Een van de factoren die bij een beoordeling van samenwerking in de verzekeringssector aan het mededingingsrecht een rol speelt, is de betekenis van verzekeren in het economische verkeer. Bij het verzekeren van risico’s worden immers omvangrijke risico’s die een onderneming zonder verzekering zelf zou dragen, tegen de betaling van een premie, overgedragen naar één of meerdere verzekeraars. Daarmee draagt het systeem van verzekeren bij aan het economische verkeer doordat ondernemingen risico’s kunnen afdekken en investeringen kunnen doen. Bij het incalculeren van mogelijke schadelasten zal een onderneming namelijk de keuze hebben om een risico door middel van een verzekeren af te dekken of het zelf te dragen. Vaak zal een verzekering noodzakelijk zijn om bijvoorbeeld handel te kunnen drijven. Wanneer risico’s zo’n grote omvang hebben dat een individuele verzekeraar deze niet alleen kan dragen, is coassurantie noodzakelijk. In het bijzonder voor de risico’s die in coassurantie worden verzekerd geldt dat deze verzekeringstechniek bijdraagt aan het economische verkeer. Het gaat immers om zakelijke risico’s die, wanneer zij zich verwezenlijken, een enorme invloed hebben op de productie. Stel dat bijvoorbeeld een fabriek afbrandt waardoor de productie van voedingsmiddelen stil komt te liggen. Zonder een verzekering die het mogelijk maakt om deze productie snel te hervatten en de schadelast voor de betrokkenen te compenseren zal de impact op het economische
106 Zie HvJEU 6 december 2012, C-457/10 P, ECLI:NL:XX:2012:BY6475 (AstraZeneca), punt 176 (met verdere verwijzingen). Het bezit van een uiterst groot marktaandeel gedurende een zekere tijd behoudens buitengewone omstandigheden het bewijs van het bestaan van een machtspositie oplevert (HvJ EG 13 februari 1979, C-85/76, Jur. 1979, C-85/76, punt 41 (Hoffmann-La Roche/Commissie) ), en dat een marktaandeel van meer dan 50 % een uiterst groot marktaandeel is (HvJ EG 3 juli 1990, C-62/86, Jur. 1991, p. I-3359, punt 60 arrest AKZO/Commissie, punt 60).
107 HvJ EG 13 februari 1979, C-85/76, Jur. 1979, C-85/76, punt 41 (Hoffmann-La Roche/Commissie). 108 HvJ EG 3 juli 1990, C-62/86, Jur. 1991, p. I-3359, punt 60 (AKZO/Commissie).
109 Jones & Suffrin 2016, p. 322. Bishop & Walker 2018, p. 180-181 geven aan dat marktaandelen de belangrijkste factor is voor het bepalen van een machtspositie.
ONDER
verkeer groot zijn. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de verzekering van de schade die kan ontstaan door fouten in een productieproces of tuin- en landbouwschade die ontstaat door hagel of storm. Gesteld kan daarom worden dat het verzekeren van groot zakelijke risico’s door middel van coassurantie of in pools een belangrijke bijdrage levert aan het economische verkeer.
Verzekeren heeft dus een belangrijke (macro)economische functie. Op macro- economisch niveau is het verzekeren van risico’s in coassurantie van groot belang voor het economische verkeer. Wanneer afspraken die door verzekeraars en/of makelaars worden gemaakt en die de mededinging zouden beperken, een substantiële bijdrage leveren aan de economische vooruitgang zou dat meegewogen kunnen worden bij een beoordeling onder artikel 101 lid 3 van het Werkingsverdrag. Dergelijke economische voordelen van verzekeren kunnen immers nadelen voor de mededinging compenseren, mits de voordelen ook de gebruikers ten goede komen en de beperkingen niet verder gaan dan noodzakelijk is. Wat een dergelijke toets aan de uitzondering van het kartelverbod inhoudt, is in het vorige hoofdstuk besproken. Bij de analyse in deel II van dit boek zal deze wettelijke uitzondering een belangrijke plaats innemen, en speelt ook de economische rol van verzekeren een rol bij het in kaart brengen van de efficientieverbeteringen van vormen van samenwerking die zich voordoen bij de verzekering in coassurantie of in pools.
