§4 Optie 2: Vernietiging van de koop
Afdeling 3. Oneerlijke handelspraktijken
152.! Daarnaast zijn ook de bepalingen inzake de oneerlijke handelspraktijken373 van toepassing op de verkoop van een onroerend goed tussen, enerzijds, een onderneming en, anderzijds, een consument. Artikel VI.92 WER bepaalt namelijk: ‘Dit hoofdstuk is van toepassing op oneerlijke handelspraktijken van
ondernemingen jegens consumenten voor, gedurende en na de tekoopaanbieding en de verkoop van producten.’ Zoals eerder gezien, wordt met de term “producten” bedoeld: ‘Goederen en diensten, onroerende goederen, rechten en verplichtingen’.374
153.! De relevante regels betreffende de oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten zijn terug te vinden onder titel 4, hoofdstuk 1 van het Wetboek van economisch recht. Hieruit kan een drieledige structuur worden afgeleid. Ten eerste bevat artikel VI.93 WER een algemene norm die oneerlijke handelspraktijken verbiedt. Ten tweede is er een concretisering van deze algemene norm in twee andere algemene normen, met name: (i) het verbod op misleidende handelspraktijken (artikel VI.97-99 WER) en (ii) agressieve handelspraktijken (artikel VI.101-102 WER). Tot slot bestaan er ook twee zwarte lijsten: een zwarte lijst inzake misleidende handelspraktijken (artikel VI.100 WER) en een zwarte lijst inzake agressieve handelspraktijken (artikel VI.103 WER). Een handeling die voorkomt op een zwarte lijst is steeds verboden. De rechter heeft hiertoe geen appreciatiemarge.375
154.! Om tot een vergelijk te komen met de benadeling voor meer dan zeven twaalfden, is het interessant om even stil te staan bij de agressieve handelspraktijken. Meer bepaald is er sprake van een agressieve handelspraktijk wanneer een consument ertoe gebracht wordt een transactie te stellen of een besluit te nemen dat hij anders niet zou hebben genomen door intimidatie, dwang, gebruik van lichamelijk geweld of ongepaste
beïnvloeding.376 De rechter zal hierbij rekening moeten houden met de feitelijke context en al haar kenmerken en omstandigheden. Dit betekent dat de rechter over een appreciatiemarge beschikt.377 Met de regels inzake
373&Overeenkomstig&artikel&1.8,&23°&WER&is&een&handelspraktijk:&‘iedere%handeling,%omissie,%gedraging,%voorstelling%van%
zaken%of%commerciële%communicatie%met%inbegrip%van%reclame%en%marketing,%van%een%onderneming,%die%rechtstreeks% verband% houdt% met% de% verkoopbevordering,% verkoop% of% levering% van% een% product.’& Derhalve& valt& in& beginsel& iedere&
gedraging&van&de&onderneming&onder&de®eling.&&
374&J.&BAEL,&“De&impact&van&de&wetgeving&inzake&marktpraktijken&en&bescherming&van&de&consument&op&de&verkoop&van& onroerende&goederen:&het&nieuwe&Boek&VI&van&het&Wetboek&van&economisch&recht”&in&J.&BAEL&(ed.),&Rechtskroniek%voor%
het%notarieel%deel%XXV,&Brugge,&die&Keure,&2014,&207W208.&&
375& E.& SWAENEPOEL,& Toetsing% van% het% contractuele% evenwicht,& Antwerpen,& Intersentia,& 2011,& 716a& J.& CALLEBAUT,& “Marktpraktijken,&consumentenbescherming&en&Woningbouwwet:&enkele&aandachtspunten&toegelicht”,&Not.Fisc.M.&2017,& afl.&8,&234W237.&& 376&Artikel&VI.101&WER.&Zie&voor&een&grondige&analyse&van&artikel&VI.101&WER:&B.&KEIRSBILCK,&“Art.&VI.101&WER”,&in& J.&STUYCK,&H.&VANHEES&en&E.&WYMEERSCH&(eds.),&HandelsW%en%economisch%recht.%Commentaar%met%overzicht%van% rechtspraak%en%rechtsleer,&Mechelen,&Kluwer,&2018,&1W4.&& 377&J.&BAEL,&“De&impact&van&de&wetgeving&inzake&marktpraktijken&en&bescherming&van&de&consument&op&de&verkoop&van& onroerende&goederen:&het&nieuwe&Boek&VI&van&het&Wetboek&van&economisch&recht”&in&J.&BAEL&(ed.),&Rechtskroniek%voor% het%notarieel%deel%XXV,&Brugge,&die&Keure,&2014,&237.&&
de agressieve handelspraktijken wou men tegemoet aan de zwakke positie van de consument ten opzichte van de onderneming. Veelal vindt deze zwakke positie haar neerslag in een onevenwichtige overeenkomst ten nadele van de consument. Dergelijke onevenwichtige overeenkomst zou dan ook tot stand kunnen komen door intimidatie, dwang, gebruik van lichamelijk geweld of ongepaste beïnvloeding.
