Principes van bescherming

Bescherming dient om militair vermogen te behouden, zodat de opdracht succesvol kan worden uitgevoerd en afgerond. Een optimale bescherming kan echter de uitvoering van de opdracht in de weg staan. Een commandant zal een verantwoorde balans moeten zoeken tussen een optimale bescherming enerzijds en de uitvoering van de opdracht anderzijds. Uiteindelijk gaat het om het behalen van de opgedragen doelstelling en niet uitsluitend om de eigen eenheid te beschermen. Bescherming vergt daarom een continue afweging tussen het bewust nemen van risico’s en het treffen van beschermende maatregelen.

Een adequate bescherming is gebaseerd op de volgende principes:

˜ Een gefundeerde inschatting van dreigingen en gevaren. Maatregelen nemen tegen een niet bestaande dreiging is zinloos. Het negeren van een reële dreiging is echter levensgevaarlijk. Een juiste mate van bescherming moet daarom gebaseerd zijn op een zo goed mogelijke inschatting, zowel tijdens de voorbereiding als de uitvoering, van alle dreigingen en gevaren die zich kunnen voordoen. Een zo volledig mogelijke situational awareness op basis van inlichtingen en beeldopbouw is hiervoor onontbeerlijk (zie Hoofdstuk 6). Een commandant die inzicht heeft in de dreigingen en gevaren, weet waar hij zich risico’s kan veroorloven. Op die manier krijgt hij ruimte om gebruik te maken van concentratie van middelen voor het behalen van zijn doelstellingen.

Tot slot kan er sprake zijn van opzettelijke aantasting van de militaire middelen door een tegenstander. In dit geval is er sprake van een dreiging (threat),

vaak van militaire aard. Deze dreiging kan bestaan uit gerichte aanvallen met massavernietigingswapens, geleide wapens of torpedo’s, aanslagen met

geïmproviseerde explosieven, sabotage, spionage, het verstoren van informatie -stromen of het beïnvloeden van personeel. Een dreiging kan ook een criminele oorsprong hebben, bijvoorbeeld diefstal, gijzeling, afpersing of piraterij.

7.2.2 Effecten

Gevaren, interferentie en dreigingen kunnen een negatief effect hebben op de militaire middelen: op het personeel, het materieel en de gegevens.

˜ 9f]ggdfU_YjUbbUXY`][YYɌYWhYbjccf\YhdYfgcbYY`U`gXYccfnU_YbYfhcY

leiden dat het personeel niet langer inzetbaar is of verminderd inzetbaar raakt. Deze nadelige effecten kunnen van fysieke of van mentale aard zijn.

Fysieke schade betekent dood, verwonding, ziekte, extreme vermoeidheid, vermissing of gevangenneming. Mentale schade betekent aantasting van het moreel, van de psychische weerbaarheid of van de geestelijke vermogens.

˜ AUhYf]„`YgW\UXYXcYhn]W\jccfkUbbYYfYfgdfU_Y]gjUbi]hjU`  beschadiging of verlies van materieel.

˜ Cd\YhhYffY]bjUb[Y[YjYbg_ibbYbn]W\Xf]YjYfgW\]``YbXYbY[Uh]YjY

effecten voordoen. Ten eerste kan de toegang tot informatie verstoord raken (aantasting van de beschikbaarheid). Daarnaast kunnen gegevens verminkt raken (aantasting van de integriteit). Tot slot kunnen

gegevens in verkeerde handen komen (aantasting van de exclusiviteit of vertrouwelijkheid, compromittatie).

lokale autoriteiten. Gezamenlijkheid zorgt voor eenheid van inspanning en maakt gelaagde verdediging mogelijk. Gezamenlijkheid betekent ook dat bescherming een zaak van iedereen voor iedereen is. Elk paar ogen en oren is nodig voor het detecteren en bijgevolg reageren op mogelijke dreigingen en gevaren.

˜ Flexibiliteit. De bedreigingen en gevaren die het militair vermogen kunnen aantasten zijn niet alleen divers en complex maar zijn ook aan verandering onderhevig. Bescherming kan daarom alleen adequaat blijven als er

voldoende mogelijkheden zijn om in te spelen op veranderende dreigingen en gevaren: om beschermende maatregelen aan te scherpen maar ook om ze te kunnen verlichten. Bescherming vergt continue aandacht en continue aanpassing.

