Juhayman’s Ikhwan – de relatie tot al-Utaybi

Breuk met JSM

Juhayman’s Ikhwan ontstond als gevolg van een breuk met de JSM. De reden hiervoor was dat een deel van de ulama die betrokken waren bij de beweging van mening verschilden met andere leden van de organisatie, aangevoerd door al-Utaybi. Al-Utaybi was van mening dat de

ulama de ideologie van de JSM verloochenden door niet streng genoeg te zijn tegen het

Koningshuis. Sterker nog, Bin Baz werkte nu voor hen. Trofimov somt een aantal van al-Utaybi’s bezwaren jegens Bin Baz en het Saoedische regime op. Al-Utaybi had gedurende zijn tijd in Medina vele Moslimbroeders getroffen die hun regeringen in Egypte en Syrië openlijk als heidens wegzette. Deze Moslimbroeders werden volgens al-Utaybi verwend en met rust gelaten door de Saoedische autoriteiten, terwijl de Saoedische ulama en de autoriteiten het niet accepteerden dat de JSM zich openlijk uitsprak over het heidense karakter van het Saoedische Koningshuis. Wat betreft Bin Baz was al-Utaybi van mening dat hij zijn eigen ideologie verloochende. Ondanks het feit dat leden van de Koninklijke familie zich in Europa schuldig maakten aan het consumeren van alcohol en gokken bleef Bin Baz en de rest van de ulama hen beschouwen als Islamitisch bolwerk. Wat al-Utaybi ook niet kon begrijpen was dat Bin Baz in het verleden een fatwa had uitgesproken waarin het ophangen van Koninklijke portretten als on-Islamitisch werd beschouwd, maar nog overal in het Koninkrijk posters en portretten hingen. De afbeelding van de koning stond zelfs op het geld gedrukt. Tot slot had al-Utaybi grote kritiek op het functioneren van de Religieuze Politie die moesten toezien op de handhaving van de Islamitische gebruiken in de samenleving. Volgens hem deden zij hun werk niet, aangezien overal in het land bioscopen, clubs en tentoonstellingen geopend waren. Al-Utaybi zag overal in het Koninkrijk vormen van bid’a, en daar sprak hij zich over uit.⁵³⁶

De ulama waren juist van mening dat de JSM zich niet openlijk kon uitspreken tegen het Koningshuis.⁵³⁷ Daarbij waren zij van mening dat de groep doorschoot in hun letterlijke lezing van religieuze teksten.⁵³⁸ De spreekwoordelijke druppel die leidde tot de definitieve breuk binnen de JSM was volgens Lacroix een meningsverschil over een fatwa die door één van de geestelijken binnen de organisatie was afgegeven. In dit fatwa werd het moslims toegestaan om gedurende de ramadan te blijven eten na de oproep tot het eerste ochtendgebed. Dit werd gebaseerd op het feit dat de oproep enkel de gebedstijd aangaf en niet

536 Lacey, Inside the Kingdom, 13 en Trofimov, Het Beleg van Mekka, 47-48. 537

Ménoret, ‘Fighting for the Holy Mosque.’, 123.

129 of de zon op kwam. De inhoud van de fatwa was volgens de ulama niet in overstemming met de Hanbal jurisprudentie en daarom niet geldig. Uit de discussie die hieruit volgde zou de

JSM uit elkaar gegaan zijn, met de totstandkoming van al-Utaybi’s Ikhwan als gevolg.⁵³⁹

Trofimov stelt dat in 1977 een vergadering werd gehouden in Medina waar geestelijken bij aanwezig waren, maar al-Utaybi zelf niet. Zijn standpunten werden door enkele geestelijken die het wel met hem eens waren verdedigd. Alle kritiek op al-Utaybi’s uitlatingen werden door hen van de hand gedaan door de geestelijken erop te wijzen dat hij enkel de lessen van zijn Wahhabitische docenten, waaronder Bin Baz, herhaalde en toepaste. De geestelijken konden het niet eens worden en uiteindelijk zou al-Utaybi hierop besluiten zich af te splitsen van de JSM.⁵⁴⁰ Wat uiteindelijk de precieze reden is geweest voor de breuk is niet duidelijk, maar het is aannemelijk dat al-Utaybi en vele andere volgelingen het niet accepteerden dat Bin Baz en andere geestelijken zich inlieten met de Saoedische overheid, terwijl zij juist ideologisch gezien kritiek op hen hadden geleverd. Wat ook een rol speelde volgens al-Huzaymi, was dat al-Utaybi erop uit was om leider te worden van de groep en zocht naar een excuus om zijn eigen groep te beginnen.⁵⁴¹ Feit is wel dat na de breuk binnen de JSM vele, vooral jonge, leden van deze organisatie zich schaarden achter al-Utaybi.⁵⁴²

Waarom Juhayman al-Utaybi als leider?