Op het eerste zicht zou dan ook kunnen worden besloten dat de rechtsfiguur van de benadeling voor meer dan zeven twaalfden en de regels inzake de agressieve handelspraktijken uitgaan van eenzelfde principe. Meer bepaald dat een zwakkere partij toegestemd heeft tot een verkoop van een onroerend goed tegen een prijs lager dan dat het onroerend goed waard is door dwang vanwege de koper. Echter dient men realistisch te zijn en te besluiten dat het toepassingsgebied en de regels inzake de agressieve handelspraktijken eerder aansluiten bij het wilsgebrek geweld en bij wat bepaald is in het Wetsvoorstel, de leer van het misbruik van omstandigheden.378 Een essentieel verschil met de benadeling voor meer dan zeven twaalfden betreft net de bewijslast. Een consument dient namelijk het bewijs te leveren dat een normale, gemiddelde consument in dezelfde omstandigheden ook ertoe gebracht zou zijn een besluit te nemen over een transactie die hij anders niet zou hebben genomen.379 Alreeds werd uiteengezet dat dergelijke bewijslast niet bestaat in hoofde van de benadeelde verkoper.380
Afdeling 4. Tussenbesluit
155.! De Belgische wetgever heeft de regelgeving ter bescherming van de consument in een overeenkomst met een onderneming ingeschreven in Boek VI WER. Verschillende technieken werden ontwikkeld om evenwichtsverstoringen tegemoet te komen. In dit hoofdstuk werd ingegaan op de leer van de onrechtmatige bedingen en de oneerlijke handelspraktijken. Ik ben tot het besluit gekomen dat de wetgever een te verregaande toetsing op grond van de leer van de onrechtmatige bedingen en de regels inzake de agressieve handelspraktijken wou vermijden.