7.4 Risicomanagement

Gevaarlijke situaties, interferentie en dreigingen maken dat militair personeel, materieel en/of gegevens gevaar lopen. Het doel van bescherming (Force Protection) is het nemen van maatregelen om de kans op gevaar zo klein mogelijk te maken én om, als zich een dreiging of gevaar voordoet, de nadelige effecten ervan zo veel mogelijk te beperken. Er is sprake van een adequate bescherming als de mogelijke dreigingen en gevaren zijn onderkend, de risico’s ervan zijn beoordeeld en er maatregelen zijn genomen om de onderkende risico’s te beheersen.

˜ Risicobeheersing (risk management). Bescherming dient gebaseerd te zijn op het beheersen van risico’s, niet op het wegnemen van elk mogelijk risico. Immers, de middelen die een commandant ter beschikking staan, zijn altijd beperkt. Economisch gebruik van middelen vereist dat een commandant risico’s neemt wanneer dat kan en risico’s inperkt als dat moet.

˜ Prioriteitstelling. In de praktijk is het meestal niet mogelijk om alle onderdelen of eenheden op hetzelfde niveau te beveiligen of te verdedigen. Daarom moeten prioriteiten worden gesteld, waarbij de hoogste prioriteit gegeven wordt aan het eigen zwaartepunt (centre of gravity), aan eenheden die essentieel zijn voor het volbrengen van de opdracht (Mission Essential Unit of High Value Unit, HVU) en/of aan essentiële informatie (Essential Element of Friendly Information, EEFI). Op het tactische niveau van maritiem optreden ligt veelal de prioriteit bij het beschermen en verdedigen van het vliegkampschip, de amfibische schepen of het konvooi. Op het technische niveau van maritiem optreden maakt een (scheeps)commandant de prioriteitstelling voor bescherming duidelijk in zijn command aim en zijn command priorities. Prioriteitsstelling betekent vaak ook dat een commandant de keuze moet maken welke bedreiging of welk gevaar met voorrang beheerst of tegengegaan wordt. De focus dient in principe te liggen bij de dreiging die zich het meest duidelijk openbaart:”fight the known threat”.

˜ Gezamenlijkheid. Bescherming tegen dreigingen en gevaren verbetert als alle aanwezige eenheden hun maatregelen op elkaar hebben afgestemd en elkaar ondersteunen. Dit geldt niet alleen voor militaire eenheden, maar ook voor andere vriendschappelijke actoren zoals koopvaardij of

bescherming bieden (niet te weinig maar ook niet te veel). Ook moet hij in de gaten houden of de omstandigheden zich wijzigen: bijvoorbeeld een toegenomen (of afgenomen) dreiging of een verslechterde (of verbeterde) weerssituatie. In elk van de gevallen moeten de stappen van risicomanagement opnieuw worden doorlopen om te kijken of de

beschermende maatregelen moeten worden aangepast: aanscherping indien dat nodig is, versoepeling als dat mogelijk is.

7.4.2 Verschillende vormen van risicomanagement.

De wijze waarop risicomanagement wordt uitgevoerd, is afhankelijk van de situatie. Zo zijn er bedreigingen en gevaren die zich onder meerdere omstandigheden en bij vele verschillende vormen van militair optreden kunnen voordoen. Deze dreigingen en gevaren zijn voorspelbaar en vaak ook verwachtbaar. Voor deze ‘standaard’ situaties kan men (ruim) vooraf risicoanalyses uitvoeren en beschermende maatregelen ontwerpen. Omdat er in principe geen sprake is van tijdsdruk, kunnen (en moeten) die analyses en plannen uitgebreid en diepgaand zijn. Voorbeelden van risicomanagement voor deze ‘standaard’ situaties zijn:

˜ XYF]g]Wc=bjYbhUf]gUh]YYb9jU`iUh]YF=9hYbVY\cYjYjUbXY

bedrijfsveiligheid;

˜ \Yhcbhk]__Y`YbjUbStanding Operating Procedures (SOP’s) voor het veilig uitvoeren van bepaalde activiteiten zoals amfibische landingen, parachutespringen en dergelijke;

˜ \YhcbhkYfdYbjUbaUUhfY[Y`YbhYfjccf_ca]b[jUb]bhYfZYfYbh]Y ncU`g

Airspace Control Measures (ACM) en frequentiemanagement;

˜ XYf]g]Wc!]bjYbhUf]gUh]YghYbVY\cYjYjUbXYVYjY]`][]b[jUbcV^YWhYb  gebouwen en informatiesystemen;

Het proces dat leidt tot adequate bescherming heet risicomanagement. Het is een logisch en gestructureerd proces dat risico’s inzichtelijk en daarmee beheersbaar maakt. Door het uitvoeren van risicomanagement bereikt men dat mensen, materieel en gegevens aan zo weinig mogelijk risico worden blootgesteld, terwijl de effectiviteit van een actie of operatie toch zo hoog mogelijk is.