Er zijn meerdere antwoorden te geven op de vraag waarom moslims zich achter Juhayman al-Utaybi schaarden. Trofimov stelt dat al-al-Utaybi in eerste instantie binnen de JSM werd gebruikt voor het assisteren bij indoctrinatiereisjes voor arme jongeren naar de woestijn. ‘Met zijn woestijnachtergrond en zijn charismatische uitstraling was Juhayman bijzonder geschikt voor zulke indoctrinatiereisjes.’ Al-Utaybi moest het dus van zijn achtergrond, maar bovenal charisma hebben. Toen hij opklom en hoofdcoördinator werd voor uitstapjes van de JSM steeg zijn aanzien binnen de organisatie. In 1976 zou hij volgens Trofimov een gevestigde autoriteit zijn en gedroeg hij zich ook als zodanig. Trofimov baseert zijn bevindingen op een ooggetuigenverslag van al-Huzaymi.⁵⁴³ Verder stelt Trofimov dat al-Utaybi vele volgelingen kreeg onder ontevreden jonge studenten. Dit waren veelal jonge mannen die net als al-Utaybi een bedoeïenachtergrond hadden en door de economische bloei in het Koninkrijk naar de grote stad getrokken waren. Tevens had al-Utaybi vele volgelingen geworven uit zijn netwerk

539

Lacroix, Awakening Islam, 92.

540 Trofimov, Het Beleg van Mekka, 49-50. 541 Al Mushawah, ‘Juhayman’s Sins’, 48. 542

Lacroix, Awakening Islam, 92.

130 van Utaybistamgenoten en veteranen uit de Nationale Garde. Al-Utaybi stichtte commune-achtige woongemeenschappen op in steden als Mekka, Medina en Riyad waar volgelingen goedkoop konden eten en slapen, alsook bidden. Hij probeerde verder meer volgelingen te werven buiten gehoorafstand van de hogere ulama die na de breuk binnen de JSM al-Utaybi in de gaten lieten houden door de Saoedische autoriteiten. Op de campussen van de universiteiten wist hij volgelingen te werven, waarbij hij volgens Trofimov ook succesvol was bij Moslimbroeders uit Egypte en Syrië, maar ook jonge Jemenieten en Koeweiti’s voor zijn zaak wist te winnen.⁵⁴⁴

Lacroix en Hegghammer bevestigen min of meer Trofimov’s visie op hoe al-Utaybi een groep om zich heen wist te formeren. Ook deze auteurs baseren zich op de ervaringen van al-Huzaymi binnen de groep van al-Utaybi. Lacroix stelt in zijn boek dat al-Utaybi door zijn charisma al enkele jaren voor de splitsing van de JSM in 1977 de de facto leider van de groep was en al-Jaza’iri enkel ‘de titel dragende vice leider of gids’ was.⁵⁴⁵ Hegghammer voegt hier samen met wederom Lacroix aan toe dat al-Utaybi in aanzien steeg binnen de JSM door zijn charisma en tribale afkomst, maar ook door zijn leeftijd. De jonge leden van de JSM bewonderde hem vanwege zijn bereidheid om openlijk kritiek te leveren op de ulama. Volgens al-Huzaymi had de groep van al-Utaybi veel karakteristieken van persoonsverheerlijking.⁵⁴⁶ Dit zou een logisch gevolg kunnen zijn van het feit dat veel van zijn volgelingen jong waren en hij zeer charismatisch was.

Er zijn ook nog twee andere redenen waarom al-Utaybi een prominente rol kreeg binnen de

JSM en waarom hij erin kon slagen een eigen beweging te creëren. Wat betreft zijn rol binnen

de JSM is al duidelijk geworden dat hij charismatisch was en door zijn afkomst de bewondering van jonge volgelingen wist te ontlokken. Uit een ander interview met al-Huzaymi bleek echter ook dat al-Utaybi al zijn tijd stopte in de JSM, terwijl de andere leiders van de groep naast hun tijd bij de groep ook moesten werken, omdat zij docent waren of andere werkzaamheden dienden te verrichten. Al-Utaybi werd steeds meer het gezicht van de beweging omdat hij ook dag in dag uit actief participeerde in de organisatie.⁵⁴⁷ De andere reden is dat al-Utaybi een duidelijke Salafistische doctrine propageerde die aantrekkelijk bleek voor jonge mannen, met name die met een bedoeïenachtergrond.⁵⁴⁸ Over al-Utaybi’s

544

Trofimov, Het Beleg van Mekka, 49-50 en 52-53. 545 Lacroix, Awakening Islam, 92.

546 Hegghammer en Lacroix, ‘Rejectionist Islamism in Saudi Arabia’, 109. 547

Al Mushawah, ‘Juhayman’s Sins’, 48.

131 gedachtengoed zal later in dit hoofdstuk uitgebreid in worden gegaan en over het Salafisme en waarom al-Utaybi’s gedachtegoed Salafistisch genoemd kan worden in het volgende hoofdstuk.

Alle relevante schrijvers die over al-Utaybi geschreven hebben komen min of meer tot dezelfde conclusie over hoe al-Utaybi een eigen beweging wist te formeren. Hij was medeoprichter van de JSM en werkte zich binnen de groep op. Hij maakte gebruik van zijn charisma en zijn bedoeïenachtergrond om zo de jongeren binnen de groep aan zich te binden. Alle auteurs baseren zich op de getuigenissen van al-Huzaymi, één van de leden van Juhayman’s Ikhwan, waardoor iedereen min of meer hetzelfde beeld heeft van al-Utaybi en de vorming van zijn beweging. Dat neemt niet weg dat de conclusies die getrokken worden zeker aannemelijk zijn, aangezien al-Huzaymi alles bewust heeft meegemaakt en al-Utaybi zelf ontmoet heeft. Daarbij waren er uiteindelijk ongeveer twee- tot driehonderd mannen bereid al-Utaybi te volgen in zijn plan de Grote Moskee te bezetten, wat erop duidt dat de verklaringen van al-Huzaymi op waarheid berust zijn.