Feitelijke beschrijving van de gebeurtenissen

Bezetting en voorbereiding

20 november 1979 was de eerste dag van muharram, ofwel nieuwjaarsdag, van het Islamitische jaar 1400. Sheikh Mohammed ibn Subeil, imam van de Grote Moskee, had zich voorbereid om het ochtendgebed te leiden voor de vele duizenden aanwezige moslims.²⁰⁸ Ondanks dat het bedevaartseizoen voorbij was, bevonden zich nog vele moslims in de Grote Moskee. Toen om 5:18 het oproep tot het ochtendgebed, fajr, werd gedaan knielden alle aanwezige moslims op de binnenplaats van de Grote Moskee.²⁰⁹ Vervolgens nam imam ibn Subeil de microfoon en las de zegen voor, tot hij werd onderbroken door geweerschoten. Juhayman al-Utaybi baande zich op dat moment een weg in de richting van de imam, duwde hem weg en nam de microfoon over en kondigde de komst van de Mahdi, de Verlosser in de persoon van zijn zwager Mohammed bin Abdullah al-Qahtani, aan.²¹⁰ De aanwezige moslims schrokken uiteraard van de geweerschoten en de aankondiging van al-Utaybi, met als gevolg dat ze probeerden de Grote Moskee te ontvluchtten. Dit bleek tevergeefs want alle toegangspoorten van de Grote Moskee waren afgesloten. Al-Utaybi schreeuwde enkele bevelen naar zijn tussen de overige moslims verschanste handlangers en in korte tijd werd de Grote Moskee volledig bezet door al-Utaybi en zijn handlangers.²¹¹

Al-Utaybi’s groep, die zichzelf de Ikhwan noemde,²¹² bestond uit zo’n twee- tot driehonderd man en had de bezetting goed voorbereid.²¹³ Al aan het einde van 1978, een jaar voor de bezetting, was al-Utaybi’s groep begonnen met de voorbereiding van de bezetting door wapens en munitie te kopen uit Jemen, dat naar Saoedi-Arabië gesmokkeld werd. De rijke mensen van al-Utaybi’s groep financierden dit. Tevens werden gloednieuwe wapens uit de

208 Hoeveel moslims aanwezig waren in de Grote Moskee ten tijde van de besetting is niet duidelijk. Trofimov stelt dat het er minstens 100.000 waren terwijl Wright het op 50.000 schat. Andere schrijvers laten zich hier niet over uit. Trofimov, Het Beleg van Mekka, 15-16 en Wright, The Looming Tower, 88.

209 Lacey, R. Inside the Kingdom, 22.

210 Over het begrip ‘Mahdi’ en de rol die dit speelt in de geloofswereld van Juhayman al-Utaybi zal in hoofdstuk 6 uitgebreid ingegaan worden.

211

Trofimov, Het Beleg van Mekka, 15-19, Wright, The Looming Tower, 88 en Filiu, J.P. ‘The End of Jihad. 30 Years after the Siege of Mecca’. The Majalla 1533 (2009), 20.

212 Deze naam is in hoofdstuk 1 ook uitgebreid voorgekomen. Al-Utaybi stamde af van een Ikhwan familie die begin 20^e eeuw zowel voor als tegen ibn Saoed gevochten heeft en waren streng Wahhabitisch. De Ikhwan waar al-Utaybi toe behoorde was dit eveneens. Op de achtergrond van al-Utaybi en zijn Broeders kom ik later in deze scriptie uitgebreider terug. Zie Hegghammer, T. Jihad in Saudi Arabia: Violence and Pan-Islamism Since 1979. (Cambridge: Cambridge University Press, 2010), 3.

213 Over de grootte van al-Utaybi’s groep wordt door de verschillende auteurs geen exact aantal genoemd, maar aannemelijk is dat het tussen de 200 tot 300 man waren. Zie Hegghammer en Laxroix. ‘Rejectionist Islamism in Saudi Arabia’, 112, Lacey, R. Inside the Kingdom, 23 en Lacroix, S. Awakening Islam, 99.

54 opslagplaatsen van de Saoedische Nationale Garde gestolen. Vele leden van Utaybi’s groep, waaronder Juhayman, waren namelijk lid of lid geweest van de Nationale Garde. Vervolgens werd met de wapens geoefend op het platteland in de buurt van Mekka en Medina.²¹⁴

Toen de geplande datum, 20 november 1979 oftewel Islamitisch Nieuwjaar, dichterbij kwam werden ruime voedselvoorraden in de vorm van brood, dadels en melkpoeder ingeslagen. Dit wijst erop dat al-Utaybi verwachtte dat zijn operatie in een beleg zou eindigen.²¹⁵ Halverwege de jaren ’50 was het bouwbedrijf begonnen met een grote renovatie van de Grote Moskee, die halverwege de jaren ’70 afgerond werd, echter kende het complex nog enkele kleine onvoltooide bouwplaatsen. Het bedrijf gebruikte een ingang die vanaf de weg om de moskee rechtstreeks in verbinding stond met de Qaboo, een doolhof van ondergrondse vertrekken in de Grote Moskee, om materiaal af te leveren en op te halen. Al-Utaybi’s groep kocht bewakers van de Grote Moskee om en wist zo de wapens, munitie en de voedselvoorraden de Grote Moskee binnen te loodsen.²¹⁶ Een deel van de wapens was al naar binnen gesmokkeld, maar nog niet alles. De overige wapens werden op zeer inventieve wijze naar binnen gesmokkeld, namelijk in doodskisten. Doodskisten zijn geen vreemd fenomeen in de Grote Moskee, aangezien deze vaak door familieleden van de overledene de moskee binnen worden getild met als doel zegeningen van de imam te ontvangen.²¹⁷

