Hoofdstuk 3 Aruba en het Regeringsreglement van 1848
3.1 Kroon en kolonie II
Er had voorts eene groote versterking plaats van het autocratisch beginsel, vermits de Koloniale Raden slechts eene adviseerende bevoegdheid kregen en de gemeentebesturen weer verdwenen.
Bordewijk in Encyclopaedie van Nederlands West-Indië (1981, p. 129) Het Reglement op het beleid der Regeering in de kolonie Curaçao en
onderhoorigheden uit 1848 regelde het bestuur van de nieuwe kolonie. De Europese staatsinrichting was uitgangspunt van de bestuurlijke inrichting, maar met de
beperkingen van het koloniale stelsel. De uitvoerende macht domineerde de
wetgevende en rechtsprekende macht. De kolonie Curaçao kende, net als Suriname, geen vertegenwoordigend lichaam. Op Curaçao zetelde een gouverneur. De Koloniale Raden hadden slechts een adviserende stem en geen controlerende functie.
Vergaderingen van de Raad waren besloten en notulen werden er nauwelijks
bijgehouden. Doorgaans werden alleen de besluiten op schrift gesteld. De Koloniale
87 ANA, Brievenboek 20-5-1858.
88 Bordewijk, 1911, pp.59-62; Goslinga, 1990, p. 314; Van Aller, 1994, pp. 94-100. Een eeuw later, in 1946, staken nieuwe gedachten omtrent de vorming van een Nederlands Caraïbische eenheidskolonie opnieuw de kop op. Voorstellen in die richting door de commissie Van Helsdingen (1946) haalden het niet.
Raad bestond uit zeven leden: de gouverneur, twee ambtelijke leden en vier door de koning benoemde burgers. Stemrecht voor de (gegoede) bevolking bleef dus uit. De kolonie kon een eigen begroting opstellen, maar had geen budgetrecht omdat de begroting via het Ministerie van Koloniën door de koning moest worden
goedgekeurd. De gouverneur kwam versterkt uit de bestuurlijke hervorming tevoorschijn. Hij verkreeg het recht om onder dringende omstandigheden, waarin geen gelegenheid bestond om Den Haag te raadplegen, naar eigen inzicht maatregelen te treffen en mocht daarbij de Koloniale Raad passeren (Bordewijk, 1911, pp. 63-70, 253; Van Soest, 1981, pp. 64-68). Deze bepaling trok tot aan de Tweede
Wereldoorlog een zware wissel op de relatie tussen de vertegenwoordiger van de Kroon en de burgervertegenwoordigers van de kolonie. Bij uitzondering lieten gouverneurs zich veel gelegen liggen aan de mening van de Koloniale Raad. Van Soest (1981, pp. 65-66) noemt Esser (1845-1848) en I.J. Rammelman Elsevier (1848-1854) als bewindslieden die de mening van de Koloniale Raad tenminste meewogen in hun besluiten.
Nog voor de inwerkingtreding van het nieuwe Regeringsreglement tekenden twee (oud-)leden van de Koloniale Raad, H. van der Meulen en J. Schotborg Mzn. bezwaar aan tegen het uitblijven van versterking van de Koloniale Raad. Zij protesteerden dat de wetgevende macht uitsluitend aan de uitvoerende macht was toevertrouwd; dat de Koloniale Raad slechts een adviserende en geen wetgevende bevoegdheid verkreeg. De Koning stelde in een uitgebreide reactie dat hij de bedenkingen van de schrijvers „niet ongegrond oordeelde‟ en meende dat de
bestuurlijke ontwikkelingen in de kolonie reden gaven tot meer bestuursdeelname van de bevolking. Ook de minister adviseerde de invloed van de ingezetenen via de Koloniale Raad te versterken. De koning moest het bestuur over de koloniën echter afstaan aan de Staten-Generaal en de minister van Koloniën. Hij was daarom niet in staat om wijzigingen in het Regeringsreglement door te zetten (Renkema, 1983b, 2009. pp. 15-16).
