Verbanden met Ikhwan en groep al-Utaybi

Ideologische en organisatorische verbanden en verschillen

In de voorgaande paragrafen is al veel aandacht besteed aan de verschillende ideologieën van personen, groepen en organisaties. Er zal nu nog een keer naar de ideologie van Juhayman al-Utaybi en zijn groep gekeken worden ten opzichte van de Broederschap. In dit geval de Moslimbroederschap. Als gezegd is de reden hiervoor om nader te analyseren of al-Utaybi’s groep, zoals Trofimov stelt, een voorloper van Al-Qaʻida is. Immers Sayyid Qutb, één van de leidende figuren van de Moslimbroederschap, was een belangrijke inspiratiebron voor de leiders van Al-Qaʻida. Als al-Utaybi’s groep een voorloper van Al-Qaʻida zou zijn zou dit moeten betekenen dat de Moslimbroederschap, of althans de Moslimbroeders die de lijn van Qutb volgden, van belang zijn geweest in de groep van al-Utaybi.

In paragraaf 5.3 zijn de ideologische verschillen tussen het Wahhabisme en de leiders van de Moslimbroederschap al beschreven. Gezien het feit dat het Wahhabisme eigenlijk een vorm van het Salafisme is, zou gesteld kunnen worden dat een groot deel van de overeenkomsten en verschillen die in paragraaf 5.3 zichtbaar zijn geworden ook gelden voor al-Utaybi’s groep ten opzichte van de leiders van de Moslimbroederschap. Immers, de groep van al-Utaybi was ook Salafistisch. Desalniettemin is gebleken dat al-Utaybi’s groep niet zomaar een Salafistische groep was en over een aantal zaken anders dacht dan Salafisten als al-Wahhaab en Qutb en zeker al-Banna.

Met betrekking tot al-Banna kan ik kort zijn. Al-Banna creëerde de Moslimbroederschap en maakte hier een politieke organisatie van. Al-Banna wilde een Islamitische staat realiseren gebaseerd op de Koran en de Soenna, net als al-Utaybi, maar wilde dit op een politieke wijze realiseren, in tegenstelling tot al-Utaybi. Daarnaast was al-Banna meer een hervormer die de traditionele Islam wilde incorporeren in een moderne Islamitische samenleving.⁷²³ Al-Utaybi’s groep was niet politiek actief en traditioneler. Zij wezen alle vormen van moderniteit af en hadden een andere visie op hoe zij een Islamitische staat wilden realiseren. Zij meenden dit uiteindelijk te kunnen doen door middel van het presenteren van de zogenaamde Mahdi.⁷²⁴ Al-Banna is ideologisch gezien dus niet te verbinden met al-Utaybi en zijn groep.

723

Zie paragraaf 5.3. 724 Zie paragraaf 6.4.

172 De vraag is vervolgens of Qutb dit dan wel was. In paragraaf 5.3 is al naar voren gekomen dat tussen het Wahhabisme en de ideeën van Qutb meer overeenkomsten zichtbaar zijn, maar of dit het geval is met al-Utaybi is de vraag. Wat overeenkomt in het gedachtegoed van beide mannen is het geloof in een Islamitische staat gefundeerd op de Koran en de Soenna. Daarnaast hebben beide mannen de wens de regimes in hun geboorteland af te zetten, omdat zij in hun ogen niet Islamitisch zijn, terwijl ze wel pretenderen dit te zijn. Het grote verschil tussen beide mannen zit echter in de uitvoering van hun ideeën. Een belangrijk, zo niet het belangrijkste, instrument van Qutb om zijn doelen te verwezenlijken is jihad, in dit geval

jihad bi al-sayf. Qutb wilde de doctrine van takfir toepassen op Nasser die in zijn ogen een

ongelovige was en wilde hem dus excommuniceren.⁷²⁵ Al-Utaybi dacht hier anders over. Volgens hem zou de Mahdi er voor zorgen dat het Saoedisch Koningshuis en alle andere tegenstanders van de Islam zouden verdwijnen. Jihad en takfir waren voor al-Utaybi’s groep geen instrumenten om van hun tegenstanders af te komen.⁷²⁶

De groep van al-Utaybi was organisatorisch ook zeer verschillend van de Moslimbroederschap. In paragraaf 5.1 is beschreven hoe de Moslimbroederschap van een groep van zeven mannen uitgroeide tot een organisatie die in Egypte, maar ook in andere landen, politiek actief zou zijn en duizenden leden had. De groep van al-Utaybi kenmerkte zich vanwege het feit dat al-Utaybi en zijn ideeën de basis van de groep vormde. Zoals in paragraaf 4.3 al is beschreven vertoonde de groep de karakteristieken van persoonlijkheidsverheerlijking en kan het zelfs een cult genoemd worden. Al met al zijn er dus geen directe verbanden of overeenkomsten zichtbaar tussen de groep van al-Utaybi en de Moslimbroederschap. Trofimov ziet echter wel een paar verbanden.

Visie Trofimov

Trofimov refereert een aantal keren in zijn boek naar de Moslimbroederschap en benoemt één verband tussen zowel de Moslimbroederschap, als al-Utaybi’s groep en Osama Bin Laden. In paragraaf 5.1 werd deze passage ook al aangehaald, namelijk dat de toenmalige koning Feisal van Saoedi-Arabië tijdens zijn bewind ‘duizenden leden van de Moslimbroederschap uitnodigde in het Koninkrijk, de geheimzinnige fundamentalistische organisatie die de vernietiging van werelds Arabische regimes preekte.’ Velen van hen kregen docentenbanen aan universiteiten aangeboden, waarna zij de ideologie van de Moslimbroederschap aldaar predikten en vele studenten beïnvloedden, waaronder latere volgelingen van al-Utaybi. Onder

725

Zie paragrafen 5.3 en 7.1. 726 Zie paragraaf 6.4.