Ten eerste kan men zich de vraag stellen of aan de consumenten het ultieme instrument ter bescherming van een contractueel evenwicht ontnomen wordt door de kernbedingen en de gelijkwaardigheid van prestaties uit
378&Wetsvoorstel&tot&invoeging&van&boek&5&“Verbintenissen”&in&het&nieuw&Burgerlijk&Wetboek,&Parl.St.%Kamer&2019,&nr.& 3709/001,& 290a& E.& SWAENEPOEL,& “Geweld,& benadeling& en& gekwalificeerde& benadeling:& een& stand& van& zaken& naar& Belgisch& recht”& in& R.& VAN& RANSBEECK,& A.& DE& BOECK,& F.& HELLEMANS& en& B.& HEYNINCKX& (eds.),& Wilsgebreken,& Brugge,&die&Keure,&2006,&115W117&en&127W129.& 379&J.&BAEL,&“De&impact&van&de&wetgeving&inzake&marktpraktijken&en&bescherming&van&de&consument&op&de&verkoop&van& onroerende&goederen:&het&nieuwe&Boek&VI&van&het&Wetboek&van&economisch&recht”&in&J.&BAEL&(ed.),&Rechtskroniek%voor% het%notarieel%deel%XXV,&Brugge,&die&Keure,&2014,&210a&B.&KEIRSBILCK,&“Art.&VI.101&WER”,&in&J.&STUYCK,&H.&VANHEES& en&E.&WYMEERSCH&(eds.),&HandelsW%en%economisch%recht.%Commentaar%met%overzicht%van%rechtspraak%en%rechtsleer,& Mechelen,&Kluwer,&2018,&3W4.&& 380&Zie&supra&randnummers&34&en&117W118&&
te gaan sluiten als grond van onrechtmatigheid. Ten tweede vertonen de regels van agressieve handelspraktijken veeleer gemeenschappelijke punten met het wilsgebrek geweld en de leer van het misbruik van omstandigheden dan met de benadeling voor meer dan zeven twaalfden. Daarbij dient men zich bewust te zijn van het feit dat uit gepubliceerde rechtspraak kan worden afgeleid dat er vooralsnog relatief weinig toepassingsgevallen bekend zijn van de artikelen VI.101 en 102 WER.381 Mijns inziens kan de zware bewijslast voor de consument als reden worden aangehaald. Deze dient namelijk het bewijs te leveren dat een normale, gemiddelde consument in dezelfde omstandigheden ook ertoe gebracht zou zijn een besluit over een transactie zou nemen die hij anders niet zou hebben genomen.382
Het is uitkijken naar de toekomst of de trend naar meer bescherming voor de consument in de verhouding B2C zich zal verderzetten met misschien als hoogtepunt een instrument dat een contractueel onevenwicht naar aanleiding van ongelijkwaardige prestaties in hoofde van de contractpartijen opvangt.
381& B.& KEIRSBILCK,& “Art.& VI.101& WER”,& in& J.& STUYCK,& H.& VANHEES& en& E.& WYMEERSCH& (eds.),& HandelsW% en%
economisch%recht.%Commentaar%met%overzicht%van%rechtspraak%en%rechtsleer,&Mechelen,&Kluwer,&2018,&4.&& 382&J.&BAEL,&“De&impact&van&de&wetgeving&inzake&marktpraktijken&en&bescherming&van&de&consument&op&de&verkoop&van& onroerende&goederen:&het&nieuwe&Boek&VI&van&het&Wetboek&van&economisch&recht”&in&J.&BAEL&(ed.),&Rechtskroniek%voor% het%notarieel%deel%XXV,&Brugge,&die&Keure,&2014,&210a&B.&KEIRSBILCK,&“Art.&VI.101&WER”,&in&J.&STUYCK,&H.&VANHEES& en&E.&WYMEERSCH&(eds.),&HandelsW%en%economisch%recht.%Commentaar%met%overzicht%van%rechtspraak%en%rechtsleer,& Mechelen,&Kluwer,&2018,&3W4.&&
HOOFDSTUK 7. Rechtsvergelijking
156.! Na een beeld te hebben gekregen van het wetgevend kader inzake de benadeling voor meer dan zeven twaalfden, is het interessant om eens te gaan kijken hoe onze buurlanden het geregeld hebben. Ik zal in dit hoofdstuk dan ook ingaan op het Franse, Duitse en het Nederlandse recht. Eerst en vooral zal worden gekeken naar het Franse recht, waar de regeling nagenoeg identiek is aan het onze. Maar nog belangrijker is dat de Franse Code Civil model heeft gestaan voor latere codificaties in geheel Europa. Sommige nationale wetgevers hebben dan ook de benadelingsregel, zoals in de situatie bij verkoop van een onroerend goed, zonder al te veel moeite overgenomen.383 Anderen hebben de rechtsfiguur van de benadeling met de harde hand afgewezen.384