DEEL 2 MARITIEM OPTREDEN
4. MARITIEM OPTREDEN – FUNCTIES, NIVEAUS EN GRONDBEGINSELEN
4.1 Inleiding
In de eerste twee hoofdstukken is het maritieme domein beschreven aan de hand van de natuurlijke kenmerken en het gebruik van het domein door de mens. In Hoofdstuk 3 is vervolgens het militaire gebruik van het maritieme domein in kaart gebracht door te kijken hoe zeestrijdkrachten in en vanuit hun domein kunnen bijdragen aan de strategische functies.
In het nu volgende tweede deel volgt een beschrijving van de wijze waarop zeestrijdkrachten optreden. Deze beschrijving geschiedt aan de hand van de functies en de niveaus van militair optreden, waarbij de grondbeginselen van militair optreden als richtlijn gelden. Omdat dit vierde hoofdstuk de inleiding tot deze beschrijving vormt, begint het met een toelichting van de functies van militair optreden. Daarna volgt uitleg over de niveaus van militair optreden en een opsomming van de grondbeginselen van militair optreden.
4.2 Functies van militair optreden
De functies van militair optreden zijn een conceptueel hulpmiddel om alle aspecten van militair optreden in beschouwing te nemen. Gezamenlijk beschrijven de functies van militair optreden het militaire vermogen. Zij moeten daarom altijd in hun onderlinge samenhang worden bezien. Alleen een inzet waarbij de functies ingevuld en op elkaar afgestemd zijn, heeft kans op succes. Het is ook niet zo dat een bepaalde functie van militair optreden is terug te voeren op een bepaalde functionaliteit of krijgsmachtdeel.
Militair-strategisch niveau. Militaire strategie is de gecoördineerde, systematische ontwikkeling en aanwending van de militaire
machtsmiddelen van een staat, een bondgenootschap of een coalitie om de politieke doelstellingen te bereiken. Het militair-strategisch niveau is nauw betrokken bij de grand strategy, vanwege de noodzakelijke samenhang van het militaire optreden met de inzet van de andere machtmiddelen.62 Op dit niveau vertaalt de militair-strategische autoriteit de politieke doelstellingen naar militair-strategische doelstellingen (ends). Tevens stelt hij vast welke militaire middelen (means) ingezet gaan worden voor het bereiken van die doelstellingen en de manier waarop dat gebeurt (ways), zonder zich in detail met de uitvoering te bemoeien.
Het militair-strategische niveau bestaat uit het hoofdkwartier van de nationale of bondgenootschappelijke (opper)bevelhebber.
Operationeel niveau. Op het operationele niveau vindt de planning, leiding en uitvoering plaats van campagnes om de militaire doelstellingen te bereiken die de militair-strategische commandant in zijn strategisch directief heeft vastgesteld. De commandant op het operationele niveau stelt daartoe de operationele doelstellingen van de campagnes vast. Een campagne is hierbij gedefinieerd als het geheel van operaties die gepland en uitgevoerd worden om binnen een bepaalde tijd of in een bepaald gebied de operationele doelstelling te bereiken. Bij een campagne wordt de inzet van land-, zee- en luchtstrijdkrachten op elkaar afgestemd. De militaire staven die het operationele niveau vormen, zijn daarom altijd joint van opzet.
62 Geïntegreerde benadering of comprehensive approach, zie Hoofdstuk 3 paragraaf 3.2.2 (Instrumenten van macht).
4.3 Niveaus van militair optreden
Zoals bij alle vormen van militair optreden is ook bij maritiem optreden sprake van de verschillende niveaus van militair optreden: strategisch, operationeel, tactisch en technisch.60 Het niveau van optreden geeft de relatie aan tussen een activiteit en het soort doelstelling dat men daarmee tracht te bereiken.
Politiek-strategisch niveau. Het politiek-strategische niveau bepaalt de gecoördineerde, systematische ontwikkeling en aanwending van alle machtsmiddelen van een staat, een bondgenootschap of coalitie. Op dit hoogste niveau vertaalt een regering de strategische belangen naar politieke doelstellingen en besluit zij welke machtsmiddelen nodig zijn om de doelstellingen te bereiken (grand strategy).61 Ten slotte formuleert zij aanvullende richtlijnen voor het gebruik van de machtsmiddelen, zoals omvang, tijdsduur en mandaat, zonder daarbij overigens de inzet in detail te beschrijven.
