Heilige plaatsen Mekka en Medina
Alvorens ik over de Saoedi’s als Hoeders van de Heilige Plaatsen schrijf is het van belang enige uitleg te verschaffen over wat de Heilige Plaatsen zijn en waarom zij de Heilige Plaatsen genoemd worden. De Heilige Plaatsen zijn Mekka, de geboorteplaats van de Profeet Mohammed en Medina, waar hij stierf. Mohammed zou in de twaalfde nacht van de derde maand van de Islamitische kalender, Rabi al-Awwal, in het jaar 569 of 570 geboren zijn in Mekka.161 In het jaar 610, toen hij veertig jaar oud was ontving Mohammed op de berg Hira zijn eerste visioen van God en hoorde hij de engel Gabriel tegen hem zeggen dat hij de apostel van God was.162 Vervolgens duurde het nog maanden voor Mohammed weer een teken van god of de aartsengel Gabriel ontving. Op een zeker moment toen Mohammed zijn huis verliet zou Gabriel hem toegesproken hebben: K. 93:3 ‘Jouw Heer heeft jou (o Mohammed) niet verlaten, noch haat Hij jou.’.163
Uiteindelijk kreeg Mohammed niet veel later de Goddelijke opdracht om als profeet van God te dienen: K. 74-1-3 ‘O jij (Mohammed), de omwikkelde (in gewaden). Sta op en waarschuw. En verheerlijk jouw Heer.’164
Gedurende de laatste twintig jaar van Mohammeds leven ontving hij vele openbaringen die uiteindelijk zijn verzameld en samengevoegd in de Koran. Hij begon de boodschap van God te prediken en de aartsengel Gabriel toonde Mohammed hoe hij voortaan moest bidden. Enkele mensen in Mekka volgden Mohammed, echter het merendeel van de Koeraisj, het stamverband die over Mekka en de Kaʻba heersten, weigerden dit. Sterker nog, toen Mohammed aan invloed won onder bewoners uit Yathrib, beraamden enkele leden van de
160 In de Koran staat een vers waarin het de moslims wordt verplicht de hadj te voltooien, K. 3:97 ‘Daarin (wordt gedoeld op het ‘eerste Huis’) zijn duidelijke tekenen: de standplaats van Ibrahim. En wie het (Mekka)
binnentreedt, is veilig. En het is de mensen verplicht gesteld om voor Allah de hadj naar het Huis te verrichten, voor wie in staat is om daarnaartoe te gaan. Wat betreft degene die niet gelooft, voorwaar, Allah heeft geen behoefte aan de werelden.’ Zie Ismael, De Interpretatie van de Betekenissen van de Koran., 73 en Kueny, K. ‘Pilgrimage: Hajj.’ Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. R.C. Martin Vol.2 (New York: Macmillan Reference USA, 2004), 529.
161
Esin, E. Mecca the Blessed, Madinah the Radiant. (Londen: Elek Books, 1963), 66. 162 Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 76 en Peters, The Hajj, 49. 163 Ismael, De Interpretatie van de Betekenissen van de Koran., 798.
164
Ismael, De Interpretatie van de Betekenissen van de Koran., 747 en Esin, Mecca the Blessed, Madinah the
44 Koeraisj een moordaanslag op Mohammed. Dit faalde, want Mohammed was al vertrokken naar Yathrib. Deze reis van Mekka naar Yathrib wordt de Hidjra genoemd en betekende het begin van de Islamitische kalender.165
Eenmaal in Yathrib aangekomen bouwde Mohammed met zijn volgelingen in het centrum van de stad een moskee, dat nu bekend staat als de Moskee van de Profeet. Hij kreeg meer en meer volgelingen in Yathrib, die later haar naam veranderde in Madinat al-Nabi, stad van de Profeet en die nu beter bekend staat als Medina.166 In Yathrib (Medina) veranderde hij de richting van het gebed, qibla, van Jeruzalem naar de Kaʻba.167 Ondertussen kreeg Mohammed meer en meer invloed in Medina en omgeving en steeg het aantal moslims, tot onvrede van de Koeraisj. In de eerste tien jaar dat Mohammed in Medina verbleef vonden zo’n zeventig veldslagen plaats tussen de Koeraisj uit Mekka en de moslims van Mohammed.168 Uiteindelijk trok Mohammed met een groot leger volgelingen in 630 naar Mekka en veroverde de stad. Hij trok direct naar de Kaʻba, omcirkelde het en raakte de Zwarte Steen bij elke ronde aan. Vervolgens stapte hij de Kaʻba binnen en beval hij zijn volgelingen alle muurschilderingen die zich hierbinnen bevonden weg te wassen, opdat de Kaʻba een symbool werd van het monotheïstische geloof, de Islam. Toen de Kaʻba voltooid was riep een van de volgelingen van Mohammed voor het eerst op tot gebed in de heilige stad Mekka.169
Mohammed had vele geboden van God ontvangen in zijn leven en één daarvan was dat alle moslims een keer op pelgrimstocht naar de Kaʻba moesten gaan. Om er voor te zorgen dat er deugdelijke rituelen uitgevoerd zouden worden gedurende zo’n pelgrimstocht besloot Mohammed zelf nog een pelgrimstocht uit te voeren en nam een jonge volgeling met hem mee, opdat hij vervolgens deze rituelen kon doorgeven aan de andere moslims. Na alle rituelen uitgevoerd te hebben vertrok Mohammed, voor de laatste keer in zijn leven, uit Mekka. Hij overleed in het jaar 632 in Medina en werd aldaar begraven.170 Mekka en Medina zouden in het vervolg een grote rol spelen binnen de Islam en het predicaat ‘Heilige Steden’ krijgen door de grote rol die ze hebben gespeeld in het leven van de Profeet Mohammed.