7.4.1 Risicomanagement als proces

Risicomanagement bestaat uit het systematisch uitvoeren van de volgende stappen:

˜ =XYbh]ɕWYYfXfY][]b[YbYb[YjUfYbXfY][]b[gUbU`mgY threat assessment);

˜ =XYbh]ɕWYYfVY`Ub[YbYb_kYhgVUUf\YXYb_kYhgVUUf\Y]XgUbU`mgY criticality assessment, vulnerability assessment);

˜ GW\Uhf]g]WcÄg]bf]g]WcUbU`mgY risk assessment);

˜ =XYbh]ɕWYYfaUUhfY[Y`YbcaXYf]g]WcÄghYVY\YYfgYb VYdUU`\ibYɌYWhYb

bepaal het restrisico (risicobeheersing, risk management);

˜ JcYfXYVYgW\YfaYbXYaUUhfY[Y`Ybi]himplement risk controls);

˜ 7cbhfc`YYf\YhVYcc[XYYɌYWhjUbXY[YbcaYbaUUhfY[Y`YbYbghY`nYV]^

indien nodig (supervise and review).

Het nemen van besluiten over bescherming is onderdeel van de

commandovoering. De cyclus van commandovoering (analyse, planning, uitvoering en evaluatie)¹⁶⁰ is dan ook in de stappen van risicomanagement te herkennen. Net als commandovoering is risicomanagement een

cyclisch en continu proces. Constant dient een commandant (of een

andere leidinggevende) te bezien of de genomen maatregelen de beoogde

160 Zie Hoofdstuk 5 paragraaf 5.5 (Commandovoering als proces).

˜ Cd technisch niveau dient ORM om de risico’s van een activiteit in een specifieke situatie in te schatten, bijvoorbeeld een boarding van een verdacht koopvaardijschip, een nachtelijke landing of een helikoptertransport in zwaar weer. De specifieke omstandigheden van dat moment (mogelijke tegenstand, slecht weer, nabijheid van andere activiteiten) kunnen namelijk aanleiding geven tot het nemen van aanvullende beschermende maatregelen. Anders dan bij ORM op strategisch, operationeel of tactisch niveau is er bij ORM op het technische niveau van optreden meestal sprake van tijdsdruk. Bij dit ‘tijdkritisch ORM’

(Last Minute Risk Analysis, LMRA) worden daarom de stappen van het proces niet continu, maar ten minste één keer doorlopen (voor aanvang van de activiteit).

˜ \Yh cbhk]__Y`Yb jUb hUWh]Y_Yb Yb hYW\b]Y_Yb hYb VY\cYjY jUb V]^jccfVYY`X de luchtverdediging of de onderzeebootbestrijding.

Bij de voorbereiding en uitvoering van daadwerkelijk militair optreden moet vervolgens gekeken worden naar de dreigingen en gevaren die in die specifieke situatie(s) verwachtbaar zijn. Het toepassen van risicomanagement heet dan Operationeel Risico Management (Operational Risk Management, ORM).¹⁶¹ Het doel van ORM is om te bepalen of er bij het optreden sprake zal zijn van extra risico’s waarvoor aanvullende beschermende maatregelen nodig zullen zijn. ORM is onderdeel van de commandovoering en vindt dan ook op de verschillende niveaus van commandovoering plaats.

˜ Cdmilitair-strategisch niveau dient ORM om de strategische risico’s van militaire inzet te bepalen. Indien hierdoor extra risico’s worden onderkend op het gebied van threat to the force, kan dat aanleiding geven tot het beschikbaar maken van extra middelen of het uitvoeren van aanvullende maatregelen voor de bescherming van de troepenmacht. Voorbeelden hiervan zijn het toewijzen van extra fregatten ter bescherming van een taakgroep of het uitbreiden van de medische ondersteuning.

˜ Cdoperationeel en tactisch niveau dient ORM om de risico’s te bepalen die samenhangen met het operationele of tactische plan. De resultaten van dit ORM leiden tot (aanvullende) maatregelen op het gebied van bescherming en verdediging, die hun weerslag vinden in de Annex Force Protection van een OPLAN en de verschillende paragrafen in de diverse OPTASKs.