Kort na de invoering van het Regeringsreglement werd de nieuwe Grondwet van kracht die Nederland tot een parlementaire monarchie maakte. De Grondwet sprak nog steeds van koloniën en bezittingen van het rijk. Da Costa Gomez (1935, p. 38) en Buiskool (1937, p. 10) constateren dat nog altijd sprake was van een bezits- en niet van een rechtsverhouding. Hoewel de koloniale artikelen in de Grondwet nog onder het hoofdstuk Van de macht des konings vielen, kwam het koloniaal beleid niet langer per Koninklijk Besluit, maar per wet tot stand. Koloniale wetgeving stond formeel onder toezicht van de koning en ook moest hij de koloniale begroting
goedkeuren, maar in werkelijkheid namen de minister en het Ministerie van Koloniën het bestuur over. Het feit dat ministers van Koloniën deze post vaak maar korte tijd vervulden, droeg niet bij aan de continuïteit en slagvaardigheid van het koloniaal beleid (Encyclopaedie, 1981, pp. 472-474; Furnivall, 1976, p.262) (90). De invoering van de Grondwetswijziging van 1848 maakte een wijziging van het afgekondigde Regeringsreglement noodzakelijk. Voortaan kwamen koloniale regeringsreglementen niet langer per Koninklijk Besluit, maar per wet, dus door de Staten-Generaal tot stand. Onder Haagse politici bestond maar weinig belangstelling voor het beleid ten aanzien van de West en een invloedrijke koloniale lobby die het beleid voor Suriname
90 Bordewijk, 1911, pp. 3, 51-52, 57-66; Da Costa Gomez, 1935, p. 36; Buiskool, 1937, 9-11; Kunst, 1981, pp. 243-244; Van Aller, 1994, pp. 102, 107; Van Soest, 1981, pp. 23, 34-36; Sjiem Fat, 1986, pp. 17-18.
en de kolonie Curaçao onder de aandacht bracht ontbrak (91). Omdat eerst de afschaffing van de slavernij moest worden geregeld, kwam het nieuwe
Regeringsreglement pas in 1865 tot stand. 3.2 De Adviserende Commissie
De dubbele bestuurslaag binnen de kolonie Curaçao en onderhorigheden bleef intact. De eilanden buiten Curaçao kregen in 1845 het stempel „onderhorigheid‟. De titel commandeur maakte plaats voor die van gezaghebber. Het Regeringsreglement bepaalde dat gezaghebbers de onderhorige eilanden bestuurden. Zij werden door de koning benoemd. De Arubaanse gezaghebber kreeg steun van de Adviserende Commissie, die als wetgevend orgaan gold en het Vredegerecht, dat voortaan nog slechts rechtsprekende en notariële functies had. De Adviserende Commissie bestond uit de gezaghebber en twee voorname burgers. Zij werden op voordracht van de gezaghebber en onder goedkeuring van de koning voor drie jaar benoemd (Alofs, 2006a, 2006b).
De taken van de Adviserende Commissie waren vastgelegd in de tweede titel van het Regeringsreglement (Pb. 1848 no. 276; Bordewijk, 1911, p.67; Kunst, 1981, p. 248). De gezaghebber riep de Raad bijeen indien de plaatselijke belangen dat vorderden (art. 32); de leden waren verplicht om de gezaghebber desgevraagd schriftelijk te adviseren (art. 33). Ook moest de gezaghebber de Commissie horen voor hij plaatselijke keuren bij de gouverneur mocht voorstellen (art. 34). Bij het onverwacht openvallen van het ambt van gezaghebber zou de in leeftijd oudste van de Commissieleden in zijn plaats treden (en niet het langst zittende lid van het
Vredegerecht, zoals voorheen ) (art. 37). De Adviserende Commissie nam ook de taken van de schoolcommissie over.
