verzekeringsmarkt in Nederland
4.6 Het buitenland
Het doel van deze paragraaf is om een beknopt overzicht te geven van de organisatie van enkele buitenlandse zakelijke verzekeringsmarkten te weten, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België. De keuze voor deze landen vloeit voort uit het feit dat zij, met de Nederlandse coassurantiemarkt hetzij tot de grootste coassurantiemarkten van Europa behoren (dit geldt voor het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk), hetzij dicht bij de Nederlandse markt liggen waardoor een vergelijking voor de hand ligt (wat het geval is voor België). Ik zal volstaan met een korte weergave van de hoofdlijnen. Hieronder is niet bedoeld een uitputtend overzicht te geven van de organisatie van coassurantie in de gekozen landen.118 Bespreking van deze buitenlandse verzekeringsmarkten is van
belang omdat risico’s die door middel van coassurantie worden verzekerd vaak grensoverschrijdend zullen zijn en in beginsel tevens op verschillende markten kunnen worden ondergebracht.
4.6.1 Het Verenigd Koninkrijk
Zoals ik reeds besprak in par. 4.2.2.2 heeft het Verenigd Koninkrijk niet alleen één van de oudste, maar ook de meest omvangrijke verzekeringsmarkt ter wereld. Op deze verzekeringsmarkt, Lloyds, worden de grootste en meest complexe risico’s
117 NMa, Monitor Financiële Sector 2005, p. 95.
118 Omdat dit boek geen rechtsvergelijkende insteek heeft, is het niet noodzakelijk om een uitputtend overzicht te geven van de organisatie van coassurantie in de gekozen landen.
ONDER
ter wereld verzekerd zoals ruimtevaart en natuurrampen. Om dat mogelijk te maken kent Lloyds een eigen organisatiestructuur en het is goed daar op deze plaats kort aandacht op te vestigen. Temeer omdat ten aanzien van complexe risico’s waarvoor op de Nederlandse coassurantiemarkt onvoldoende dekking kan worden gevonden, door een makelaar, kan worden uitgeweken naar het zoeken van verzekeringsdekking op Lloyds.
Het is goed om op te merken dat Lloyds geen verzekeringsmaatschappij is maar een marktplaats waar makelaars met verzekeraars in onderhandeling treden.119
Voor het onderbrengen van een risico op Lloyds is het, net als op de Nederlandse coassurantiemarkt, nodig dat een makelaar (broker genoemd) wordt ingeschakeld. Lloyds maakt een onderscheid tussen de local brokers en de Lloyds brokers.120
De lokale brokers, die zijn gevestigd in verschillende landen, zijn het eerste aanspreekpunt voor verzekeringnemers in hun eigen land. Het gaat dan om grote makelaars die bevoegd zijn om op Lloyds zaken te mogen doen en wereldwijd vestigingen hebben. Een lokale broker beoordeelt of een bepaald risico geschikt is om onder te brengen op Lloyds. Voor het verzekeren van een risico op Lloyds gaat het in de regel om een risico dat te groot of te complex is om op een andere wijze (niet in coassurantie) verzekerd te kunnen worden. Wanneer ervoor wordt gekozen om een risico op Lloyds te verzekeren, zal een Lloyds broker met verzekeraars (underwriters) van Lloyds gaan onderhandelen over de voorwaarden en het aandeel waartegen zij het risico wensen te verzekeren. Op Lloyds ontmoeten de brokers en de underwriters elkaar en doen zij zaken.121
Bijzonder aan de structuur van Lloyds is de organisatie door middel van syndicaten (syndicates). Ieder syndicaat wordt beheerd door een managing agent en bestaat uit leden (members).122 Syndicaten kunnen worden gezien als verzekeraars die
voor het kapitaal zorgen. Syndicaten staan op zichzelf (zo kopen zij hun eigen herverzekering in) en zij hebben zich vaak gespecialiseerd in het verzekeren van een bepaalde categorie risico’s. Elk syndicaat heeft bovendien een eigen nummer. Zoals gezegd gaat achter een syndicaat op Lloyds het kapitaal schuil. Dat kan afkomstig zijn van bedrijven, corporate members, maar uniek aan Lloyds is dat ook vermogende particulieren als names, deel kunnen nemen in syndicaten.123
In de organisatiestructuur van Lloyds staan aan het hoofd van een of meer syndicaten een Managing Agent.124 Dit zijn bedrijven die specifiek zijn bedoeld
om een of meer syndicaten te managen. Zij sturen de underwriters aan en zijn verantwoordelijk voor het accepteren van risico’s binnen hun syndicaten. Aan Managing Agents worden vanuit Lloyds verscheidene minimum standaardeisen
119 Artikel 1:7 Wft.
120 Op 12 februari 2019 waren in totaal 306 brokers actief op Lloyds. Omdat ik geen toegang had tot de Lloyds Statistics (alleen voor leden toegankelijk) heb ik geen statistisch overzicht kunnen maken van de (omvang van de) markt.