161 Voor uitleg over de toepassing van ORM zie ACZSK ALG 008 Operational Risk Management.

Principes van risicomanagement

Hoewel mensen en middelen altijd zullen worden blootgesteld aan een bepaalde mate van risico, is risicomanagement een hulpmiddel om er voor te zorgen dat deze mensen en middelen aan zo weinig mogelijk risico worden blootgesteld, terwijl de effectiviteit van een actie of operatie toch zo hoog mogelijk is. Om dit bereiken, dienen commandanten bij het toepassen van risicomanagement de volgende principes te hanteren:

˜Accepteer geen onnodig risico.

Risicomanagement helpt voorkomen dat risico’s onopgemerkt blijven. Er kunnen (grote) risico’s bestaan, die eenvoudig of met minieme impact kunnen worden weggenomen of geminimaliseerd. >

Een beschermende maatregel probeert het volgende effect te creëren (in volgorde van effectiviteit):

˜ Voorkomen: het verminderen of te niet doen van de mogelijkheid dat zich een nadelige gebeurtenis voordoet. Voorkomen betekent meestal: het wegnemen van de oorzaak van het gevaar of het ontwijken van het gevaar.

Voorbeelden zijn:

o Het blokkeren van vijandelijke havens en vliegvelden;

o Het buiten (wapen- of sensor)bereik van een tegenstander blijven;

o Het gebruik maken van camouflage of het verminderen van signaturen om detectie door een tegenstander te voorkomen (counter-detection);

o Het gebruik van manoeuvres (bijvoorbeeld zigzagkoersen) om een tegenstander te misleiden.

o Geen geheime gegevens op open systemen of netwerken plaatsen;

˜ Onderscheppen: het te niet doen van de nadelige effecten van een gebeurtenis. Als een gebeurtenis niet kan worden voorkomen, moet getracht worden de nadelige uitwerking daarvan te voorkomen.

Voorbeelden van bescherming door onderschepping zijn:

o Het gebruik van wapensystemen om wapendragers en/of

inkomende projectielen te vernietigen (hardkill) en het gebruik van misleidingtechnieken om inkomende projectielen te ontregelen of te ontlopen (softkill);

o Het gebruik van beschermende middelen zoals scherfwerende vesten, veiligheidsbrillen, pantsering, CBRN-maskers en isolerende kleding;

o Vaccinatie, (malaria)profylaxe en impregneren van kleding;

o Toegangsregelingen voor objecten en informatiesystemen.

7.4.3 Beschermende maatregelen

Het proces van risicomanagement leidt tot het instellen, aanpassen of verlichten van beschermende maatregelen. Omdat een risico bestaat uit de kans op een gebeurtenis en de nadelige effecten van die gebeurtenis, zijn beschermende maatregelen altijd gericht op deze twee factoren.

˜Accepteer risico wanneer de opbrengst opweegt tegen de kosten.

Een zekere mate van risico is toelaatbaar, wanneer het nuttige resultaat van een activiteit zwaarder weegt dan (de nadelige effecten van) het risico.

˜Neem besluiten over risico op het juiste niveau.

Beslissingen over beschermende maatregelen en de acceptatie van risico moeten genomen worden door de personen die over de juiste autoriteit beschikken om over de toelaatbaarheid van het risico te oordelen en

maatregelen af te kondigen en te laten implementeren. Een commandant die zich voor een in zijn ogen onacceptabel risico geplaatst ziet, dient dit bij de opdrachtgever aan te kaarten (escaleren in de lijn).

˜Pas risicomanagement systematisch en continu toe, zowel bij de planning als bij de uitvoering van het optreden.

“Bezint eer ge begint”. Voor elke vorm van activiteit bestaat een toepasselijke vorm van risicomanagement, variërend van de Risico Analyse en Inventarisatie (RI&E) ten behoeve van de arbeidsomstandigheden, via Operationeel

Risicomanagement (ORM) tot Last Minute Risk Analysis.

Voorbeelden van dergelijke schaalbare maatregelen zijn:

˜ DfcWYXifYgYbfc``Ybcd\Yh[YV]YXjUbVYXf]^ZgjY]`][\Y]XncU`g

manoeuvreerrol, zie kader);

˜ 6YjY]`][]b[gaUUhfY[Y`YbVY\cfYbXYV]^XYSecurity Alert States;

˜ ;YfYYX\Y]Xg[fUXYbjUbgYbgcfYbYbkUdYbg kUW\hgmghYaYbjccf

personeel (gevechtswacht, oorlogswacht, zeewacht);

˜ ÁStand to”, de procedure om met een marinierseenheid zo snel mogelijk een verdedigende opstelling in het terrein in te nemen.