Van autonomie of decentralisatie was geen sprake. Gezaghebber en Adviserende Commissie konden geen eigen begroting of wettelijke bepalingen
vaststellen en mochten slechts beperkte, huishoudelijke uitgaven doen. De Commissie was weinig democratisch omdat de toch al zorgvuldig geselecteerde burgerleden louter een adviserende stem hadden. Een regeling die hen in staat stelde
vergaderingen te beleggen of wetsinitiatieven te ontplooien, was niet opgenomen. Commandeur Jacobus Jarman bestuurde sinds 1839 het verpauperende Aruba. De handel was stilgevallen, de goudwinning bleek niet winstgevend en de landbouw ging gebukt onder aanhoudende droogte, verouderde landbouwmethodes en een gebrekkige grondpolitiek. Jarman was aanvankelijk een steunpilaar voor de ambitieuze directeur (gouverneur) Van Raders. Jarman zag diens landbouwexperimenten als verkapte wijze van werkverschaffing voor de verarmde kolonisten en niet als motor van de Curaçaose handelsopleving. Na het vertrek van Van Raders raakte Jarman in een isolement. Al in 1845, na het eerste bezoek van de nieuwe gouverneur Esser kreeg Jarman het verwijt dat hij zijn eiland slecht bestuurde en dat hij „onvoldoende spaarzaamheid betrachtte‟ (92). De tekorten op de eilandbegroting beliepen jaarlijks enkele duizenden guldens.
Er kwamen vaker klachten binnen over Jarmans bestuurlijke kwaliteiten, bijvoorbeeld door de Staatscommissie ter voorbereiding van de afschaffing van de slavernij (Staatscommissie 1856). Daartegenover stond dat Curaçao het onderhorige
91 Het ontbreken van een koloniale lobby bleek uit de politieke stilte rond de afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën. Zie Dresher, 1995.
eiland in bestuurlijk opzicht volstrekt verwaarloosde. Jarman stond een klein
bestuursapparaat ter beschikking in een vaak vijandige omgeving (93). Jarman werd nimmer uit zijn functie ontheven. Toen hij in 1858 met pensioen ging, werd geen opvolger aangewezen. Jarman bleef in functie tot zijn overlijden, een jaar later (Hartog, 1980, p. 482).
In zijn correspondentie met Curaçao en zijn journalen toont Jarman zich in toenemende mate een geïsoleerde en verbitterde bestuurder, die noch op Curaçao, noch onder de Arubaanse burgerij veel vertrouwen genoot. Tijdens de affaire rond de Venezolaanse pastoor Manuel Romero traden maatschappelijke geschillen op het eiland aan het licht. Romero beijverde zich voor de verspreiding van de katholieke leer en schroomde niet om in ruil voor katholieke armenhulp, verarmde protestantse zieltjes te winnen. Hooglopende conflicten tussen de katholieke en de protestantse gemeenschap waren het gevolg. Ook liet Romero zich vanuit Aruba in met de
politieke onrust in zijn vaderland. Daarmee doorkruiste hij het Nederlandse beleid van neutraliteit ten aanzien van de Venezolaanse binnenlandse politiek.
De affaire verlamde de bestuurlijke verhoudingen. Jarman sloot een groot deel van de gegoede bevolking uit van deelname in de Adviserende Commissie en het Vredegerecht. Hij weigerde leden van de familie Oduber voor te dragen omdat „die zich van het gouvernement niets aantrokken‟. Net als pastoor Romero stoorden zij zich niet aan het Nederlandse neutraliteitsbeleid. Zij betuigden openlijk steun aan Venezolaanse opstandelingen en smokkelden wapens naar het vasteland (94).
Binnen het gezagsgetrouwe deel van de bevolking speelden andere kwesties. Zo waren veel gegadigden verwant aan elkaar waardoor hun benoeming niet was toegestaan. Anderen beheersten het Nederlands onvoldoende. Zelfs indien de vacatures waren vervuld, rezen er problemen. Bijeenkomsten van de Adviserende Commissie gingen niet door wegens afwezigheid of dronkenschap van de leden. Jarman wilde dat David Capriles zijn lidmaatschap van het Vredegerecht opzegde na veelvuldig verzuim, maar deze weigerde, volgens Jarman vanwege de status die Capriles daaraan toeschreef (95).
Door gebrek aan documentatie is maar gedeeltelijk bekend wie lid waren van de Adviserende Commissie. In 1852 waren dat Louis Bazin en Marten Evertsz, beiden recente kolonisten afkomstig uit Frankrijk en Curaçao. Zij waren grootgrondbezitter, cochenilleteler, veeteler, handelaar en slaveneigenaar. De Sefardisch Joodse handelaar David Capriles en B.S. Croes waren vanaf 1855 in functie. Zij namen in 1859 samen het eilandbestuur op zich na het overlijden van Jarman (en dus niet het oudste lid, zoals voorgeschreven). J.H. van der Biest was lid in 1861 en 1863 (96).