121 Zie eerder, par. 4.2.2.2. 122 EY 2014, rn. 115.
123 Deze Names zijn persoonlijk aansprakelijk voor het bedrag waarmee zij in de verzekering participeren. 124 Op 12 februari 2019 waren 54 managing agents lid van Lloyds.
ONDER
gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van risicomanagement en prijscalculatie.125
Lloyds wordt beheerd door de zogenoemde ‘Council of Lloyds’, vastgesteld krachtens de Lloyds Act 1982 Deze ‘council’ is verantwoordelijk voor het management, het interne toezicht en zij stellen ook eisen aan de toetreding van bedrijven tot Lloyds.
Ten gevolge van de Brexit en om zaken te kunnen blijven doen in de Europese Unie heeft Lloyds een vestiging in Brussel, Lloyd’s Brussels Subsidiary, opgericht.126 Door Lloyd’s Brussels is het mogelijk dat Lloyds brokers risico’s uit
de Europese Unie plaatsen op Lloyds. Lloyds’ Brussels is daarbij een verzekeraar die zelfstandig de schades betaalt.
De zakelijke verzekeringsmarkt in het Verenigd Koninkrijk is georganiseerd in verscheidene verenigingen. Zo bestaat de Lloyds Market Association (LMA), de London & International Insurance Brokers’ Association (LIIBA) en de International Underwriting Association (IUA).127
4.6.2 Duitsland
Ook Duitsland heeft een grote zakelijke verzekeringsmarkt waar risico’s door middel van coassurantie (Mitversicherung) worden verzekerd.128 In het
grootschalige onderzoek van EY uit 2014 naar de werking van coassurantie in Europa wordt gesteld:
‘The German insurance market, as the fifth largest market worldwide, is one of the most important targets for foreign insurers. At the same time, many German insurance companies have expanded abroad. The domestic market is highly competitive, mature and highly developed with a significant amount of offshore business.’129
125 Zie bijvoorbeeld de informatie op de website van Lloyds, te raadplegen via: https://www.lloyds.com/ market-resources/requirements-and-standards/minimum-standards.
126 Zie: https://www.lloyds.com/lloyds-around-the-world/europe/lloyds-brussels/how-to-place-risks-with-lloyds- after-brexit
127 Op de website van de LMA wordt de doelstelling als volgt omschreven: ‘The purpose of the LMA is to identify and resolve issues which are of particular interest to the Lloyd's market. We work in partnership with the Corporation of Lloyd’s and other market-related associations to influence the course of future market initiatives.’
128 Zie over de achtergrond van mitversicherung in Duitland bijvoorbeeld: Hans-Georg Jenssen, Die europäische
Mitversicherung, Ein Beitrag zur Dienstleistungsfreiheit in Europa, 1990, Hamburger Reihe A – Rechtswissenschaft,
Band 73; Henning Schaloske, Das Recht der so genannten offenen Mitversicherung, Vertragsrechtliche
Konstruktion und kartellrechtliche Beurteilung, 2007: Berliner Reihe – Versicherungswissenschaft in Berlin, Band
28 en Schaloske, Folgerungen aus der Dornbracht-Entscheidung für die Praxis der offenen Mitversicherung. 2013: Veröffentlichungen der Hamburger Gesellschaft zur Förderung des Versicherungswesens, Band 40. Een goed overzicht van het verzekeringskartelrecht in Duitsland biedt Dreher/Hoffmann in: Langheid/Wandt, Münchener Kommentar zum VVG 2. Auflage 2017, rn. 160.
129 EY 2014, rn. 130.
ONDER
Vooral de commerciële en industriële verzekeringen worden door middel van coassurantie verzekerd.130 Coassurantie wordt, net als in Nederland, gebruikt
voor de dekking van onder meer brand en bedrijfsschadeverzekeringen, technische verzekeringen en transportverzekeringen. Coassurantie op ad hoc basis wordt in Duitsland Mitversicherung im Einzelfall genoemd. Tekening in een coassurantiepool wordt aangeduid als Mitversicherungsgemeinschaft of
Versicherungspools.131 Het Duitse verzekeringsrecht kent geen definitie van
coassurantie.132 Naar mijn weten is er ook geen specifieke branchevereniging
voor de coassurantiemarkt in Duitsland. Het Gesamtverband der Deutschen Versicherungswirtschaft (GDV) is de grootste branchevereniging voor de Duitse verzekeringssector.