Het politiek-strategische niveau bestaat uit nationale regeringen of, bij bondgenootschappen en coalities, uit strategische raden zoals de North Atlantic Council (NAC) van de NAVO en het Political and Security Committee (PSC) van de EU.
60 Voor nadere uitleg over de niveaus van optreden zie NDD (2013) paragraaf 5.2 en JDP-5 paragraaf 1.6.
61 Zie ook Hoofdstuk 3 paragraaf 3.2 (Strategische belangen en macht).
Tactisch niveau. Tactiek is de wijze van inzet en optreden van formaties en eenheden om in een bepaalde samenhang en volgorde militaire activiteiten uit te voeren waarbij zij in direct contact komen met de doelgroepen van die activiteiten. Deze tactical activities dragen bij aan de realisatie van de operationele doelstelling van een campagne en dragen doorgaans alleen indirect bij aan het behalen van de strategische en politieke doelstellingen. In sommige gevallen leveren activiteiten op tactisch niveau wel een directe bijdrage aan de militair-strategische
doelstellingen. Dat geldt bijvoorbeeld voor bepaalde vormen van inzet van special operations forces, de inzet van een onderzeeboot voor het verkrijgen van strategische inlichtingen of een strategisch bombardement door één of meer gevechtsvliegtuigen.
Technisch niveau. Het technische niveau betreft de wijze van inzet en optreden van individuele eenheden, platformen, individuele militairen of wapensystemen.
De eerder genoemde functies van militair optreden zijn van toepassing op alle niveaus. In de komende hoofdstukken zal dan ook aangegeven worden hoe iedere functie van militair optreden zijn toepassing vindt op de verschillende niveaus van maritiem optreden.
De begrippen ‘operatie’ en ‘operationeel niveau’
In het Nederlandse taalgebruik hebben de woorden ‘operatie’ en ‘operationeel’
verschillende betekenissen. Behalve dat beide woorden ook niet-militaire betekenissen hebben, hebben beide woorden in de militaire wereld ook verschillende betekenissen.
Het begrip ‘Operatie’ kent in een militaire context twee betekenissen:
1. Plan voor het gebruik van militaire middelen om een strategisch doel te bereiken. Het betreft hier het optreden op het operationele niveau (een campagne). Aan een bepaalde operatie kan een codenaam worden gegeven, bijvoorbeeld Operatie OCEAN SHIELD.
2. Feitelijk militair optreden dat voor een specifiek doel (inzet) wordt
uitgevoerd, in tegenstelling tot trainingsactiviteiten en ongeacht het niveau van optreden.
Tenzij anders aangegeven, wordt in deze publicatie het begrip ‘operatie’ in deze laatste betekenis gebruikt.
Het begrip ‘Operationeel’ kent drie betekenissen:
1. In verband staand met het operationele niveau van militair optreden, dat wil zeggen het niveau tussen strategie en tactiek. Denk hierbij aan ‘operationele kunst’ of ‘operationele commandant’. >
als de Belgische krijgsmacht worden de volgende twaalf grondbeginselen gehanteerd:63
Doelgerichtheid (Selection and maintenance of the aim). Het doel van de militaire operatie moet ondubbelzinnig worden vastgesteld, gehandhaafd en duidelijk zijn voor allen die deelnemen, zowel militairen als anderen. Dit betreft niet alleen het directe militaire doel, maar ook het achterliggende doel, de politieke doelstellingen en de samenhang met de andere
instrumenten van macht. Dit onderstreept ook het belang van de operatie.
Initiatief (Initiative). Handel eerder en sneller dan de tegenstander in plaats van te reageren op acties van andere actoren. Hierdoor wordt de vrijheid van handelen vergroot en kan het verloop van de operatie of het gevecht naar eigen hand worden gezet. Initiatief betekent het onderkennen en benutten van kansen. Het vergt een leiderschapsstijl die het nemen van weloverwogen risico’s toestaat en het vinden van onorthodoxe oplossingen aanmoedigt. Initiatief nemen en houden sluit echter niet uit dat in bepaalde gevallen geduld is vereist.
