Het Duitse recht

160.! Het Duitse Bürgerliches Gesetzbuch (hierna: BGB) was de eerste codificatie die de benadeling als vernietigingsgrond voor bepaalde personen of voor bepaalde specifieke overeenkomsten volledig uitsloot. Dit heeft tot gevolg dat de dag van vandaag de benadeling op zich in het Duitse recht niet voldoende is om de vernietiging van een overeenkomst te bekomen. De benadeling wordt pas in overweging genomen indien zij tot stand is gekomen door misbruik van bepaalde omstandigheden.395 _{De leer van misbruik van bepaalde} omstandigheden kan worden vergeleken met de leer van de gekwalificeerde benadeling, zoals deze bij ons een zekere opmars kent.396

De wettelijke grondslag van de leer van misbruik van omstandigheden is terug te vinden in § 138 BGB, waarbij lid 1 BGB de rechtshandeling nietig verklaart wanneer deze in strijd is met de goede zeden, terwijl lid 2 BGB betrekking heeft op het specifieke toepassingsgeval van de woeker397_{. Lid 2 maakt een} toepassingsgeval uit van een strijdigheid met de goede zeden zoals bepaald in lid 1. Dit heeft tot gevolg dat,

392_{&Alreeds&werd&gewezen&op&de&wijze&van&het&berekenen&van&de&te&betalen&opleg&door&de&koper.&De&wijze&waarop&dit&} dient&te&gebeuren&is&anders&in&Frankrijk.&Zie&supra&randnummer&135.&&

393_{&Artikel&1118&Franse&Code&Civil.&&}

394_{&P.&ABAS,&I.&VAN&LOO&en&M.&ZIJST,&Benadeling%van%de%medecontractant,&Deventer,&Kluwer,&2003,&53W57.&&}

395_{& Deze& beslissing& van& de& Duitse& wetgever& destijds& is& al& meermaals& kritisch& tegen& het& licht& gehouden,& zo& ook& door&} Leopold&Caro.&Deze&auteur&is&van&mening&dat&er&zoveel&benadelingsWachtige&voorschriften&in&het&BGB&opgenomen&zijn,& dat&er&om&die&reden&geen&behoefte&bestaat&aan&een&afzonderlijke&benadelingsbepaling.&P.&ABAS,&I.&VAN&LOO&en&M.& ZIJST,&Benadeling%van%de%medecontractant,&Deventer,&Kluwer,&2003,&86.& 396_{&Zie&infra&vanaf&randnummer&169.&&} 397_{&Woeker&wordt&door&het&VAN&DALE&Groot&Woordenboek&van&de&Nederlandse&taal&omschreven&als&‘onwettig&winst&} verkregen&door&misbruik&te&maken&van&iemand&anders&nood&en&verlegenheid.’&

wanneer niet voldaan is aan de toepassingsvoorwaarden voor woeker, men alsnog kan terugvallen op de bepaling van § 138, lid 1 BGB.398

161.! Dit alles heeft tot gevolg dat het Duitse recht geen specifieke grond kent van de benadeling bij verkoop van onroerende goederen. Overeenkomstig het Duitse recht dient de verkoper van een onroerend goed zich te beroepen op hetgeen bepaald is in § 138 BGB, meer bepaald lid 2. Wil men als “benadeelde” verkoper de nietigheid bekomen van een rechtshandeling (lees: de verkoop), dan dient te worden voldaan aan drie cumulatieve voorwaarden: (i) er dient een manifeste wanverhouding tussen de contractuele hoofdprestaties te bestaan, (ii) daarnaast moet er ten aanzien van de benadeelde partij sprake zijn van een van de bijzondere omstandigheden, zoals vermeld in § 138, lid 2 BGB (dwangpositie, onervaren zijn, gebrek aan beoordelingsvermogen of aanzienlijke wilszwakte) en (iii) tot slot moet de wederpartij misbruik hebben gemaakt van deze bijzondere omstandigheid.399

162.! Interessant is het dan ook om even stil te staan bij een van de vormen van bijzondere omstandigheid, meer bepaald de dwangpositie waar de benadeelde persoon zich in kan bevinden. Een dwangpositie (zwanslage) ligt voor wanneer een contractpartij dringend behoefte heeft aan een geldelijke of een andere contractuele prestatie. Het impliceert het snel handelen, en dit om de bedreiging van een bestaand element of het voorvallen van ernstige nadelen te vermijden.400 Dergelijke vorm van bijzondere omstandigheid, heeft bij ons destijds aanleiding gegeven tot het introduceren van een regel van benadeling voor meer dan zeven twaalfden bij verkoop van onroerend goed. De Duitse wetgever is zich, mijns inziens, ook bewust van het potentieel voorvallen van dergelijke situaties. Echter, acht de Duitse wetgever het voorhanden zijn van benadeling niet voldoende om de vernietiging van dergelijke koop-verkoopovereenkomsten te bekomen, maar koppelt hij daar nog eens de vereiste van misbruik van omstandigheden aan vast. Van dergelijke misbruik dient het bewijs te worden geleverd door de benadeelde persoon, wat een zekere zware bewijslast uitmaakt. Dit in tegenstelling tot wat wij kennen, waarbij de benadeelde persoon enkel de waarschijnlijkheid van de aangevoerde feiten dient aan te tonen.

163.! Rechtshandelingen die strijdig zijn met § 138, lid 1 of 2 BGB, worden met de nietigheid bestraft. De mogelijkheid tot instandhouding van de rechtshandeling, door een aangepaste tegenprestatie te bepalen, is niet mogelijk.401 398_{&E.&SWAENEPOEL,&Toetsing%van%het%contractuele%evenwicht,&Antwerpen,&Intersentia,&2011,&279W280.&&} 399_{&P.&ABAS,&I.&VAN&LOO&en&M.&ZIJST,&Benadeling%van%de%medecontractant,&Deventer,&Kluwer,&2003,&87W89.&&} 400_{&E.&SWAENEPOEL,&Toetsing%van%het%contractuele%evenwicht,&Antwerpen,&Intersentia,&2011,&282.&&} 401_{&P.&ABAS,&I.&VAN&LOO&en&M.&ZIJST,&Benadeling%van%de%medecontractant,&Deventer,&Kluwer,&2003,&91W93.&&}