Mitversicherung kan in Duitsland zowel worden georganiseerd door een leidende (führenden) verzekeraar als een verzekeringsmakelaar (Versicherungsmakler). Schaloske geeft echter aan dat in Duitsland de organisatie van coassurantie door een makelaar (Maklerkonzepte) meer betekenis krijgt:
‘Zunehmende Bedeutung erlangen darüber hinaus auch durch Versicherungsmakler initiierte Mitversicherungsgemeinschaften (sog. Maklerkonzepte), was insbesondere auch auf die kartellrechtliche Beurteilung Einfluss haben kann.
Von Mitversicherungsgemeinschaften zu unterscheiden sind sog. Versicherungspools im engeren Sinne. Diese bezwecken zwar ebenfalls die Risikoaufteilung, jedoch schließt regelmäßig nur ein Versicherer den Versicherungsvertrag mit dem Versicherungsnehmer. Die Pool-Mitglieder bringen die gezeichneten Risiken sodann in den Pool ein und verteilen sie nach einem bestimmten Schlüssel untereinander. Dabei sind auch mehrstufige Pools möglich. Die Pools sind ein Mittel der Rückversicherung eigener Art.’133
Koch geeft de volgende omschrijving van de werking van coassurantie in Duitsland:
‘Co-insurance may be offered in the form that coverage is horizontally divided among several insurers and each takes over a pro rata share of the sum insured or a certain amount. The policyholder has contracts with all participating insurers, each of which is liable to the policyholder for its percentage share of any claim made under the insurance. In the insurance certificate the individual insurers are listed by name with their shares. Co-insurance arrangements are initiated by brokers who have knowledge of the market and the insurer who is likely to be able to lead the risk. The broker develops the program for the client and makes sure that the terms agreed with a lead insurer, also apply to the contracts with the following insurers to avoid that the client is exposed to multiple sets of terms and conditions’134
130 M.S. Schwienhorst, Die kartellrechtlichen Rahmenbedingungen der ‘Mitversicherung im Einzelfall’, p. 330 in: R. Bork e.a. (red.), Recht und Risico, Festschrift fur Helmut Kollhosser zum 70. Geburtstag,
Band 1. Versicherungsrecht, Karlsruhe: VVW 2004; Christoph Ballmaier, ‘Die offene Mitversicherung als
Outsourcing’, ZVersWiss (2012) 101, p. 629–642.
131 Dreher/Hoffmann, rn. 69-70 in: Langheid/Wandt, Münchener Kommentar zum VVG 2. Auflage 2017, rn. 160. 132 Den Begriff der Mitversicherung kennt das deutsche Versicherungsvertragsrecht nicht, (Langheid/Wandt,
2. Teil. Systematische Darstellungen 2. Kapitel. Unternehmensrecht der Versicherungsunternehmen 160. Versicherungskartellrecht Rn. 71-74, beck-online)
133 Schaloske 2013, p. 14. 134 Koch 2018, p. 282.
ONDER
De omschrijving die door Koch wordt gegeven van de praktijk in Duitsland sluit nauw aan bij de praktijk in de Nederlandse coassurantiemarkt, die ik uitvoeriger in het volgende hoofdstuk zal bespreken. Ook in Duitsland heeft een makelaar blijkbaar een belangrijke rol bij het plaatsen van een risico in coassurantie en vindt tekening plaats door een leidende verzekeraar en volgverzekeraars. Tussen een leidende verzekeraar en volgers worden in de Duitse coassurantiepraktijk, evenals in Nederland, volgbepalingen (Führungsklausel) opgenomen.135
4.6.3 Frankrijk
In Frankrijk worden eveneens risico’s op grote schaal door middel van coassurantie verzekerd.136 Franse verzekeraars verzekeren, net als in Duitsland, veelal de risico’s
in de industriële sector door middel van coassurantie.137 Evenals in Nederland het
geval is, heeft een makelaar een dominante rol bij het sluiten van contracten op de Franse zakelijke verzekeringsmarkt, zoals blijkt uit het eerder genoemde onderzoek van EY:
‘As the industrial sector is of local and international significance, French insurance companies in the local market participate in various forms of coinsurance agreements for French industrial corporations. Ad-hoc co(re)insurance agreements are commonly used; this market is predominantly broker-led although some deals are arranged through a direct approach. As regards the determination of prices, a tendency to alignment with quotes provided by the leader is often observed.’138
Zowel het sluiten door tussenkomst van een makelaar als directe onderhandelingen door verzekeringnemers met verzekeraars komen dus in Frankrijk voor. Door Couilbault e.a. wordt beschreven hoe coassurantie in Frankrijk werkt.139 Ook in
Frankrijk hoeft het niet zo te zijn dat de leidende verzekeraar (l’apériteur) het grootste aandeel heeft bij coassurantie, ‘l’aperiteur n’est pas nécessairement
l’assureur qui a accepté la plus grosse quote-part’.140 Er wordt een makelaar
(intermédiaire) door de verzekeringnemer ingeschakeld om het risico bij meerdere verzekeraars onder te brengen.141 De leidende verzekeraar lijkt in Frankrijk een
grotere rol te hebben dan in de Nederlandse coassurantiemarkt. Doorgaans is het de leider bij coassurantie die de premies verzamelt en het contact is voor de klant. Zo wordt door Couilbault e.a. aangegeven dat: ‘il a fait signer la police,