˜ Beperken van schade: het verminderen van de uitwerking van een nadelig effect. Als een gebeurtenis niet kan worden voorkomen en ook onderscheppen niet mogelijk is of mislukt is, moet de schade zoveel mogelijk beperkt worden. Voorbeelden hiervan zijn:

o Het bestrijden van brand;

o Het voorkomen dat schade zich kan uitbreiden (insluiten, compartimenteren);

o Het dubbel uitvoeren van systemen (redundantie).

˜ Herstellen: het verminderen of te niet doen van opgelopen schade. (Nood) reparatie en gewondenverzorging vallen in deze categorie.

Maatregelen op maat

Volledige bescherming is meestal onmogelijk. Het grondbeginsel ‘economisch gebruik van middelen’ dicteert dat de meest effectieve beschermende

maatregel moet worden gezocht. Afhankelijk van de ernst van de dreiging of het gevaar zullen maatregelen in verschillende categorieën nodig zijn. Om de kans op succes te vergroten kan het zelfs nodig zijn om meerdere maatregelen te treffen die hetzelfde beschermende effect beogen (zoals de gelaagde verdediging, zie paragraaf 7.9.1).

Economisch gebruik van middelen betekent ook dat de beschermende maatregelen op maat aanpasbaar moeten zijn aan een veranderende mate van dreiging of gevaar. Dit vereist flexibiliteit.

Gereedheidsgraden, wachtsystemen en rollen aan boord van marineschepen

Gereedheid (readiness) is de mate waarin een eenheid kan reageren op een opdracht of een voorval. Hoe hoger de gereedheid, des te sneller kan men in actie komen om bepaalde taken uit te voeren. Het verhogen van de gereedheid dient ook als een beschermende maatregel: als een risico toeneemt, verhoogt men de gereedheid zodat men sneller kan reageren op een gevaar of een dreiging. Dit gebeurt door middelen gereed te maken voor onmiddellijke inzet en door extra personeel in te zetten.

Naast de mate van risico is het personeel een belangrijke bepalende factor voor de in te nemen gereedheidsgraad. Immers, personeel raakt vermoeid. Er zal dus een balans moeten zijn tussen de minimaal benodigde tijd voor actie of reactie, de daarvoor benodigde hoeveelheid personeel en de duur dat deze reactietijd moet kunnen worden volgehouden. Gereedheidsgraden zijn daarom meestal gekoppeld aan de indeling van het personeel in ploegen: de wachtsystemen. >

Noodmaatregelen

Het is ook mogelijk dat de aard van een dreiging of een gevaar voorspelbaar is, maar dat het moment dat die dreiging of gevaar zich kan voordoen niet of slecht voorspelbaar is. In deze situaties ontbreekt de tijd om het volledige proces van risicomanagement te doorlopen: er moeten dan meteen passende (nood)maatregelen genomen worden. Voorbeelden hiervan zijn:

˜ ÁFccXg`i]hYb XYbccXaUUhfY[Y`cancgbY`ac[Y`]^_YYbaUl]aU`Y

waterdichte integriteit van een schip te krijgen;

˜ Cbhfi]a]b[gdfcWYXifYV]^YYbVcaaY`X]b[/

˜ Preplanned responses bij de verdediging, zoals de manoeuvres van schepen om torpedo’s te ontwijken of de contact drills van (mariniers)eenheden bij (vuur)contact met tegenstanders.

162

162 De algemene gereedheidsgraden zijn binnen de NAVO gestandaardiseerd. Zie ATP-1 Volume 1 paragraaf 1430 General Degrees of Readiness.

Aan boord van marineschepen worden de volgende algemene gereedheidsgraden¹⁶² en wachtsystemen gebruikt:

˜;YfYYX\Y]Xg[fUUX)ÃfYYkUW\hÄ]gjUb_fUW\hkUbbYYfYYbgW\]dhYbUb_Yf`][h

of is afgemeerd in een veilige haven. Slechts een beperkt deel van de bemanning is op post voor de bewaking, beveiliging en initiële calamiteitenbestrijding.