Al-Utaybi’s groep kon uiteraard niet met twee- tot driehonderd man tegelijk onopvallend de Grote Moskee binnen gaan en dus werd de groep enkele dagen voor de bezetting opgesplitst. Sommige mannen waren al enkele dagen aanwezig in de moskee om als verkenners te fungeren. Anderen waren met bussen of eigen vervoer naar Mekka gekomen, waarbij sommigen zelfs hun gezin mee hadden genomen om niet op te vallen. Nadat ze allen binnen waren mengden ze zich onopvallend tussen de overige moslims in de Grote Moskee, tot het moment daar was tijdens het ochtendgebed, om toe te slaan en de Grote Moskee te bezetten.²¹⁸

214 Hegghammer en Laxroix. ‘Rejectionist Islamism in Saudi Arabia’, 112, Trofimov, Het Beleg van Mekka, 41-42 en 69 en Lacroix, S. Awakening Islam, 99.

215 Hegghammer en Laxroix. ‘Rejectionist Islamism in Saudi Arabia’, 112.

216 Trofimov beschrijft zeer gedetailleerd hoe al-Utaybi en zijn mannen 40.000 riyal betaalden aan de bewakers van de Grote Moskee en dat ze drie pick-up trucks, een Toyota, een Datsun en een rode GMC, vol hadden geladen, echter is er geen andere auteur die dit bevestigd. Wat wel duidelijk is, is dat zij de wapens, munitie en voedselvoorraden naar binnen hebben weten te smokkelen. Zie Trofimov, Het Beleg van Mekka, 88 en Hegghammer en Laxroix. ‘Rejectionist Islamism in Saudi Arabia’, 112-113.

217 Trofimov, Het Beleg van Mekka, 15-16 en The Majalla. ‘The Dream That Became A Nightmare. Juhayman al-Otaibi.’The Majalla. 1533 (2009), 45.

55

Voltooiing bezetting en komst van de Mahdi

Nadat al-Utaybi zijn mannen de poorten van de Grote Moskee had laten barricaderen, posteerde hij op vele plekken in de moskee sluipschutters opdat alle toegangswegen er naartoe bestreken werden. Vervolgens werd door één van al-Utaybi’s mannen via de microfoon aan de aanwezige pelgrims een door al-Utaybi voorbereidde rede gehouden waarin de afkeer van al-Utaybi jegens het Saoedisch Koningshuis naar voren kwam.²¹⁹ De baya, eed van trouw, die alle Saoedi’s aan de koning hadden gezworen was niet langer geldig, omdat de koninklijke familie de wetten van de islam geschonden hadden. In plaats van aan het Saoedisch Koningshuis diende men trouw te zweren aan de Mahdi. Vervolgens werd in de rede de komst van de Mahdi aangekondigd en de gevolgen die dit zou hebben voor de wereld, waarna de

Mahdi in de persoon van Mohammad ibn Abdullah al-Qahtani aan het publiek werd

voorgesteld.

De aanwezige moslims in de Grote Moskee zaten ondertussen gevangen in deze moskee. Het merendeel van deze gijzelaars werd echter vrijgelaten nadat ze de eed van trouw, baya, aan al-Qahtani hadden gezworen. Hoe dit precies in zijn werk is gegaan is niet geheel duidelijk. Volgens Trofimov werden eerst alle toegangspoorten gesloten waarna de eed van trouw afgelegd diende te worden. Vervolgens werd een groot deel van de moslims via een ‘omslachtige ontsnappingsroute’ door ramen naar buiten geleid. Veel van deze moslims die naar buiten mochten oogden niet Arabisch en konden volgens al-Utaybi dienen als boodschappers om de komst van de Mahdi in het buitenland te verkondigen. Onder de gijzelaars die vrijgelaten werden bevond zich tevens de imam van de moskee, al-Subeil, die zich had weten te vermommen.²²⁰ Een andere versie van dit verhaal wordt door auteur Robin Wright gegeven. Zij beweert dat de aanwezige moslims de keuze kregen om trouw te zweren aan de Mahdi en dus in de Grote Moskee te blijven of te vertrekken.²²¹ Lawrence Wright schrijft eveneens dat vele gijzelaars vrijgelaten werden, echter geeft hij geen verdere uitleg hoe en waarom.²²²

219 Volgens Trofimov werd de rede door Sayid al-Qahtani, de broer van de vermeende Mahdi, gehouden, echter wordt dit door andere bronnen niet bevestigd. Wilson en Graham stellen dat ‘een luitenant van al-Utaybi’ het woord nam, terwijl volgens The Majalla de Mahdi zelf een rede hield. Lacey schrijft slechts dat ‘een volgeling van al-Utaybi’ de moskee toesprak. Zie Trofimov, Het Beleg van Mekka, 90-91, Wilson en Graham, Saudi

Arabia, 58, The Majalla, ‘The Dream That Became A Nightmare’, 45 en Lacey, Inside the Kingdom, 23.

220 Trofimov, Het Beleg van Mekka, 95-96. 221

Wright, R. Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam. (New York: Touchstone, 1985), 147. 222 Wright, The Looming Tower, 89.

56