135 Martin Lange, Meinrad Dreher, ‘Der Führende in der Mitversicherung’, VersR 2008, 289.
136 Couilbault e.a. 2002, p. 53 waar coassurantie wordt gedefinieerd als: ‘la coassurance consiste en un partage proportionnel d’un même risque entre plusieurs assureurs’. Zie ook: Bonnard 1997, p. 75: ‘La coassurance consiste en la division d’un risqué, garanti par un contrat unique, entre plusieurs assureurs qui s’engagent chacun pour un pourcentage determine de la valeur assure et sans solidarité’.
137 EY 2014, rn. 119. 138 EY 2014, rn. 119.
139 Couilbault e.a. 2002, p. 54: ‘En théorie, il est tout à fait imaginable d’établir autant de contracts qu’il y a de coassureurs. Cela est d’ailleurs conforme à l’analyse juridique précédente. Mais cette multipicité de contrats présente de nombreux inconvénients pour l’assuré. (…) de plus, dans cette annexe, on désignera un coassureur chargé de représenter tous les autres dans les relations avec le client: il s’agit de l’apériteur ou société apéritrice.
140 Couilbault e.a. 2002, p. 55. Vgl. C. Paris, “Les ambiguïtés du régime de la coassurance” in C. van Schoubroeck, K. Geens, W. Devroe & J. Stuyck (red.), Over grenzen. Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen: Intersentia 2011, p. 506.
141 Bonnard 1997, p. 77.
ONDER
encaissera les primes, les répartira entre tous les coassureurs. I est l’interlocuteur du client’.142 Naar Frans recht is de leidende verzekeraar bevoegd om naar de
melding van het schadevoorval door de verzekeringnemer te ontvangen.143 Dit is
anders in de Nederlandse praktijk waar de makelaar de schademelding indient. Relevant is ten slotte dat in Frankrijk traditioneel een onderscheid gemaakt tussen beurstekening (bourse) en provinciale tekening (province).144 Het Bureau central de répartition, een bureau dat de administratie en werking van coassurantie
faciliteert, speelt in de Franse coassurantiemarkt een belangrijke rol omdat via haar de betalingen bij coassurantie worden verricht.145 De term bourse wordt in
Frankrijk nog steeds gebruikt om een onderscheid te maken tussen de polissen die op de Parijse coassurantiemarkt worden gesloten of daarbuiten.146
4.6.4 België
In België is het gebruikelijk om industriële risico’s door middel van medeverzeke- ring (de Belgische benaming voor coassurantie) te verzekeren.147 België kent een
wettelijke regeling over medeverzekering. In de Wet op de verzekeringen van 1 november 2014, de opvolger van de Wet op de landverzekeringsovereenkomst van 1992, is in afdeling VII een wettelijke regeling voor medeverzekering opgenomen. Deze bestaat uit de artikelen 82 en 83. Artikel 82 regelt dat medeverzekering geen hoofdelijkheid inhoudt, tenzij anders wordt bedongen. In art. 83 is bepaald dat:
‘Bij medeverzekering dient een eerste verzekeraar te worden aangewezen in de overeenkomst. Deze wordt geacht de lasthebber te zijn van de overige verzekeraars voor het ontvangen van de kennisgevingen bepaald in de overeenkomst en om het nodige te doen om de schadegevallen te regelen, met inbegrip van de vaststelling van het bedrag van de schadevergoeding. Dientengevolge kan de verzekerde hem alle betekeningen en kennisgevingen doen, met uitzondering van deze die betrekking hebben op rechtsvorderingen ingesteld tegen de andere medeverzekeraars. Indien er in de overeenkomst geen eerste verzekeraar was aangeduid dan kan de verzekerde om het even wie van de medeverzekeraars als eerste verzekeraar beschouwen voor de toepassing van dit artikel. Niettemin moet de verzekerde zich steeds wenden tot dezelfde medeverzekeraar als eerste verzekeraar.’