173 de studenten die deze colleges kregen van Moslimbroeders bevond zich ook Osama Bin laden.⁷²⁷

Het valt niet uit te sluiten dat volgelingen van al-Utaybi op de scholen en universiteiten elementen van de Moslimbroederschap overnamen. De Moslimbroeders die les gaven in Saoedi-Arabië waren echter onderdeel van de in paragraaf 5.4 beschreven Sahwa die de ideologie van de Moslimbroederschap met het Wahhabisme combineerde. Theologisch gezien, dus wat betreft geloofsbelijdenis en Islamitische juridische vraagstukken, volgden de

Sahwa Islamisten het Wahhabisme, maar wanneer het de politieke en culturele kijk op de

wereld betrof volgden ze de Moslimbroederschap.⁷²⁸ Wanneer er echter gekeken wordt naar de groep van al-Utaybi is het duidelijk dat de focus van de groep op het geloof ligt, dus het Wahhabisme of Salafisme, en dat het enige verband met de Moslimbroederschap hun afkeer van hun regimes is. Trofimov gaat ook niet verder in op de invloed van de Moslimbroederschap op al-Utaybi en zijn groep. Sterker nog, hij stelt dat vele Moslimbroeders of sympathisanten ervan in Saoedi-Arabië juist al-Utaybi steunden. ‘Buitenlandse studenten die met royale overheidsstipendia naar Saoedi-Arabië waren gehaald en geïndoctrineerd waren in de geest van de Wahhabitische Islam. Onder de Egyptenaren en Syriërs bevonden zich veel sympathisanten van de Moslimbroederschap die enthousiast de geloofsbelijdenis van Juhayman omhelsden.’729

Er zijn verder in Trofimov’s boek niet meer concrete verwijzingen naar de Moslimbroederschap in relatie tot al-Utaybi, waardoor geconcludeerd kan worden dat hij verder geen directe verbanden ziet tussen deze twee groepen. De Moslimbroederschap of althans één van de belangrijkste leiders ervan, Qutb, was van ideologisch belang voor radicale moslims, waaronder de leiders van Al-Qaʻida.⁷³⁰ Bij Al-Utaybi en zijn groep lijken daarentegen meer verbanden zichtbaar met een andere groep ‘Broeders’, namelijk de Ikhwan in Saoedi-Arabië.

Verbanden Saoedische Ikhwan

Het is inmiddels bekend dat Juhayman al-Utaybi een afstammeling was van de Ikhwan die in de jaren ’20 in opstand kwamen tegen ibn Saoed. Al-Utaybi kwam uit een voormalige Ikhwan nederzetting op het Saoedische platteland, waar de gevolgen van de toegenomen

727 Trofimov, Het Beleg van Mekka, 38-39. 728 Lacroix, Awakening Islam, 52 en paragraaf 5.4. 729

Trofimov, Het Beleg van Mekka, 53. 730 Zie paragraaf 5.3 en 7.1.

174 inkomsten in het Koninkrijk niet zichtbaar waren.⁷³¹ Vele leden van al-Utaybi’s groep kwamen uit eenzelfde positie en hadden net als al-Utaybi een bedoeïenachtergrond en waren naar de grote steden getrokken of zij waren stamgenoten van al-Utaybi zelf. In tegenstelling tot de Moslimbroederschap in Egypte in hun bloeijaren moest al-Utaybi zijn beweging buiten gehoorafstand van de overheid en de hogere ulama houden en stiekem volgelingen ronselen.⁷³²

Beide groeperingen hingen een Wahhabitische ideologie aan, waarbij de Ikhwan waren getraind door Wahhabitische docenten van de staat, terwijl al-Utaybi sterk beïnvloed was door al-Albani en Bin Baz. Volgens al-Huzaymi, een oud lid van de JSM en al-Utaybi’s Ikhwan, zou al-Utaybi in zijn tijd bij de JSM veelvuldig verhalen over de Ikhwan en zijn voorouders hebben verteld aan de andere leden. Ook deelde al-Utaybi veel van de kritieken die de Ikhwan uitte op ibn Saoed, zoals het gebruik van Christelijke uitvindingen als de telefoon en de auto. Zowel de Ikhwan als al-Utaybi waren tegen innovaties, bid’a. Tevens waren beide groepen ook fel tegenstander van het beleid van de koninklijke familie ten opzichte van de Sjiieten, die zij te gematigd vonden.⁷³³ Tot slot is het feit dat al-Utaybi zijn groep na de splitsing met de

JSM ook de Ikhwan ging noemen opvallend en komt dan ook voort uit zijn Ikhwan

achtergrond.⁷³⁴ Kortom, al-Utaybi’s groepering is meer een uitvloeisel van de Ikhwan. Ook al zijn er enkele verbanden met de Moslimbroederschap zichtbaar, de groep van al-Utaybi is geenszins geïnspireerd op deze organisatie.⁷³⁵ Dat er veel meer verbanden bestaan tussen de Moslimbroederschap en de leiders van Al-Qaʻida zal in de volgende paragrafen duidelijk worden.