Terwijl de werkzaamheden van het Vredegerecht zorgvuldig werden genotuleerd, ontbreken verslagen van de Adviserende Commissie. Schriftelijke adviezen van de burgerleden zijn niet aangetroffen. Wellicht werden de leden slechts mondeling gehoord. Zelfs in de journalen en de correspondentie van gezaghebber en gouverneur komen nauwelijks verwijzingen naar de Adviserende Commissie voor. Waarschijnlijk was de Commissie maar weinig actief.
De financiële tekorten van het eiland droegen ongetwijfeld bij aan het gebrekkige functioneren van de Commissie. In 1846 bedroegen de uitgaven voor Aruba ruim fl. 11.171,–, waartegenover inkomsten stonden van niet meer dan fl.
93 ANA, Brievenboek 1-5-1860.
94 ANA, Brievenboek 26-9-1853; 14-10-1853.
95 ANA, Brievenboek 5-9-1850; 6-1-1853; 26-9-1853.
96 CHA, Koloniaal Archief Corr. Gvnr aan Gzh. 1844-1879; inv. nr. 4960 4-11-1852; 16-9-1855; idem inv. nr. 4961 20-1-1863.
4.782, –. Het eiland kostte de de koloniale kas fl. 6.999, –. Door bezuinigingen op de landbouwexperimenten was het tekort in 1848 teruggebracht tot fl. 116,49,5.
Naderhand liepen deze weer op totdat gezaghebber De Veer orde op zaken stelde (97). Begrotingssaldi Aruba 1846-1852, 1860-1862 -15000 -13000 -11000 -9000 -7000 -5000 -3000 -1000 1000 3000 Jaar Saldo in fl. Begrotingssaldo (fl.) -6.999,06 -2.656,76 -116,49 -4.376,85 -5.808,36 -4.304,34 -14.717,03 0,00 570,28 1846 1847 1848 1850 1851 1852 1860 1861 1862
Bron: CHA, Jaarverslagen Aruba; CHA, Kol Archief-Aruba. inv. nr. 3849 Verslag nopens den toestand des eilandse Aruba; Koloniaal Verslag 1861, 1962.
De Commissie kampte met problemen van daadkracht en bevoegdheid; van electorale representativiteit en maatschappelijke erkenning. Uitbreiding van de medische zorg of verbetering van de postverbinding met Curaçao bleef uit, ook nadat de bevolking daar in een petitie aan de gezaghebber om had verzocht. Het gebrek aan daadkracht kwam aan het licht tijdens de weidekwestie. Dit twistpunt tussen arme landbouwers en welgestelde veetelers speelde al in 1839 en kwam gedurende de gehele periode dat het RR van 1848 van kracht was niet tot een oplossing.
Na de inwerkingtreding van het Reglement van Administratie en Bestuur van 1824, was de landsveeteelt grotendeels overgegaan in particuliere handen. In 1839 telde Aruba 178 veetelers. Veertien Arubanen bezaten meer dan honderd geiten en zeventien Arubanen meer dan honderd schapen. De overige veetelers hadden kleinere kuddes (98). Vanaf 1840 bereikten commandeur Jarman klachten van landbouwers. Nog voor zij konden oogsten, vraten loslopende geiten de velden leeg. Men moest kostbare wachters bij de akkers plaatsen, terwijl het vee van de veelal gegoede eigenaren kosteloos rondzwierf. Jarman verzocht Curaçao om maatregelen, maar die kwamen er niet (99). In 1845 bracht overleg met gegoede inwoners annex veetelers
97 CHA, Jaarlijkse Verslagen. Het Jaarlijks Verslag over 1847 stelde: „De uitgaven voor Aruba in 1847, na aftrek van de opbrengsten en alle onkosten, hebben bedragen de som van f 2.656,76. Dat is f 4.342,30 1/2, minder dan zulks over 1846 gekost heeft‟.
