep professionals een manier om de rollen en krachtverhoudingen aan te duiden. Dit memo is opgesteld door een tiental psychiaters, psychologen en psychotherapeuten. De Directeur IB, zelf een psychiater, komt met dit bericht in een lastig pakket terecht.

16 juli 1999

Memo aan de Beheersorganisatie (lijnkolom) van de van Mesdagkliniek: Zoals uit al jullie berichten en besluiten blijkt, bevindt onze

behandelorganisatie zich in een ernstige crisis. Wij stellen vast dat het behandelklimaat zeer sterk te lijden heeft onder organisatorische problemen en communicatieproblemen, en dat er op veel afdelingen nauwelijks meer behandelingen kunnen plaatsvinden en er teruggegrepen wordt op beheers- en machtsstrategieën. Wij maken ons grote zorgen over deze ontwikkeling en vinden het onacceptabel dat de verantwoordelijke behandelaars niet bij beslissingen, die het behandelmilieu en de mogelijkheden om te kunnen behandelen betreffen, betrokken worden. Teneinde deze onhoudbare situatie te veranderen stellen wij dringend voor om met directe ingang een overlegstructuur met beleidspsychiaters en psychologen in het leven te roepen, waarbinnen alle beslissingen die het behandelklimaat en de feitelijke mogelijkheid om te kunnen behandelen betreffen in samenspraak voorbereid kunnen worden. Duidelijk moet hierbij worden gemaakt voor welke beslissing de instemming van de behandelaren noodzakelijk is. Ongetoetste beslissingen moeten herroepen worden indien er geen oriëntatie of samenspraak met de visie van de behandelaren heeft plaats gevonden (Directie, 1999).

Als reactie op dit bericht stelt de Directeur IB een overleg met deze professionals in. Hij is zelf de voorzitter. Na een paar bijeenkomsten bloedt dit overleg door onenigheid tussen de deelnemers en gebrek aan opkomst echter dood. Uit die periode zijn er allerlei memo’s en dringende berichten van de professionals aan de Directeur IB, tevens tijdelijk Algemeen Directeur, verzonden. Sommige werden in afschrift naar de Inspectie voor de Gezondheidszorg verzonden. Hij krijgt in deze periode geregeld berichten met als strekking dat ‘wij’, psychiaters en psychologen, de verantwoordelijkheid voor de behandeling niet meer kunnen en willen dragen. Uitspraken als ‘het is vijf voor twaalf’, of ‘er is sprake van een ernstige crisis’, of ‘we kunnen geen verantwoordelijkheid meer nemen voor de behandeling’, vormden de centrale thematiek in deze berichten.

Dan volgt er een conflict met de Ondernemingsraad. 20 oktober 1999

Uit: Memo aan alle medewerkers van de Directeur Individuele Behandelzaken (tijdelijk algemeen directeur)

Zoals u wellicht weet heeft de Ondernemingsraad, die nog slechts enkele weken in functie zal zijn, na het opzeggen van het vertrouwen in de directie de publiciteit gezocht. Zo heeft zij dinsdag 19 oktober jl. ook zonder hiervan de directie op de hoogte te stellen medewerkers van het programma Nova in de Kliniek uitgenodigd. De directie heeft hierop in eerste instantie de toegang

aan de medewerker van Nova geweigerd, in afwachting van een formeel verzoek. Nadat dit was ontvangen konden de medewerkers van Nova het interview in de Kliniek met de Ondernemingsraad afnemen. Naar aanleiding van de ontstane situatie heeft de directie DJI en TBS op het departement de Ondernemingsraad uitgenodigd voor een gesprek over de ontstane situatie. Nogmaals benadrukt de directie dat zij de ontwikkelingen van de laatste dagen, die volstrekt haaks staan op de gemaakte afspraken, betreurt.

De Directeur IB, tevens tijdelijk Algemeen Directeur, kondigt in dit memo een nieuwe tijdelijke Algemeen Directeur aan.

9 november 1999

Uit: Memo aan alle medewerkers van de Directeur Individuele Behandelzaken (tijdelijk algemeen directeur)

Met ingang van donderdag 11 november as. is de algemeen directeur ad interim benoemd (Directeur Individuele Behandelzaken, 1999).

De tijdelijk Algemeen Directeur doet in een memo zijn eigen aankondiging en legt uit hoe hij graag met verschillende medewerkers kennis wil maken. Ondertussen is er een nieuwe Ondernemingsraad gekozen. Hij spreekt zijn dank uit aan de oude Ondernemingsraad en spreekt zijn hoop uit op een goede samenwerking met de nieuwe Ondernemingsraad. Deze tekst is niet alleen een korte introductie maar hij toont hiermee ook begrip voor de situatie van zijn voorganger.

24 november 1999

Uit: Memo aan alle medewerkers van de Algemeen Directeur a.i.

