Het enthousiasme vanuit de gemeente om mee te werken aan de viering

Hoewel ik met mijn voorbereiding in elke gemeente een vergelijkbaar stramien volgde, betekende dat nog niet dat deze overal identiek verliep. Ook de inzet en het enthousiasme van de gemeente hadden invloed op de voorbereiding. In deze subparagraaf schets ik het draagvlak per gemeente. Ik begin met een opsomming van het aantal mensen dat aan de performance-rituelen wilde meewerken hetgeen een goede indicatie is voor de bereid-willigheid van de gemeente als geheel om deel te nemen aan de viering. De groep performers bij de vieringen varieerde van vijf (Wasdorp) tot tien (Oostdam) personen (zie schema 5.1). Het aantal performers kon tijdens de voorbereidingen groeien of afnemen. Zo hebben in Wasdorp niet alle mensen die zich opgaven als performer of medewerker de ‘eindstreep’ gehaald. Van de oorspronkelijke groep van tien mensen (in juni 2006) bleven er uiteindelijk vijf over. In Oostdam was er juist een tegengestelde beweging zichtbaar. Hier groeide het aantal performers na de informatieavond van twee naar zeven.

270 Koor en dirigent gaven zelf de voorkeur aan een korte presentatie zodat hun repetitieavond hier niet te zwaar door werd belast. Zij wilden zo veel mogelijk tijd over houden om hun muziek te repeteren.

271 Ik zelf duid de liturgische orde in dit onderzoek aan met de ‘partituur voor de viering’.

Schema 5.1 Aantal performers

Wasdorp Oostdam Almstad

Performers 5 7 (O) + 3 (U) 8

Performances 3 5 4

Toelichting: In al deze vieringen trad ik zelf ook op als performer/helper. Ik heb mijzelf niet meegerekend in bovenstaande aantallen. In Oostdam werd de groep performers aangevuld met performers die aan de viering in de Antoniuskerk hadden meegewerkt. Zeven performers kwamen uit Oostdam en drie uit Utrecht.

In Almstad was de animo vanuit de gemeente om mee te werken aan de performance-rituelen (nipt) het grootst en was er ook de meeste onder-steuning voor dit experiment. De voorganger en de werkgroep speelden een belangrijke rol bij het creëren van draagvlak binnen de gemeente. Ikzelf heb twee maal een presentatie gegeven over de viering met performance-rituelen tijdens een werkgroepvergadering. De voorganger liet de dvd’s met beeld-verslagen van eerdere vieringen circuleren onder de leden van de werkgroep. Zo was er al ruim voor de informatieavond in september een groep mensen enthousiast geworden om aan de performance-rituelen mee te werken. Deze interne voorbereiding maakte het mogelijk om in Almstad al twee maanden voor de ‘echte’ viering een performance-ritueel te integreren in een Thomas-viering. Het performance-ritueel Heer ontferm U werd in september 2008 door drie mensen uit de gemeente en mijzelf uitgevoerd. Door deze ‘proloog’ kon de gemeente op een zeer directe wijze kennismaken met de werking van het performance-ritueel. Na afloop werden er ervaringen uitgewisseld. De performer die plaatsnam in de kistentoren beschreef zijn ervaring aan de leden van de werkgroep²⁷². Alhoewel in zijn beschrijving ook emoties als angst en beklemming naar voren kwamen, leek deze beschrijving andere leden van de Werkgroep (die wilden deelnemen aan de performance-rituelen) niet af te schrikken273. Ook de performer zelf nam in de ‘echte’ viering in november weer deel aan een (ander) performance-ritueel. Het zien van het performance-ritueel in de eigen viering, en het lezen van de ervaring van de

272 Hij schrijft hierover aan de werkgroep: ‘Meedoen met een kunstperformance wil ik

wel, dacht ik nog. Leuk om eens te ervaren! Maar als je dan begint, eerst repeteren en later in de viering ‘echt’, wordt het toch heel anders. Ik ga in de kist staan en krijg langzaam 3 kisten over mij heen. Van te voren dacht ik, dat ik ‘lekker ruim’ in de kist zou staan. Ja, ja… Als dan de eerste kist om me heen gaat voel ik dat het maar net gaat. En dat benauwt toch wel. Nadat de tweede kist om mij heen zit, steek ik mijn armen naar buiten als een kruis. Dan komt de laatste kist om me heen en zie ik alleen nog maar iets door een klein kiertje, dus eigenlijk niets. En dan begin ik met het reciteren van “Heer ontferm U”. (…) En terwijl ik zo sta en de viering verder gaat wil ik het soms wel uitschreeuwen: “HEER ONTFERM U!!!”. “Haal mij hier uit!” En het moment daarop voel ik weer een soort berusting en kan ik het “Heer ontferm U” alleen maar bidden’.