˜;YfYYX\Y]Xg[fUUX(ÃjYf`]W\hYnYYkUW\hÄ[Y`XhjccfYYbjUfYbXgW\]dXUh]b

principe geen andere taken uitvoert dan veilige navigatie in open water,

bijvoorbeeld tijdens een transit. Een klein gedeelte van de bemanning is op post ten behoeve van de veilige navigatie, de reguliere bedrijfsvoering en initiële calamiteitenbestrijding.

˜;YfYYX\Y]Xg[fUUX'ÃnYYkUW\hÄkcfXh]b[YbcaYbkUbbYYfYfgdfU_Y]gjUb

extra activiteiten of van verhoogd risico. Mensen en middelen die nodig zijn om de gevraagde activiteit uit te voeren of om een onmiddellijke dreiging of gevaar te weerstaan, zijn direct beschikbaar. Deze gereedheidsgraad moet in principe langere tijd (meerdere weken, tot een paar maanden) kunnen worden vol-gehouden. Normaliter betekent dit dat een derde van de bemanning op post is.

˜;YfYYX\Y]Xg[fUUX&Ãccf`c[gkUW\hÄ`YjYfhXY\cc[ghac[Y`]^_Y[YfYYX\Y]X

die voor langere duur vol te houden is (twee tot drie weken). Normaliter betekent dit dat de helft van de bemanning op post is en dat zo veel mogelijk systemen direct of op zeer korte termijn beschikbaar zijn.

˜;YfYYX\Y]Xg[fUUX % Ã[YjYW\hgkUW\hÄ VYhY_Ybh aUl]aU`Y [YfYYX\Y]X" 8Y volledige bemanning is op post en onmiddellijke inzet van alle systemen en functionaliteiten is mogelijk. Deze gereedheid kan slechts beperkte tijd worden volgehouden.

Bij specifieke omstandigheden of activiteiten die een verhoogd risico kennen, is het niet efficiënt om de algemene gereedheidsgraad van het schip te verhogen.

In die gevallen volstaat het om een op maat gesneden pakket van extra mensen en middelen in te zetten om de activiteit veilig te kunnen uitvoeren en de reactietijd op voorvallen te bekorten. Dit heten ‘rollen’. Een voorbeeld hiervan is de manoeuvreerrol, die van kracht wordt op het moment dat een schip in nauw of ondiep vaarwater of in onmiddellijke nabijheid van andere schepen of objecten moet navigeren. Een ander voorbeeld is de vliegrol die op post komt voor de inzet van de boordhelikopter of een UAV.

Detectie en waarschuwing zijn cruciaal in de bescherming tegen dreigingen.

Een opponent die er op uit is om schade toe te brengen, heeft immers voordeel bij verrassing: hij zal trachten de bestaande bescherming te doorbreken of te omzeilen. Adequate bescherming tegen dreigingen begint dus bij het voorkomen van verrassing door zo vroeg mogelijke detectie en waarschuwing. Maritieme inlichtingen en beeldopbouw moeten hierin voorzien: zij leveren de benodigde situational awareness. Ten behoeve van de permanente bewaking van de omgeving zijn marineschepen, maritieme vliegtuigen en helikopters en marinierseenheden uitgerust met een veelheid van verschillende detectiemiddelen (sensoren).

Waarschuwing speelt ook een belangrijke rol bij gevaren die zeer grote gevolgen kunnen hebben en die snel ingrijpen vereisen (bijvoorbeeld een brand of een aanvaring) en/of bij grote gevaren die alleen bij voldoende waarschuwingstijd ontweken kunnen worden (bijvoorbeeld orkanen, ijsbergen, lawines, gaswolken). Voor dit soort gevaren bestaan dan ook meestal detectie- en alarmeringssystemen: van brandmelders tot berichtgeving (‘waarschuwingen voor de scheepvaart’).

Naast detectie en waarschuwing is ook het rapporteren van voorvallen van belang voor de bescherming. Zodra zich een gevaarlijke situatie of een dreiging voordoet (een ongeval, een lek in de beveiliging of een aanval), moet men gegevens over het voorval verzamelen en rapporteren.¹⁶³

163 Voor Nederland: zie Aanwijzing SG A/963 Melden van voorvallen. Voor België: zie ACOT-SPS-DOCREP-ONXQ-001 Notificatie van

163 Voor Nederland: zie Aanwijzing SG A/963 Melden van voorvallen. Voor België: zie ACOT-SPS-DOCREP-ONXQ-001 Notificatie van

In document Nederlandse maritiem-militaire doctrine (pagina 180-188)