98 NA, OAC2 inv. nr. 114 1-2-1839. Er waren slechts zes personen „gepriviligeerd‟ tot het houden van vee. In totaal waren er 6794 schapen en 5541 geiten op het eiland.
evenmin een oplossing. Een voorstel om een herdersplicht in te voeren haalde het niet. Volgens Jarman wilde de veetelers niet voor de extra kosten opdraaien (100).
In 1845 stuurde Jarman het aan op invoering van een herders- en schutplicht voor de veetelers. Overdag moesten de kuddes onder toezicht van een herder staan; in de nacht moesten zij worden geschut om de particuliere landbouwgronden en de landsplantages te Socotoro en Canashito te beschermen (Pb. 1845 no.6). De publicatie leidde tot protest door circa dertig veetelers onder leiding van het latere lid van de Adviserende Commissie Louis Bazin. Volgens hen jaagde de herder- en schutplicht de veetelers op kosten, ook de landloze veetelers. Juist de laatsten waren aangewezen op de publieke weides. Zij konden geen herder betalen. De landsplantages waren bovendien al voorzien van een omheining en een opzichter.
Jarman stelde nu voor om de herdersplicht te laten vervallen en een plicht tot het omheinen van de cunuku‟s in te voeren (101). Bij schade door vee zouden
omheinde tuinen voor vergoeding in aanmerking komen. In een straal van een half uur rond de gouvernementsplantages mocht geen vee worden gehoed (102). Curaçao schoof Jarmans advies ter zijde. Zonder diens instemming kondigde gouverneur Esser in 1846 een andere publicatie af. De plicht om veehoeders bij de kuddes te plaatsen bleef bestaan. Loslopend vee kon worden opgebracht. Eigenaren konden hun bezit tegen betaling van een boete terugkrijgen. Ook werd een omheiningplicht ingevoerd. Landeigenaren moesten hun akkers omheinen om schade aan hun aanplant door loslopend vee met succes te kunnen verhalen. Er kwam een nieuw permissiesysteem voor de veehouderij. Personen met minder dan honderd stuks vee konden een
vergunning aanvragen bij de commandeur; mensen met meer vee moesten dat doen op Curaçao (Pb. 1846 no.271).
De publicatie was ontworpen om de Curaçaose weideproblematiek op te lossen, maar jaagde op Aruba zowel de landbouwers als de veetelers op kosten. Jarman vond de boetetarieven te hoog. Veehouders verzochten vrijstelling van de kostbare weideplicht (103). De publicatie werd nauwelijks nageleefd. In 1857 spoorde gouverneur Van Lansberge (1856-1859) Jarman aan om de regelgeving streng na te leven. Loslopend vee moest worden gevangen of afgeschoten; veehouders dienden hun vee onder een hoeder te plaatsen. Het bevel was niet uitvoerbaar. Veehouders weigerden herders aan te stellen en verzochten om uitstel van het afschieten van loslopend vee. De districtsmeesters – vaak zelf veehouder – weigerden de naleving te controleren. Jarman klaagde dat de publicatie zonder zijn advies tot stand was
gekomen. Zij zagen zich geplaatst tussen het bestuur op Curaçao en een onwillige bevolking. Jarman en zijn zoon, die districtsmeester was, zagen toe op de naleving van de publicatie. Zij maakten zich mateloos impopulair, „Maar hij nog ik stooren zich daar niet aan, om Vrienden met de Arubianen te zijn, kan men, geen behoorlijk dienaar van het Gouvernement wezen‟ (104).
Jarmans opvolger, Michael de Veer, bevestigde in 1859 dat de publicatie niet werd nageleefd en ook hij had geen middelen om naleving af te dwingen.
Bemiddeling mislukte en toen hij bij wijze van proef een aantal ezels oppakte,
kwamen de eigenaren niet opdagen om hun vee tegen boetebetaling op te halen. Op de
100 NA, OAC2 inv. nr. 120 2-6-1845.
101 NA, OAC2 inv. nr 1240 Extract 24-11-1845, no 505/114. 102 NA, OAC2 inv. nr. 120. 12-11-1845.
103 ANA, Brievenboek 8-5-1850; 16-5-1850.
daaropvolgende publieke veiling werd geen enkel bod op de dieren uitgebracht (105). Een patstelling.
