Die vestiging van die Evangelie onder die Arabiere
2.2 Die Evangelie onder die Arabiere gevestig
Om ’n oorsig te gee van die vestiging van die Christelike geloof in Arabië tot ongeveer die sewende eeu is ’n besondere uitdaging. Dit is nie so eenvoudig as om net ’n geskiedenisboek te lees en te begryp nie. Die rede hiervoor is dat die Christelike geloof in Arabië bykans geheel en al die loef afgesteek is deur Islam, wat beteken dat ’n kerklike ontwikkeling op ’n bepaalde moment eenvoudig getermineer is. Die neerslag van ’n verhaal in bronne is vernietig. Enige verhaal van die kerkgeskiedenis van die eerste sewe eeue in hierdie streek gaan mank aan veralgemening. Die meeste bronne lê onder die sand en wag op argeologiese ontsluiting. In
34 hierdie verband is veel gedoen, en bevestig dat die Christelike geloof wel in Arabië gevestig het, en dat dit ’n hoë profiel in die samelewings gehad het.
Opgrawings het dus ’n sterk Christelike aanwesigheid blootgelê. Christene was talryk in die Nabateaanse gemeenskappe van Idumea in die derde eeu. Daar is meer as 300 Christen aanbiddingsplekke opgediep en gekarteer in die Negeb area wat deel van Idumea gevorm het. Die Christelike geloof het ook ’n staanplek in Dura en Hatra, twee belangrike Arabiese stede, gehad. By Dura is ‘n huiskerk opgegrawe. Op die mure van die kerk is ’n inskripsie uit die jaar 232 gevind wat ‘n beskrywing gee van ‘n Herder God.1 Opgrawings by Umm al Jamal, in die noorde van Jordanië het ‘n belangrike Christen-sentrum blootgelê. Die hele dorpie het bestaan uit Christen gelowiges. Vyftien kerke is opgegrawe wat dateer uit verskillende periodes van die eerste vyf eeue. Min is bekend oor hoe die Christelike geloof aangekom en posgevat het in Palmira. Palmira het wel ‘n biskop gehad in die tyd van Diocletus en sy biskop Marinos was teenwoordig by die konsilie van Nicea (325). Argeoloë het oorblyfsels gekry wat wys op die aanwesigheid van heelwat kerke in Palmira.2
Die Christene in Arabië sou ook deurloop onder die vervolging (303-311) van Diocletianus, keiser tussen 284 en 305. Teen die tyd dat Diocletianus se magte beheer oor Mesopotamië verkry het (297-298), het hulle die Christelike geloof wydverspreid gevind deur Mesopotamië. Gemeentes het floreer in Babilonië, Armenië en aan die Oostekant van die Tigris.3 Die meeste inligting van die vervolging in Arabië kom uit Eusebius se Martelare van Palestina. Daar was vervolging van Christene in Idumea. Eusebius vertel ook van heelwat martelare in die provinsie van Arabië by Bostra. Groepe is gemartel by Philadelfië in Amman, Jordanië.4
Die bekende apologeet Justinus die Martelaar (100–165) staan ook in verband met die vestiging van die Christelike geoof in Arabië. Hy is in Nabalus in Palestina gebore. Uiteraard is sy biografie bekend: Van filosoof tot Christen. Uiteindelik is hy onthoof vanweë die evangelie wat hy in sy skool in Rome onderrig het. In sy geskrifte getuig hy van die vestiging van die evangelie
1
Trimingham, J.S. 1979. Christianity Among the Arabs in Pre-Islamic Times, 30, 31.
2 Trimingham, aw., 59, 60. 3 Trimingham, a.w., 126. 4 Trimingham, a.w., 63.
35 onder ’n tent-bevolking wat alleenlik Arabiere kon gewees het.5 Een van sy mees bekende studente Tatinus (gebore in 110 in Mesopotamië) het na die dood van Justinus (163-167) na die streek van sy geboorte teruggekeer om die evangelie in Aramees aan die Mesopotamiese wêreld te verkondig. Dit het sy skriftelike neerslag gevind in die Diatessaron, oorspronklik in Grieks geskryf en wat in 172 in Siries vertaal is. Aramese Christene het dit met albei hande aangegryp.6
Origines van Alexandria (185–254), een van die belangrikste Christelike teoloë van die vroeë
Kerk, en wat die hele oorsterse Christendom eeue lank sou beïnvloed het, is ondere andere vir sy leer van die subordinasie van Christus ten opsigte van die Vader bekend. Hy het die Teologiese Skool van Alexandrië weer op die been gebring. In 213 besoek hy Petra in Arabië. Hy skryf van gemeentes, elkeen met ‘n biskop en ouderling wat hy aangetref het in die dorpies.7 Twee vroeë biskoppe van Jerusalem was Arabiere: Mazabban (253-264) en Zabda (297-301).
Vanweë ’n dramatiese verandering in die politieke situasie in Alexandrië moes Origines kort hierna die stad verlaat. Hy vlug na Caesarea in Palestina waar hy tot 216 sou bly. Terug in Alexandrië kom hy in konflik met die biskop Dimetrius en moet hy weer uitwyk na Caesarea wat in 230 sy permanente tuiste word. Hiervandaan het sy teologiese invloed uitgekring vir die volgende nagenoeg 20 jaar. Sy adopsianistiese standpunt8 het ingang gevind by Beryllus, die biskop van Bostra.9 Dit dui daarop dat die leer oor Christus vanuit sy mensheid by voorkeur ontsluit is. Die vraag is of dit uiteindelik soveel invloed sou hê dat ’n Christologie ‘van onder’ tipies van die Arabiese wêrelddeel sou word.10
Hierdie vlugtige opmerkings bevestig ten minste die bestaan van ’n groot Christelike kerk in die gebied Arabië teen die einde van die vierde eeu. Om werklik ’n indruk te kry van die omvang van hierdie kerke en Christelike gemeenskappe, moet gesistematiseer word. In die eerste plek moet die vestiging van die Christelike geloof rondom die Romeinse provinsie Palestina nagegaan word. Dit sluit die gebied in wat die Sinaiwoestyn omvat, sowel as die streke oos van die 5 Trimingham, a.w., 94. 6 Trimingham, a.w., 134. 7
Cragg, Kennith. 1991. The Arab Christian. A History in the Middle East, 51.
8
Latourette, K. S. 1975. A History of Christianity, Volume I, Beginnings to 1500, 149.
9
Cragg, a.w., 37. Latourette, A History of…, Volume I, 149.
10
36 Jordaanrivier. Tweedens moet aandag gegee word aan die vestiging van die Christelike geloof in die suidelike gebiede van die Arabiese skiereiland. Derdens draai die fokus in op wat in die noorde van die Arabiese skiereiland gebeur het.