Rooms-katholieke Geestelijke Verzorging bij de Nederlandse krijgsmacht

Het Nederlandse Militair Ordinariaat is opgericht in 1957, aller-eerst als vicariaat (waarbij de aartsbisschop vicaris was), maar vanaf 1986 als bisdom. Het Militair Ordinariaat valt sinds 1995 onder de verantwoordelijkheid van de bisschop van het bisdom Haarlem- Amsterdam.

Het bestuur van het Militair Ordinariaat bestaat uit de bisschop, de kanselier, de vicaris-generaal van het Militair Ordinariaat en de Hoofdkrijgsmachtalmoezenier.

In paragraaf 4.1 is beschreven dat het rechtsbeginsel van de schei-ding van kerk en staat, en de verhouschei-ding die hieruit voortvloeit tussen de Katholieke Kerk en de overheid, het bestaan van een zendende instantie noodzakelijk maakt. De katholieke zendende instantie is het Militair Ordinariaat. Zij bepaalt de inhoud van de katholieke geeste-lijke verzorging bij de krijgsmacht, en bepaalt ook wie door hen gezon-den kan worgezon-den om als aalmoezenier bij de krijgsmacht werkzaam te zijn. Hiervoor verleent de bisschop zending.

Het Vademecum voor het categoriaal pastoraat bij de krijgsmacht stelt: “Een voorwaarde voor deze ambtelijke status is de kerkelijke zending. Deze

wordt wel aangeduid als een volmachtcompetentie. De zending is noodzake-lijk voor het op professionele wijze verlenen van rooms-katholieke geestenoodzake-lijke verzorging in de zin van de wet, of men nu priester is, diaken of leken-gelo-vige. In het pastoraat bij de krijgsmacht en Justitie is de kerkelijke zending een aanstellingsvoorwaarde; intrekking van de kerkelijke zending is daarom een ontslaggrond.”187

Het vademecum ziet deze procedure ook als kwaliteitsborging: “In

deze samenhang kan het geen kwaad erop te wijzen dat de procedure tot ver-lening van de zending voornamelijk een waarborg is voor de professionele en persoonlijke kwaliteiten van de zorgverlener…De realiteit is immers dat de Kerk (mede) verantwoordelijk wordt gehouden voor de kwaliteit van de

gebo-187 Herkenbaar en betrouwbaar pastoraat. Vademecum voor het categoriaal pastoraat bij de

den zorg, ook al is het zo dat geestelijk verzorgers werken met een grote mate van eigen verantwoordelijkheid.”188

De bisschop kan zending verlenen aan pastoraal werkers, permanente diakens of priesters om dienst te nemen bij de krijgsmacht. Deze zen-ding staat centraal en is essentieel, zonder zenzen-ding accepteert de over-heid geen sollicitanten. Wel heeft de overover-heid eigen toelatingscriteria. Hiervoor zal een sollicitant ook lichamelijk en geestelijk gekeurd worden, om te beoordelen of hij geschikt geacht wordt om bij de krijgsmacht te werken, en lichamelijk en geestelijk fit genoeg is om ook ingezet te worden bij militaire vredesoperaties. Daarnaast wordt ook een veiligheidsonderzoek gehouden. Als aan deze vier criteria wordt voldaan kan een sollicitant aangenomen worden als aalmoezenier. Om kerkelijke zending als aalmoezenier te verkrijgen moet men in het bezit zijn van een Master in rooms-katholieke theologie, behaald op een door de Rooms-katholieke Kerk erkende opleiding, met een beroepsuitgang basispastoraat.189

De operationele leiding van de Rooms-katholieke Geestelijke Verzorging bij de krijgsmacht ligt bij de Hoofdkrijgsmachtaalmoezenier. Deze is verantwoordelijk voor de inhoud van de katholieke geestelijke verzorging, en hiermee ook voor de verdere educatie van aalmoezeniers. De inhoud van geestelijke verzorging is niet alleen de inhoud in engere zin, inhoud als verkondiging of waarden, maar ook inhoud in ruimere zin, inhoud als de invulling, richting en visie van de rooms-katholieke geestelijke verzorging, en in overleg met de andere Hoofden van Dienst, de invulling, richting en visie van de gehele Diensten Geestelijke Verzorging.

De Dienst Rooms-katholieke Geestelijke Verzorging bestaat sinds 2016 uit 43 VTE’s. Dit is een inkrimping van 7 VTE’s, vergeleken met de populatie van de rooms-katholieke geestelijke verzorging van 2011, het ijkpunt van dit onderzoek.

Tot 1983 bestond het corps aalmoezeniers alleen uit wereldheren en ordeleden.

188 Herkenbaar en betrouwbaar pastoraat. Vademecum voor het categoriaal pastoraat bij de

krijgsmacht, 21.

189 Herkenbaar en betrouwbaar pastoraat. Vademecum voor het categoriaal pastoraat bij de

In de decennia na 1983 is de groep priesters en ordeleden steeds meer gedaald, terwijl het aantal pastoraal werkers steeds verder steeg. Sinds circa 2010 wordt door de katholieke geestelijke verzorging actief beleid gevoerd om het aantal permanente diakens te vergroten, hier-voor wordt pastoraal werkers bij defensie de mogelijkheid gegeven om een opleiding tot diaken te volgen bij de priesteropleiding van het Bisdom Haarlem, de Tiltenberg.

In de onderzoekspopulatie bestaat verreweg de grootste groep uit pas-toraal werkers, 40 personen. Daarnaast maakten 8 diakens, 2 wereld-geestelijken en 1 ordengeestelijke deel uit van de onderzoekspopulatie. De Dienst Rooms-katholieke Geestelijke Verzorging kent naast de eigen organisatie ook een aantal steunstichtingen, meestal afkomstig uit oudere organisaties die betrekking hadden op de zorg voor katho-lieke militairen, zoals bijvoorbeeld de Kathokatho-lieke Militaire Tehuizen. Een belangrijke steunorganisatie is het Katholiek Thuisfront, een maat-schappelijke organisatie die zich als doel stelt de geestelijke verzorging bij de krijgsmacht bij te staan, door: “inhoud te geven aan de inbedding van deze

zorg voor de (uitgezonden) militairen en hun thuisfront binnen de Katholieke

geloofsgemeenschap.”190Hiervoor richten zij zich zowel op de Nederlandse militairen en hun thuisfront, alsook op de Nederlandse parochies. Een aantal van de eigen activiteiten van de rooms-katholieke geeste-lijke verzorging worden in samenwerking met het Katholiek Thuisfront georganiseerd. Hieronder vallen een aantal jaarlijkse bijeenkomsten: de Veteranenkruisweg op Goede Vrijdag in kapel ’t Zand in Roermond, met name bedoeld voor veteranen en nabestaanden, de pontificale Requiemviering voor alle overleden militairen in Best, bedoeld voor alle nabestaanden en alle katholieke militairen.

Andere steunstichtingen organiseren of faciliteren bijvoorbeeld de jaarlijkse internationale militaire bedevaart naar Lourdes, of steunen het rooms-katholieke vormingswerk van het vormingscentrum van de geestelijke verzorging te Beukbergen financieel.

190 Nationaal Katholiek Thuisfront (NKT): doelstellingen, geraadpleegd op 25 janu-ari 2019, https://www.katholiekthuisfront.nl/index.php.