Concentratie (Concentration of force). Om een conflict in je voordeel te beslissen moet je sterker zijn dan de tegenstander. Die sterkte wordt verkregen door de beschikbare slagkracht te concentreren in plaats en tijd. Slagkracht gaat niet alleen om aantallen, maar ook om vaardigheden, technologische mogelijkheden, moreel, nauwkeurigheid of andere
capaciteiten die de gewenste effecten teweeg kunnen brengen.
63 Bronnen: Nederlandse Defensie Doctrine (NDD) en AJP-01 Allied Joint Doctrine.
4.4 Grondbeginselen van militair optreden
Door invulling te geven aan de zes functies van militair optreden ontstaat militair vermogen. Aan de wijze van invulling van deze functies en de toepassing van het militaire vermogen liggen algemene beginselen ten grondslag. Deze grondbeginselen gelden voor elk militair optreden: op ieder niveau van optreden (strategisch tot en met technisch) en bij elke soort operatie of activiteit. De grondbeginselen van militair optreden gelden dus ook onverkort voor het maritieme optreden. Zowel in de Nederlandse 2. In verband staand met operaties. Denk hierbij aan ‘operationele inzet’ of
‘operationele dienst’ (een dienstgroep binnen het marinepersoneel).
3. In staat om militaire operaties uit te voeren, als tegenstelling tot ‘defect’ of
‘niet gereed’.
In deze publicatie wordt het begrip ‘operationeel’ in principe in de tweede betekenis gebruikt. Om verwarring te voorkomen met de eerste betekenis (niveau van optreden), wordt in die gevallen telkens de term ‘operationeel niveau’ gebruikt. Deze publicatie spreekt bijvoorbeeld over de ‘commandant op het operationele niveau’ en niet over de ‘operationele commandant’.
Het is overigens van belang op te merken dat het begrip ‘operationeel niveau’ in het bedrijfsleven een andere betekenis heeft dan bij militair optreden. Anders dan in de militaire wereld gebruikt het bedrijfsleven de indeling strategisch -tactisch- operationeel. Hierbij betekent tactiek het nemen van beslissingen voor de middellange termijn (enkele jaren) en bedoelt men met het
operationele niveau het laagste, uitvoerende niveau (de werkvloer).
Bescherming (Security). Veiligheid is een essentiële voorwaarde voor behoud van het eigen militaire vermogen en de vrijheid van handelen.
Bescherming van eigen middelen en informatie dient om kwetsbaarheid te verminderen en om verrassing door de tegenstander te voorkomen.
Flexibiliteit (Flexibility). Omstandigheden wijzigen. Een plan moet
voldoende ruimte bieden om tegenslagen op te vangen en nieuwe kansen te benutten. Flexibiliteit vereist bewegingsvrijheid: niet alleen fysiek maar ook de ruimte om zelfstandig beslissingen te nemen.
Voortzettingsvermogen (Sustainability). Het is belangrijk om een militaire inspanning ook te kunnen volhouden. Het is immers niet van tevoren te bepalen wanneer een operatie het gewenste resultaat begint op te leveren.
Voortzettingsvermogen wordt gerealiseerd door adequate logistieke ondersteuning, voldoende operationele reserves en efficiënt gebruik van middelen.
Legitimiteit (Legitimacy). Legitimiteit vergroot de steun voor militaire operaties, zowel door het thuisfront als door troepenleverende landen en door lokale bevolking. Legitimiteit betreft zowel de rechtsgrondslag voor een operatie als de ethisch en juridisch verantwoorde uitvoering ervan.
Nevenschade (collateral damage), bijvoorbeeld, ondermijnt de legitimiteit:
het is dus van groot belang om de nevenschade bij militaire acties zoveel mogelijk te beperken. Juridische legitimiteit is overigens een absoluut grondbeginsel: het kan niet ten gunste van andere grondbeginselen worden afgewogen.
Een concentratie van kracht op het juiste moment zorgt voor een beslissend overwicht. Concentratie houdt vaak wel in dat men relatieve zwakte elders accepteert.