Zoals bekend ben ik 11 november jl. met mijn werkzaamheden in de Kliniek gestart. Naast de aandacht die ik moet besteden aan een correcte afwikkeling van veel ‘lopende zaken’, besteed ik deze weken mijn tijd vooral aan een intensieve kennismaking met veel medewerkers, bij voorkeur op hun eigen werkplek. Tot slot merk ik op dat het vandaag anders is dan andere dagen: er zijn binnenkort ondernemingsraadverkiezingen. Ik heb slechts kort met de ‘oude’ ondernemingsraad kunnen werken. Ik ben mij bewust van de (in)spannende tijd die u allen, maar deze OR leden in het bijzonder, hebben meegemaakt. Mijn inmiddels frequent overleg met hen was soms, begrijpelijk, emotioneel maar altijd constructief en gericht op een goede toekomst voor de Kliniek. Ik bedank hen voor hun inzet en betrokkenheid. Ik wens de nieuwe Ondernemingsraad veel succes en zie uit naar een goede samenwerking, gebaseerd op een gezamenlijke inzet en betrokkenheid met wederzijds respect voor onze onderscheiden verantwoordelijkheden (Algemeen Directeur a.i., 1999a).

Het volgende bericht werd vlak voor de kerstdagen eind december 1999 in de organisatie verspreid. Deze verspreiding verliep als volgt: in een gerafeld kartonnen deksel van een doos kopieerpapier lag het ontslagbericht van de Directeur Individuele Behandelzaken. Dit bericht werd op deze manier aan het eind van de middag klaargelegd bij de uitgang. Het was dus kennelijk de bedoeling dat de medewerkers dit voor de feestdagen mee naar huis namen. Het bericht sloeg in als een bom. Op de parkeerplaats lagen diverse woedend verscheurde berichten. Andere berichten gingen mee naar huis, waarvan sommige heimelijk werden doorgezonden naar de media.

20 december 1999

Uit: Communiqué van de Algemeen Directeur a.i.

Na een dienstverband van 21 jaar in de Dr. S. van Mesdagkliniek heeft de Directeur Individuele Behandelzaken na rijp beraad en in goed overleg met de directie DJI (departement) en de interim directie van de Dr. S. van Mesdagkliniek besloten zijn functie met ingang 17 december 1999 neer te leggen. Gedurende de komende periode is hem buitengewoon verlof verleend

(Algemeen directeur a.i., 1999b).

Niet het ontslag op zich, want dat hadden velen al zien aankomen, maar het feit dat aan de chaos geen einde leek te komen en de manier waarop dit gecommuniceerd werd veroorzaakte veel onrust. Dit bracht vervolgens weer angst en onzekerheid met zich mee. Wat zou er nu weer komen?

Alexander (32)

“Wat een chaos zeg!”, merkt Alexander op. “Ik vind het dapper van je dat je dit zo persoonlijk aan de orde durft te stellen. Daar kun je zeker reacties op verwachten!” “Het is niet mijn bedoeling de zwarte piet bij bepaalde personen te leggen”, zeg ik

afwerend, “maar de eerlijkheid gebiedt dat ik de rollen die diverse spelers hebben gespeeld zo helder mogelijk neerzet. Dit illustreert ook de dringende behoefte aan verandering. Het gaat mij niet om de schuldvraag (als die vraag al gesteld kan worden), want die ligt veel complexer dan ik hier kan beschrijven. De context is ook mede bepalend geweest voor het mislukken van de toenmalige reorganisatie. Je kunt zelfs zeggen, dat dankzij het zo duidelijk ‘uit de rol vallen’ van enkele hoofdrolspelers juist de noodzakelijke ruimte werd geschapen voor vernieuwing. Zo heeft de

bestuurlijke crisis ook een positieve bijdrage geleverd.”

Alexander lacht nu breeduit. “Een sympathieke manier om iedereen tevreden te stellen, maar hoe reageerde het personeel hier op?”

Ik zucht even en licht de situatie vervolgens toe. “In de organisatie werd erg cynisch over deze opeenvolgende berichten gedaan. Het was toch ook bijna niet te bevatten wat hier gebeurde! Een laatste zittende directeur probeert te overleven in zijn strijd met de Ondernemingsraad en media. De zittende directeur kondigt vervolgens een

nieuwe collega aan, deze collega doet zelf een eigen persoonlijke aankondiging en meldt enkele weken later dat de zittende directeur vertrekt.”

Hiermee was het tijdperk van de oude directie volledig afgesloten. Drie directeuren en een interim-directeur waren van het toneel verdwenen. In de organisatie was nog maar weinig geloof in het functioneren van een directie over. Terwijl de ene tekst opriep tot het vertrouwen in een nieuwe hoofdrolspeler brak de volgende tekst dit weer af. De opeenvolgende teksten zijn een toonbeeld van de neergang van de kwaliteit in onderdelen van het stuk zelf, maar de kwaliteit van het stuk als geheel kwam hiermee ook onder druk te staan. De premissie van het uitdragen van een bekwaam leiderschap werd keer op keer tegengesproken door — nota bene — de eigen activiteiten van de hoofdrolspelers.

De illusie was te vaak verbroken. Er was geen geloof meer in de spelers en in deze voorstelling. De nieuwe interim-directeur stond dus voor een bijna onmogelijke opgave. We zullen straks gaan zien hoe hij hier in slaagde.