Gegevens, informatie en inlichtingen

De militaire functie ‘Inlichtingen’ draait om verzamelen, verwerken en verspreiden van gegevens, informatie en inlichtingen.

˜ Gegevens (data) zijn rudimentaire informatiebouwstenen en bestaan meestal uit enkelvoudige feiten en statistieken. Voorbeelden van gegevens zijn:

o Radarecho’s die als contacten op een beeldscherm worden getoond;

o Zee- en landkaarten, getijdentabellen;

o Catalogi en databases met bijvoorbeeld IMO-nummers en nationaliteiten van civiele schepen.

kenmerken van de zee en de kust (bijvoorbeeld waterdieptes, stromingen, temperatuursverschillen en aanwezigheid van zeeleven) en over alle mogelijke vormen van menselijke activiteit in, op en boven de zee en de kust (naast militaire activiteiten dus ook bijvoorbeeld over lucht- en scheepvaartroutes, visserij, mijnbouw, stranden en havens).

Bij maritiem optreden bestaat de militaire functie ‘Inlichtingen’ daarom uit drie soorten activiteiten. De eerste activiteit richt zich op gegevens over de natuur-lijke omgeving: de hydrografische, oceanografische, geografische en meteo-rologische toestand van de zee, de kust en de lucht daarboven. De andere twee activiteiten richten zich op gegevens over de andere actoren in de omgeving:

beeldopbouw (picture compilation) en inlichtingenvergaring (intelligence).

˜ Beeldopbouw is het verkrijgen van gegevens door middel van eigen waarneming en eigen sensoren, zowel die van de eigen eenheid als die van andere eenheden binnen hetzelfde operatiegebied. Bij beeldopbouw ligt de nadruk op het actuele (real time) omgevingsbeeld.¹¹⁹

˜ Inlichtingenvergaring betreft het verkrijgen van hoogwaardige, geanaly-seerde gegevens (inlichtingen) via andere, vaak gespecialigeanaly-seerde, eenheden of instellingen. Inlichtingen kunnen betrekking hebben op de actuele situ-atie, maar kunnen ook achtergrondgegevens of detailgegevens betreffen.

Strikt genomen maken gegevens over de eigen en vriendschappelijke eenheden geen onderdeel uit van de functie ‘Inlichtingen’. Omwille van de volledigheid wordt dit type gegevens echter wel in dit hoofdstuk behandeld.

119 Beeldopbouw werd voorheen aangeduid met de termen ‘gevechtsinformatie’ of ‘gevechtsinlichtingen’.

6.2.1 Waarde van gegevens

Gegevens worden informatie op het moment dat zij een waarde hebben voor de gebruiker. Dit is het geval wanneer ze bijdragen aan verbetering van de situational awareness. Gegevens moeten daartoe aan een aantal voorwaarden voldoen:

˜ Cd\Yh^i]ghYacaYbhVYgW\]_VUUfn]^bh]^X][\Y]X VYgW\]_VUUf\Y]X/

˜ I]hVYhfcikVUfYVfcb_caYbVYhfcikVUUf\Y]X/

˜ CV^YWh]YZYbbUik_Yif][n]^b]bhY[f]hY]h ^i]gh\Y]X/

˜ JUbhcYdUgg]b[n]^bcdXY\YYfgYbXYcZXYhcY_cagh][Yg]hiUh]Y

(relevantie).

Bij gegevens die afkomstig zijn uit eigen waarneming of van eigen sensoren moet de gebruiker zelf in staat zijn om in te schatten wat de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid is. Bij gegevens die afkomstig zijn uit externe bronnen kan de gebruiker dit niet zelf: betrouwbaarheid en geloofwaardigheid zullen afhangen van de bron en het communicatiemiddel. Hierbij bestaat onderscheid tussen drie soorten:

˜ Ongereguleerde gegevens. Dit zijn gegevens waarvan nauwkeurigheid en betrouwbaarheid moeilijk zijn vast te stellen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij gegevens die verkregen zijn uit open bronnen (bijvoorbeeld de media) of verkregen via niet beveiligde kanalen (bijvoorbeeld internet of telefoon).

Bij gebruik van deze gegevens is dus voorzichtigheid geboden.

˜ Gereguleerde gegevens zijn gegevens waarvan de betrouwbaarheid hoog is omdat de gegevens afkomstig zijn van een betrouwbare bron.