Economisch gebruik van middelen (Economy of effort). Mensen en middelen zijn eindig. Daarom geldt: verspil geen energie, gebruik mensen en
middelen zo efficiënt mogelijk. Dit kan door optimaal gebruik te maken van de beschikbare middelen (mutual support) en door te kiezen voor de meest effectieve middelen en methoden.
Verrassing (Surprise). Het effect van een militaire operatie is vele malen groter indien een tegenstander deze niet verwacht, of iets anders
verwacht. Door de tegenstander op het verkeerde been te zetten, ontstaat (tijdelijk) een operationeel voordeel. Verrassing is gebaseerd op snelheid, geheimhouding en misleiding.
Eenheid van inspanning (Unity of effort). Effectief optreden vereist afstemming tussen alle beschikbare middelen en activiteiten, ook met andere (niet militaire) actoren. Eenheid van inspanning wordt mede bereikt door gedeelde doelstellingen, gezamenlijke doctrines, op elkaar afgestemde procedures, een heldere commandostructuur, coördinatie en synchronisatie.
Eenvoud (Simplicity). Militair optreden kenmerkt zich door chaos, stress en frictie. Eenvoudige plannen en duidelijke opdrachten gaan verwarring en misverstand tegen en verhogen zo de kans op succes.
De beschrijvingen in deze zes hoofdstukken geven aan hoe de invulling van deze functies er uit ziet voor de verschillende niveaus van maritiem optreden.
Daarbij geeft de beschrijving zoveel mogelijk aan hoe die maritieme invulling voldoet aan de grondbeginselen van militair optreden.
Behoud van moreel (Maintenance of the morale). De mensen maken het verschil. Het moreel van de individuele militair maar ook dat van de eenheid is van groot belang voor de effectiviteit van een eenheid: moreel is het fundament van militair vermogen. Het moreel kan verhoogd
worden door (groeps-)identiteit, zelfvertrouwen, inspiratie, het nastreven van reële en legitieme doelstellingen en zorg voor het personeel. Voor commandanten geldt: zorg in alle opzichten goed voor je personeel en bewaak een goed moreel.
De grondbeginselen moeten steeds in onderlinge samenhang worden bezien.
Geheel voldoen aan het ene beginsel kan het soms onmogelijk maken een ander beginsel volledig in acht te nemen. Er is echter wel sprake van een leidend grondbeginsel (master principle): doelgerichtheid. De wijze waarop wordt voldaan aan de overige grondbeginselen mag nimmer afbreuk doen aan de doelgerichtheid van het optreden.
4.5 Maritieme invulling van de functies van militair optreden
De volgende hoofdstukken beschrijven het maritieme optreden aan de hand van de zes functies van militair optreden:
<ccZXghi_).7caaUbXcjcYf]b[
<ccZXghi_*.=b`]W\h]b[Yb
<ccZXghi_+.6YgW\Yfa]b[
<ccZXghi_,.JccfhnYɛ]b[gjYfac[Yb
<ccZXghi_-.G`U[_fUW\h
<ccZXghi_%$.AUbcYijfY
specifieke maritieme operaties, zoals amfibische operaties en bij inzet van specifieke eenheden zoals onderzeeboten, vliegtuigen en special operations forces. Aansluitend wordt kort ingegaan op mogelijke steunrelaties die tussen (groepen van) maritieme eenheden kunnen voorkomen. Na een korte uitleg over de bijzonderheden van maritieme hoofdkwartieren worden tot slot de bij maritiem optreden benodigde commandovoerings- en verbindingsmiddelen behandeld.
5.2 Niveaus van maritieme commandovoering
Commandovoering vindt plaats op elk van de vier niveaus van militair optreden: strategisch, operationeel, tactisch en technisch.
Militair-strategische commandovoering. Militair-strategische beslissingen over maritiem optreden gaan over het samenstellen en uitzenden van groepen maritieme eenheden (schepen, vliegtuigen, marinierseenheden) waarmee een maritieme bijdrage geleverd kan worden aan het behalen van de strategische doelstellingen.
In Nederland wordt het militair-strategisch niveau gevormd door de Commandant der Strijdkrachten (CDS) die de leiding heeft over de Nederlandse Defensiestaf.
In België ligt het militair-strategisch niveau bij de Chef Defensie (CHOD) die aan het hoofd staat van de Belgische Defensiestaf.