3.6 Conclusie
In dit hoofdstuk zijn enkele economische aspecten van het mededingingsrecht be- sproken. Eerst zijn de economische grondslagen van het mededingingsrecht onderzocht, waarbij het begrip mededinging, de functies van het mededingingsrecht en de theorieën die aan het mededingingsrecht ten grondslag liggen, zijn besproken. Vervolgens is aandacht geschonken aan het begrip ‘markt’, dat een centrale rol speelt in het mededingingsrecht. De verschillende (theoretische) marktvormen zijn de revue gepasseerd. Zij leren vooral met welke marktkenmerken rekening dient te worden gehouden bij het in kaart brengen van de mededinging in een bepaalde markt. Ook kwam de marktafbakening en de economische aspecten die daarbij een rol spelen aan bod. Duidelijk werd dat marktafbakening betrekking heeft op het inschatten van de concurrentiedruk die ondernemingen van zowel afnemers als ondernemingen ervaren als zij hun producten tegen een hogere prijs aanbieden. Een belangrijk economisch begrip daarbij is de substitutie of vervangbaarheid van producten, wat verband houdt met de vraag hoe elastisch de vraag naar een product is. Ten slotte is besproken hoe het begrip marktmacht dient te worden geïnterpreteerd en op welke manieren vastgesteld kan worden of een of meerdere ondernemingen marktmacht bezitten. Ook daarbij spelen economische aspecten een belangrijke rol, zoals de marktaandelen en de concurrentievoorwaarden op een markt.
ONDER
ONDER
4.1 Inleiding en opbouw
In dit hoofdstuk zal een beschrijving worden gegeven van de werking en structuur van de Nederlandse zakelijke verzekeringsmarkt. Deze markt wordt ook wel aangeduid als ‘de coassurantiemarkt’ omdat de groot zakelijke risico’s vaak, maar zeker niet uitsluitend, door middel van coassurantie worden verzekerd.1
Dit hoofdstuk geeft de feitelijke context weer waarbinnen de toepassing van het mededingingsrecht binnen het verzekeringsrecht primair wordt geplaatst. In het kort kan de coassurantiemarkt worden omschreven als de verzekeringsmarkt voor het verzekeren en herverzekeren van groot-zakelijke risico’s waarvoor, vanwege de omvang en complexiteit van deze risico’s, behoefte bestaat aan bijzondere, op maat gesneden, verzekeringsproducten. De coassurantiemarkt is een zogenoemde business-to-business, B2B markt; de verzekeringnemers zijn in de regel grote, professionele, ondernemingen die vaak de beschikking hebben over een eigen risicomanagement. Een belangrijke rol op de Nederlandse coassurantiemarkt heeft de beursmakelaar die in opdracht van de verzekeringnemer ervoor zorgt dat een risico op de assurantiebeurs wordt ondergebracht. In dit hoofdstuk bespreek ik uitvoerig de rol van en de verhouding tussen de verschillende partijen die actief zijn op de coassurantiemarkt. Tevens geef ik een overzicht van de relevante kenmerken van de coassurantiemarkt.
Dit hoofdstuk start in par. 4.2 met een korte (terug)blik in de geschiedenis van coassurantie. Voor een goed begrip van de materie bespreek ik vervolgens in par. 4.3 wat coassurantie inhoudt en wat het onderscheid is met andere risicospreidingsmethoden als herverzekering, verticale spreiding van risico’s en (her)verzekeringspools.2 In par. 4.4 zet ik uiteen welke partijen aan de vraag- en
aanbodzijde van de coassurantiemarkt actief zijn en wat hun rol en positie is op deze markt. In par. 4.5. zet ik de relevante marktkenmerken op een rij. Deze zijn van belang voor de beoordeling die plaatsvindt in het tweede deel van dit boek (de hoofstukken 5 tot en met 8). In par. 4.6 werp ik een blik op de organisatie van de zakelijke verzekeringsmarkt in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België. In par. 4.7 is de conclusie te vinden.
1 Zie bijvoorbeeld Van Velzen 2017, p. 14. Ook door de ACM wordt in de Monitor Financiële Sector 2005, p. 85, gesproken over de Nederlandse co-assurantiemarkt.
2 Vgl. hoofdstuk 1 onder par. 1.2.1, waar eveneens een beknopte uitleg is gegeven van het onderscheid tussen coassurantie en pooling.