Gereguleerde gegevens zijn meestal afkomstig van officiële organisaties, die instaan voor de juistheid ervan. Gereguleerde gegevens kunnen vrij

˜ Informatie ontstaat als gegevens een betekenis of nieuwswaarde hebben voor de ontvanger, omdat ze passen in een bepaalde context. Informatie is dus een subjectief begrip. Voorbeelden van informatie zijn:

o Een zee- of landkaart op het moment dat hij gebruikt wordt voor de navigatie;

o IMO-nummer, nationaliteit en haven van bestemming van een specifiek koopvaardijschip;

o Weersverwachtingen, waarschuwingen voor gevaren voor de scheepvaart;

o De actuele temperatuur van de lucht of het zeewater.

˜ Inlichtingen ontstaan door gegevens te analyseren en in relatie te brengen met de actoren en factoren die van invloed zijn op de eigen bezigheden in een specifieke omgeving. Inlichtingen onderscheiden zich van ‘gewone’

gegevens en informatie doordat zij voortkomen uit specifieke verzamel- en analysemethoden (het inlichtingenproces).

Daar waar in dit hoofdstuk wordt gesproken over ‘gegevens‘, dan wordt hiermee in principe gegevens in brede zin bedoeld: dus alle drie de vormen samen. Voor de specifieke vormen worden de woorden ‘informatie‘ of

‘inlichtingen‘ gebruikt.

Het woord ‘inlichtingen‘ kan drie verschillende dingen betekenen. Om deze in dit hoofdstuk te onderscheiden, worden ze als volgt aangeduid:

˜ 5`g\YhXYa]`]hU]fYZibWh]YVYhfYə.ÃXYa]`]hU]fYZibWh]Y=b`]W\h]b[YbÃ"

˜ 5`g\YhdfcWYgVYhfYəkUUfi]h]b`]W\h]b[YbcbhghUUb.Ã\Yh]b`]W\h]b[YbdfcWYgÃ"

˜ 5`g\YhcaXYgdYW]ɕY_YjcfajUb\cc[kUUfX][Y[Y[YjYbg[UUh.

‘inlichtingen‘.

voldoen, kunnen toch van grote waarde zijn als zij een essentieel of kritisch deel van het informatietekort opvullen. Zo kan bijvoorbeeld bij gegevens die snel hun waarde verliezen (zoals de verblijfplaats van een belangrijk persoon) de tijdigheid belangrijker zijn dan de integriteit. In een dergelijk geval kan het bijvoorbeeld acceptabel zijn dat een onbeveiligde verbinding wordt gebruikt.

6.2.2 Vaste en variabele gegevens: de factor tijd

Voor een zo goed mogelijke situational awareness is een grote verscheidenheid aan gegevens benodigd. Sommige gegevens daarvan veranderen niet of nauwelijks en behouden dus langere tijd hun waarde. Andere gegevens wijzigen wel, waardoor ze na verloop van tijd achterhaald zijn en daarmee hun waarde verliezen. Veranderingen kunnen langzaam gaan (zoals de zeewatertemperatuur) of snel (bijvoorbeeld de positie van een vliegtuig).

Bovendien kunnen die veranderingen willekeurig zijn (zoals een regenbui) of onderdeel zijn van een patroon (bijvoorbeeld het klimaat of het getij).

Afhankelijk van de mate waarin gegevens wijzigen, is de volgende onderverdeling te maken:

˜ Vaste gegevens betreffen gegevens die niet of nauwelijks wijzigen. Deze gegevens lenen zich bij uitstek voor vastlegging in databases. Sommige vormen van vaste gegevens zijn zeer waardevol en behoren daarom tot de inlichtingen (bijvoorbeeld de karakteristieken van wapens, sensoren en platformen (schepen, vliegtuigen)).

˜ Patronen betreffen gegevens die weliswaar wijzigen, maar waarvan die wijzigingen zeer langzaam gaan of voorspelbaar zijn. Patronen en trends komen zowel voor bij gegevens over de omgeving (het getij) als bij toegankelijk zijn voor iedereen: de zeekaart is hiervan een goed voorbeeld.

Gegevens die afkomstig zijn van besloten netwerken (bijvoorbeeld datalinks) behoren ook tot de gereguleerde gegevens.