273 Dit effect kan ik niet geheel uitsluiten maar er zijn geen duidelijke aanwijzingen voor. Er was na deze viering wel sprake van een afmelding (een werkgroeplid trok zich terug uit de organisatie) maar dit leek een andere oorzaak te hebben.

performer, leek in Almstad vooral te werken als een zeer krachtige voorbe-reiding op de viering. Het zorgde ervoor dat men meer ging toeleven naar de viering in november.

In Oostdam en Wasdorp was er een andere situatie. In Oostdam was er weinig tijd om de gemeente op deze viering voor te bereiden. Ik begon met het werven van de performers in december 2007. Binnen de gemeente was er tot dan toe weinig aandacht besteed aan deze viering. De organisatie van de viering kwam hier maar langzaam op gang. De informatieavond in januari werd slecht bezocht. Op de informatieavond gaven slechts twee personen zich op als performer. Maar beiden waren zeer enthousiast. Na de informatie-avond ging men binnen de gemeente meer aandacht besteden aan deze viering274. Er werd een oproep geplaatst in het lokale krantje en in de kerk vertelde men op zondagmorgen tijdens de mededelingen over de aanstaan-de viering; men riep mensen op om aanstaan-deel te nemen aan een performance. Ook de performers van de informatieavond probeerden anderen te enthou-siasmeren. Zo groeide in de weken na de informatieavond het aantal perfor-mers van twee naar zeven. Vijf van de zeven perforperfor-mers hadden echter de informatieavond niet meegemaakt en kregen pas tijdens het oefenen van het performance-ritueel een duidelijk beeld van waar zij waren ingestapt. Maar dit leverde in Oostdam geen problemen op. De performers waren enthousiast en voerden hun performance-rituelen vol overgave uit.

In Wasdorp was er niet zozeer sprake van een trage start zoals in Oostdam, maar eerder van een valse start. Na een korte eerste presentatie van de viering in juni, gaven tien mensen zich op om mee te werken aan deze viering. Na de vakantie echter, toen de werkelijke voorbereidingen voor de viering moesten beginnen, krabbelde de helft terug. Eén van de performers wijdde de uitval van deelnemers vooral aan het feit dat ik in dit liturgische experiment niet de gemeenschap centraal stelde maar de performance-rituelen. Zij had zelf gehoopt op een vorm van ‘community art’, vertelde zij in een interview na afloop van de viering: ‘Ik had me ook spontaan opgegeven omdat ik dacht, goh, dat doen we dan, dan nemen we een eigen verhaal, dan gaan we een eigen onderwerp uitzoeken. Toen ontdekten we ineens dat we ook de Jakobsladder moesten doen. (…) Dat was een ontzettende teleurstelling (met als gevolg SB), dat verschillende mensen zijn afgehaakt. Die zijn afgehaakt omdat ze eerst ja zeiden, en er toen achterkwamen dat we het gewoon met die zes (performance-rituelen SB) moesten doen. Welke we er dan ook van zouden kiezen. En dat het dus geen andere lezing zou kunnen worden. Dat was als eerste een heel grote teleurstelling. Of dat nou was omdat de eerste uitdaging voor creativiteit gelijk weer op slot werd gedaan, zou ik maar zeggen, of het daar nou mee te maken had. Maar anderen hadden het misschien meer willen toespitsen naar Wasdorp’. Naast deze verkeerde indruk van het project, veroorzaakt door mijn onduidelijke eerste presentatie, speelde ook de al bestaande weerstand rondom liturgische experimenten een belangrijke rol. De experimentele Zondag-morgen Anders viering bleek binnen de gemeenschap de uitkomst van een

274 Dit late begin hield ook verband met de afwezigheid (door langdurige ziekte) van de voorganger. Na de terugkeer van de voorganger werd er meer aandacht en tijd besteed aan de voorbereiding en promotie van de viering.

compromis te zijn. Slechts een deel van de gemeenschap kon zich in deze liturgische experimenten vinden. De viering met performance-rituelen zette dit compromis op scherp en er tekende zich steeds meer oppositie af tegen het project. Dat de viering toch door kon gaan was vooral te danken aan de kleine, overgebleven groep enthousiaste performers. Bij hen, en bij een deel van de gemeenschap bleek er een grote behoefte te bestaan om te experimenteren met de liturgie en om naar nieuwe vormen van vieren te zoeken275. Een grote groep kerkgangers echter trad de viering van begin af aan zeer kritisch tegemoet en wilde zich hier niet mee verbinden.

5.2 De voorbereiding van de verschillende