165 Volgens onze kalender vond het begin van deze reis plaats op 13 september in het jaar 622. Zie Esin, Mecca
the Blessed, Madinah the Radiant, 87-91 en Peters, The Hajj, 49.
166 Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 92 en Farouk-Alli, A. ‘Holy Cities’ Encyclopedia of Islam
and the Muslim World. Ed. R.C. Martin. Vol.1 (New York: Macmillan Reference USA, 2004), 313.
167 Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 93 en Peters, The Hajj, 49.
168 Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 105 en Farouk-Alli, ‘Holy Cities’, 313. 169
Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 109-110. 170 Esin, Mecca the Blessed, Madinah the Radiant, 112-117.
45
Saoedi’s als Hoeders van de Heilige Plaatsen en hun verantwoordelijkheid over de hadj.
Sinds de oprichting van het Koninkrijk Saoedi-Arabië in 1932 vallen de Heilige Plaatsen Mekka en Medina onder het gezag van de familie Saoed. In oktober 1986 besloot toenmalig koning van Saoedi-Arabië Fahd zichzelf de titel Hoeder van de Twee Heilige Plaatsen,
Khadim al-Haramayn, te geven. Zoals in het vorige hoofdstuk is beschreven hecht de familie
Saoed veel waarde aan beeldvorming. Door zichzelf deze titel te geven verschafte Fahd zichzelf nog meer Islamitische legitimiteit en wilde hij het Islamitische karakter van het Koningshuis benadrukken.171
Het Koningshuis had, los van deze titel, verantwoordelijkheid over Mekka en Medina en daarmee ook over de heiligdommen die zich daar bevinden en het goed laten verlopen van de pelgrimstochten naar de Heilige Plaatsen. Aangezien alle moslims de hadj moeten verrichten betekent dit dat vele moslims uit verschillende landen jaarlijks naar Saoedi-Arabië trekken. Toen het Koninkrijk Saoedi-Arabië net gesticht was, lag het aantal pelgrims uit andere Islamitische landen laag. Vaak kwamen er niet meer dan 100.000 buitenlandse pelgrims. Een reden hiervoor is volgens auteur Bianchi dat vele landen met een grote moslimbevolking een Europese kolonie waren en de kolonisators het hen bemoeilijkte om naar Saoedi-Arabië te reizen door een verbod op te stellen voor moslims om door hun land te reizen. Een precieze reden hiervoor geeft hij echter niet. Een andere reden dat weinig pelgrims naar Saoedi-Arabië trokken waren grote historische gebeurtenissen die het reizen moeilijk maakten, zoals de Tweede Wereldoorlog.172
Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de situatie. Vele landen in Azië en Afrika werden onafhankelijk en begonnen de hadj te promoten onder de bevolking. Daarnaast bracht dekolonisatie bij sommige landen een economische ontwikkeling met zich mee, waardoor meer mensen het zich financieel konden veroorloven om de reis naar Saoedi-Arabië te maken. Door de jaren heen waren er vele gebeurtenissen die leidden tot een daling van pelgrims, zoals de Suez-oorlog in 1956, de oorlog in Jemen begin jaren’60, de Indo-Pakistani oorlog in 1971 en de Iran-Irak oorlog in de jaren ’80. Desalniettemin steeg het aantal pelgrims gedurende de 20e eeuw aanzienlijk. Tot de jaren ’50 kwamen er niet meer dan 100.000 buitenlandse pelgrims naar Saoedi-Arabië, maar in de jaren ’60 steeg dit naar een gemiddelde van 250.000 pelgrims. In de jaren ’70 was dit aantal al gegroeid naar 900.000 en ontstond er
171
Long, D.E. The Kingdom of Saudi Arabia. (Gainesville, Florida: University Press of Florida, 1997), 38. 172 Bianchi, Guests of God., 49.