Een nieuw dieptepunt in de verhouding tussen burgerij en bestuur vormde de werkweigering van 1859. De Veer wilde de staat van de sterk verwaarloosde openbare wegen verbeteren maar beschikte niet over de geldelijke middelen. Arubanen kwamen in verzet toen De Veer hen verplichtte de werkzaamheden uit te voeren bij wijze van arbeidsplicht. Na dreigementen van De Veer ging men aan het werk, maar nadien deed geen enkele gezaghebber nog een beroep op artikel 45 van het RAB 1824. Er kwam een eind aan de herendiensten die sinds de WIC de verhouding tussen bestuur en bevolking had gekenmerkt (KV 1859, Alofs, 1996a)
Dat de weide- en veeteeltkwestie vooral de gegoede bevolking raakte, bleek een jaar later. In 1860 kwamen verzoeken binnen voor het uitgeven van
landbouwgronden in het tweede district, zuidoostelijk van Oranjestad, waar
belangrijke veehouders hun kuddes lieten grazen. De Veer schakelde de Adviserende Commissie in, wellicht omdat de verzoeken de veeteeltkwestie raakten. De
Commissieleden onderstreepten het belang van de veeteelt, maar verenigden zich bij het uitgeven van gronden met kleine landbouwers. Veetelers werden gemaand om hun vee elders te laten grazen (106).
Tevergeefs, want in oktober verzocht een groep ingezetenen de gouverneur om maatregelen die de veeteelt vrij baan moesten verschaffen. Zo wilde men landbouwers opnieuw verplichten hun gronden te omzerken en de beboeting van vee-eigenaren terugdringen. De Veer wees erop dat de veetelers simpelweg weigerden te investeren in de veeteelt en kosten op de landbouwers afwentelden (107). De gouverneur wees het verzoekschrift van de hand en kondigde een verordening af die de naleving van de vergunningsplicht voor het weiden op publieke gronden aanscherpte. Ook dit bleek geen oplossing. Weer een jaar later besloot het bestuur, na de Adviserende Commissie te hebben gehoord, dat twee maanden na datum alle loslopende vee verbeurd zou worden verklaard (108). De patstelling hield aan nadat het Regeringreglement van 1848 was vervangen. In 1866 boden veetelers tegenwerking bij het opmeten van concessiegronden voor landbouwdoeleinden nabij hun weidegronden om zo aan de herders- en schutplicht te ontkomen, maar de gewraakte wetgeving kwam pas in 1908 te vervallen (109).
De weidekwestie toonde de onmacht van de Adviserende Commissie en de zwakte van het uitvoerende bestuur. De claim die landbouwers en veetelers legden op de beperkte gronden was groot. Het één ging onvermijdelijk ten koste van het ander en de wetgever was niet in staat de verschillende belangen met elkaar te verenigen. Protesterende veetelers lapten de regelgeving aan hun laars en de overheid was niet in staat om naleving af te dwingen omdat de districts- en wijkmeesters zelf tot de
veetelers behoorden. Gouverneurs luisterden niet naar de gezaghebber. De
Adviserende Commissie speelde, zeker tijdens het bestuur van Jacobus Jarman, geen rol van betekenis.
Het Regeringsreglement van 1865 kondigde de opheffing van de Adviserende Commissie aan. Daarvoor in de plaats kwam een Raad van Politie. Opvallend is dat
105 ANA, Brievenboek 8-10-1857 t/m 29-10-1860, 28-7-1859. 106. ANA, Beschikkingen van de gezaghebber 28-5-1860.
107 ANA, Brievenboek 16-9-1860, 29-10-1860. Directeur Van Raders gaf de voorkeur aan de akkerbouw. De veeteelt verkreeg weinig aandacht.
108 ANA, Beschikkingen van de gezaghebber 16-9-1861.
109 ANA, Beschikkingen van de gezaghebber 20-6-1866 no.7; Pb. 908 no.73 met betrekking tot het weiden van vee op publieke gronden op Aruba en Bonaire.
de nieuwe gezaghebber Jan Ferguson bij de vaststelling van het stemrecht voor de Raad van Politie regelmatig een beroep deed op de Adviserende Commissie, zelfs tot in 1867, toen het nieuwe Regeringsreglement al van kracht was (110).
Besluit: institutionele scheiding, personele vereniging