˜ Inlichtingen. Inlichtingen zijn bijzondere vormen van gereguleerde gegevens, die voortkomen uit specifieke verzamel- en analysemethoden (het inlichtingenproces). In dit proces zijn de gegevens beoordeeld op betrouwbaarheid en geloofwaardigheid. Als inlichtingen met andere eenheden worden gedeeld, moet dit waardeoordeel zijn aangegeven. Om hierover geen misverstanden te laten ontstaan, wordt gebruik gemaakt van vastgelegde normen.¹²⁰

Gegevens hebben vooral informatieve waarde als zij van voorspellende aard zijn: als zij iets zeggen over de toekomst. Sommige gebeurtenissen zijn goed te voorspellen, ook voor de langere termijn (bijvoorbeeld de tijden van zonopkomst en zonsondergang). Gebeurtenissen die van meerdere factoren of actoren afhankelijk zijn, zijn lastiger te voorspellen (bijvoorbeeld het weer) of zelfs helemaal niet te voorspellen (de beurskoersen). Hoe goed de informatiepositie ook is, er zal altijd sprake zijn van onzekerheden als gevolg van een informatietekort. Daar waar gegevens (nog) ontbreken of gebeurtenissen slecht voorspelbaar zijn, zullen aannames moeten worden gedaan. Gegevens hebben dan vooral waarde als zij deze aannames kunnen bevestigen of tegenspreken.

Niet altijd zullen gegevens volledig kunnen voldoen aan de vier voorwaarden (tijdig, betrouwbaar, juist en relevant). Gegevens die niet aan de voorwaarden

120 Zie JDP-2 Inlichtingen Bijlage 2 – Bron-, Informatie- en Inlichtingenevaluatie. Deze normen zijn gebaseerd op de NAVO-norm STANAG 2511 Intelligence Reports.

De stappen van dit patroon zijn herkenbaar aanwezig bij de drie activiteiten van de militaire functie ‘Inlichtingen’: in het inlichtingenproces, in het beeldopbouwproces en het proces om de natuurlijke omgeving in kaart te brengen. De snelheid waarmee de stappen moeten worden doorlopen, is afhankelijk van het soort gegevens. Voor het verzamelen van vaste gegevens kan het acceptabel zijn dat het doorlopen van de stappen lange tijd vergt (bijvoorbeeld maanden), mits de benodigde gegevens maar beschikbaar komen op het moment dat deze benodigd zijn. Bij sommige vormen van snel wijzigende gegevens, zoals posities van bewegende doelen, kan het doorlopen van de stappen echter een kwestie van seconden zijn. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de lucht- en raketverdediging of bij het uitschakelen van een belangrijke persoon.

Gegevensverwerking gegevens over menselijke activiteiten (bijvoorbeeld scheepvaartroutes

of visserijgebieden). In het laatste geval spreekt men wel van Pattern of Life (PoL). Om patronen en trends te herkennen is meestal langdurige observatie en registratie nodig: men spreekt dan ook vaak over historische gegevens. Sommige patronen lenen zich voor omzetting in rekenmodellen waarmee toekomstige waardes voorspeld kunnen worden.

˜ Variabele gegevens zijn gegevens die snel en min of meer willekeurig wijzigen. Om hun waarde te behouden dienen deze gegevens permanent of met regelmatige tussenpozen opnieuw verzameld te worden. Men spreekt dan van (near) real time data of van current data.

6.2.3 Gegevensverwerking

Gegevens hebben alleen waarde voor de situational awareness als ze aan de eerder genoemde voorwaarden voldoen. De informatieprocessen moeten er dan ook op gericht zijn om zoveel mogelijk van die voorwaarden te vervullen.

De processen kennen daarom hetzelfde patroon:

˜ Initiëren (Direction): het vaststellen van de behoefte aan informatie of inlichtingen.

˜ Verzamelen (Collection): het vergaren van gegevens, informatie of inlichtingen.

˜ Verwerken (Processing): het samenbrengen en analyseren van de verzamelde gegevens, informatie en inlichtingen.

˜ Verspreiden (Dissemination): het distribueren van de geanalyseerde en op waarde geschatte informatie en inlichtingen naar de gebruikers.

˜ Presenteren (Displaying): het tonen van informatie en inlichtingen in een voor de gebruiker meest optimale vorm (in tekst, in een vast format, grafisch of een combinatie daarvan).

Initiëren

Verspreiden Verwerken

Verzamelen Presenteren