Net als in Nederland het geval is, houdt in België medeverzekering geen hoofdelijk- heid in en ontstaat een afzonderlijke contractuele band tussen de verzekeringnemer en elke medeverzekeraar.148 In België komt het voor dat risico’s door middel van
ad hoc medeverzekering als in medeverzekerings-groepen worden ondergebracht. De makelaar lijkt in de Belgische verzekeringsmarkt een minder prominente rol te hebben bij het sluitingsproces bij coassurantie dan in Nederland het geval is. In België
142 Vgl. J. Bigot (red.), Traité de droit des assurances. Tome 3, Le contrat d’assurance, Parijs LGDJ, 2014, p. 274-275.
143 Artikel L113-2, 4° Code des Assurances.
144 J. Péchinot, ‘La coassurance’ in: J. Kullmann (red.), Lamy Assurances, Wolters Kluwer: Parijs 2011, p. 2501. 145 J. Bigot (red.), Traité de droit des assurances. Tome 3, Le contrat d’assurance, Parijs, LGDJ, 2014, p. 299. 146 J. Péchinot, ‘La coassurance’ in: J. Kullmann (red.), Lamy Assurances, Wolters Kluwer: Parijs, 2011, p. 2537. 147 Schuermans & Van Schoubroeck 2015, p. 25. Zie ook: Colle 2011, p. 149 e.v.
148 Schuermans & Van Schoubroeck 2015, p. 25.
ONDER
bestaat geen overkoepelende brancheorganisatie van de coassurantiemarkt, zoals in Nederland. De volgende brancheorganisaties zijn evenwel actief: de Belgische Associatie van Underwriting Agencies (BAUA) vertegenwoordigt de gevolmachtigd agenten op de zakelijke verzekeringsmarkt, Assuralia, als de beroepsvereniging van verzekeraars in België en de beroepsvereniging voor verzekeringsmakelaars, BVVM/ UPCA.
4.7 Conclusie
In dit hoofdstuk is een algemene beschrijving gegeven van de werking, structuur en kenmerken van de Nederlandse coassurantiemarkt. Eerst is de coassurantiemarkt geplaatst in historisch perspectief. Daaruit bleek op welke wijze coassurantie is ontstaan en welke rol assurantiebeurzen hebben gespeeld bij de ontwikkeling van de coassurantiemarkt. In tegenstelling tot vroeger vindt het beursverkeer vandaag de dag vooral elektronisch plaats binnen de E-ABS omgeving. Door middel van dat systeem worden risico’s geplaatst, polissen ondertekend en vindt de schadeafwikkeling/goedkeuring plaats. In dit hoofdstuk is tevens verduidelijkt wat het onderscheid is tussen coassurantie, herverzekering, layering en pools. De basisgedachte is dat risico’s beter beheersbaar zijn wanneer zij worden gespreid. In dit hoofdstuk is ook stilgestaan bij de verschillende spelers op de coassurantiemarkt. Een belangrijke rol heeft de makelaar die in opdracht van de klant een risico onderbrengt bij verzekeraars.
Tegen de achtergrond van de verschillende spelers op de markt is een overzicht gegeven van de kenmerken van de coassurantiemarkt. Behandeld zijn het aantal aanbieders, de marktmacht/concentratie van ondernemingen, de aard van het product, de toetredingsdrempels en de mate van transparantie. Bij deze verschillende marktkenmerken is de vraag besproken of de organisatie en de werking van de coassurantiemarkt in Nederland risico’s oplevert vanuit mededingingsperspectief. Uit dit hoofdstuk blijkt dat in de praktijk de groep van leidende verzekeraars klein is. Gegeven de belangrijke rol van een leidende verzekeraar bij een coassurantiecontract, waarbij ik uitvoerig zal stilstaan in hoofdstuk 5 van dit boek, kan dat mededingingseconomisch een risico opleveren. Dit hoofdstuk bevatte een beknopte weergave van de organisatie van coassurantie in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België. Het viel buiten het bestek van dit boek om een uitvoerige beschrijving op te nemen van de werking van coassurantie in deze landen. Omdat dit boek niet aan rechtsvergelijking doet, maar voorzover relevant voorbeelden en literatuur worden gebruikt uit deze landen is volstaan met een weergave van enkele hoofdlijnen.
Met dit hoofdstuk is bedoeld een schets van de coassurantiemarkt te geven die de lezer behulpzaam kan zijn bij het lezen van de volgende hoofdstukken.