46 een zekere norm onder landen met een moslimbevolking als Turkije, Pakistan, Irak, maar ook Indonesië en Nigeria, om zo’n 100.000 moslims per land af te laten reizen naar Saoedi-Arabië. Desalniettemin bleef het aantal pelgrims groeien tot een miljoen in 1990, 1,3 miljoen in 2003 en 1,95 miljoen in 2015.173
Deze grote aantallen pelgrims leiden, zoals we dit jaar ook hebben gezien, regelmatig tot ongelukken met dodelijke afloop. Door de drukte tijdens de hadj zijn regelmatig mensen omgekomen door verdrukking, zoals in 1990. In dat jaar kwamen er 1426 pelgrims om toen er paniek uitbrak onder de pelgrims doordat de stroom uitviel in een tunnel waar zij doorheen liepen en mensen door de verdrukking om het leven kwamen. In 1994, 1998, 2001, 2004 en 2015 kwamen eveneens veel mensen om het leven door verdrukking.174 Saoedische autoriteiten hebben door de jaren heen veel geld geïnvesteerd in de infrastructuur in en rondom Mekka om dit soort incidenten te voorkomen, echter zonder succes. Hier zijn twee redenen voor, ten eerste heeft Saoedi-Arabië geen complete zeggenschap over de hoeveelheid moslims die naar Mekka mogen vertrekken. De in 1969 opgerichte Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIS) nam in 1988 een besluit om per land een quota in te stellen voor het aantal pelgrims dat naar Saoedi-Arabië mag afreizen.175 Dit betekende dat een lidstaat van de OIS per miljoen inwoners duizend pelgrims mocht sturen.176 Of landen van de OIS zich daadwerkelijk aan dit quotum houden is geen toezicht op, waardoor er meer moslims dan toegestaan afreizen naar Saoedi-Arabië. Daarnaast bestaan er ook vele landen die niet lid zijn van het OIS, maar wel een grote moslimgemeenschap kennen zoals de landen in West-Europa en de Verenigde Staten. Een tweede reden dat ongelukken plaatsvinden tijdens de
hadj is dat de rituelen die alle moslims verplicht moeten uitvoeren tot chaos kunnen leiden.
Met name gedurende het stenigen van de duivel in Mina, de jamarat, waarbij de pelgrims in totaal negenenveertig steentjes op de drie pilaren die de duivel voorstellen, jamarat, moeten gooien.177 Het feit dat er maar liefst negenenveertig steentjes gegooid moeten worden, Mina
173 Bianchi, Guests of God., 49-52 en Kester S. ‘Dodental door verdrukking in Mekka loopt op naar 717.’ De
Volkskrant. (24 september 2015): 1 pag. [website krant], geraadpleegd op 5 oktober 2015. Beschikbaar via
http://www.volkskrant.nl/buitenland/dodental-door-verdrukking-in-mekka-loopt-op-naar-717~a4148876/ 174
Bianchi, Guests of God., 11 en Kester ‘Dodental door verdrukking in Mekka loopt op naar 717.’ 1. 175 De Organisatie voor Islamitische Samenwerking werd in 1969 opgericht en kent ondertussen 57 lidstaten verspreid over 4 continenten. De organisatie dient als ‘gemeenschappelijke stem van de moslimwereld’ en dient de belangen van moslimwereld te bewaken. Zie Organisation of Islamic Cooperation. ‘About OIC.’
Organisation of Islamic Cooperation. (publicatiedatum onbekend): 1 pag. [website internationale organisatie]
geraadpleegd op 5 oktober 2015. Beschikbaar via http://www.oic-oci.org/oicv2/page/?p_id=52&p_ref=26&lan=en
176 Bianchi, Guests of God., 11 en 52. 177
Het verhaal achter het gooien van steentjes naar de duivel is het volgende: Toen God Ibrahim opdroeg zijn zoon Ismael te offeren verscheen de duivel, Satan, drie keer om Ibrahim over te halen dit bevel niet op te volgen.
47 buiten Mekka ligt en de pelgrims enkel via bruggen en een tunnel de jamarat kunnen bereiken, zorgt vaak voor grote opstoppingen onder de vele aanwezige pelgrims met als gevolg dat er verdrukkingen plaatsvinden met vele doden als gevolg.178
Als gezegd proberen de Saoedi’s ongelukken te voorkomen door veel geld te investeren in Mekka en omgeving echter, zoals ook dit jaar weer is gebleken, zonder succes. Mede door het feit dat de Saoedische koning zichzelf de titel van Hoeder van de Heilige Plaatsen heeft gegeven, draagt hij een grote verantwoordelijkheid. Wanneer er dus ongelukken plaatsvinden gedurende de pelgrimstochten wordt de Hoeder van de Heilige Plaatsen hier voor verantwoordelijk gehouden. Iets wat de Sjiitische rivaal van Saoedi-Arabië, Iran, maar al te graag doet.179