2 Organische bedrijfsafvalstoffen
2.3.1.11 Groente- en fruitverwerkende sector
a Beschrijving sector
Deze sector verwerkt groenten en fruit tot hetzij vers versneden en verpakte groenten en fruit (vierde gamma), hetzij langer houdbare producten, zoals conserven in blik (eerste gamma) of glas (tweede gamma), diepvriesproducten (derde gamma), voorgekookte en vacuŸm verpakte groenten en fruit (vijfde gamma) en kant-en-klare maaltijden. In de sector zijn de volgende subsectoren (code NACE-BEL) te onderscheiden :
− verwerking en conservering van groenten (15.331)
− het drogen, inleggen in olie of azijn, enz.
− de vervaardiging van uit groenten bestaande levensmiddelen
− productie van diepgevroren groenten (15.332)
− de productie van diepgevroren groenten
− de vervaardiging van uit diepgevroren groenten bestaande voedingsmiddelen
− verwerking en conservering van fruit (15.333)
− de conservering van fruit : bevriezen, drogen, inleggen en inblikken
− de vervaardiging van uit fruit bestaande voedingsmiddelen
− de vervaardiging van vruchtenpulp
− de vervaardiging van confituur, gelei en fruitmoes De productieprocessen omvatten de volgende stappen (30) :
− voorbehandeling
− reiniging
− ontstenen
− ontkruiden, onttrossen, ontbladeren en toppen
− schillen
− conserveren
− blancheren
− inblikken, invriezen of op bokaal gieten van de geblancheerde producten
− opslag en verwerking b Aanbod
De organische stromen bestaan uit groenten en fruit die vrijkomen bij de
bewerking. De aangeleverde groenten en fruit kunnen nog rauw zijn, maar ook al bewerkt (bijvoorbeeld koken, steriliseren, vermalen). De stromen komen het hele jaar door vrij, maar bij de meeste bedrijven is de hoeveelheid aanzienlijk groter in de zomermaanden tijdens de oogstperiode.
Het aanbod in deze sector is moeilijk te schatten.
In de PRESTI-studie (30) over de groenteverwerkende sector is een enqu•te gehouden bij de groenteverwerkende bedrijven. Deze resultaten zijn aangevuld met gegevens van de niet VGB-leden uit de Fevia-studie (27). Het resultaat is opgenomen in Tabel 31.
Tabel 31. Aanbod organische stromen in de groenteverwerkende sector (in ton per jaar)
Organische stromen Aanbod Opmerkingen Onverpakte niet voor consumptie
geschikte producten
908
Groenteafval 68.162
Wortelpuree 44.300
Plantenresten (stelen van kruiden) 1.600
Zuiveringsslib 97.600 − DS : < 5 % - 19 %
− zuiveringsslib afkomstig van sector 15.332 deels
verontreinigd met Cu, Mo en Se
Totaal 212.570
Bron : PRESTI - Fevia (1998) - OVAM
Voor de fruitverwerkende industrie zijn alleen aanbodgegevens (zie Tabel 32) beschikbaar van de Fevia-studie (27).
Tabel 32. Aanbod organische stromen in de fruitverwerkende sector (in ton per jaar)
Organische stromen Aanbod Opmerkingen
Fruitafval 233
Zuiveringsslib 1.000 − deels verontreinigd met Zn
Totaal 1.233
Bron : Fevia (1998) Ð OVAM
Het aanbod voor de fruitverwerkende sector is niet volledig, aangezien geen gegevens bekend zijn over de organische stromen die naar veevoeding gaan.
In de Fevia-studie (27) zijn aparte gegevens opgenomen over de sector van de bereide maaltijden. De hoeveelheden afval die in deze sector vrijkomen, zijn niet zo groot. Ze zijn weergegeven in Tabel 33.
Tabel 33. Aanbod organisch afval in de sector van de bereide maaltijden (in ton per jaar)
Afvalstroom Aanbod
Niet voor consumptie geschikte producten (verpakt + onverpakt) 40
Zuiveringsslib 1.000
Slib van vetvang 20
Plantaardig organisch materiaal uit fijnzeef 40
Totaal 1.100
Bron : Fevia (1998)
c Verwerking
De organische stromen van zowel groente- als fruitverwerkende bedrijven, gaan voor het grootste deel naar de landbouw waar het wordt aangewend voor bodemverbetering of groenbemesting. Een niet onbelangrijk gedeelte, voornamelijk ongeveer 85 % van de groenteresten, gaat naar de veevoederindustrie.
Wellicht zal deze situatie in de toekomst niet wijzigen. Behalve het gebruik als groenbemester dat door Vlarea niet is toegelaten (20). VGB zal een nieuwe enqu•te bij haar leden organiseren in verband met de afzet van de restproducten.
Het mestbeleid beperkt het gebruik van slib in de landbouw. Problemen kunnen verder ontstaan indien niet aan de gebruiksvoorwaarden van Vlarea kan worden voldaan.
Het is ook mogelijk om het groenteafval te vergisten of, indien het drogestofgehalte voldoende hoog is, te composteren.
Van de sector van de bereide maaltijden wordt bijna de totale hoeveelheid afval verbrand.
d Knelpunten
− Het afval komt niet continu vrij, maar is voor een deel seizoensafhankelijk.
− Er komen steeds grote hoeveelheden van ŽŽn soort afvalstof vrij.
Compostering van deze homogene stromen is alleen mogelijk als ze worden gemengd met andere afvalstoffen.
− Het afval van het bereiden van kant-en-klare maaltijden, zoals pizzaÕs, diepvriesmaaltijden, salades, kan dierlijk materiaal in de vorm van vlees bevatten en kan alleen worden gebruikt als veevoeder, nadat het een warmtebehandeling heeft ondergaan. Er is onderzoek nodig naar hygi‘nisatie tijdens het composteringsproces.
2.3.1.12 Havenactiviteiten
a Beschrijving sector
Het organisch afval afkomstig uit de haven bestaat uit fruit (bananen, citrusvruchten, ananas, kiwiÕs, druiven, ...), groenten (uien, uitzonderlijk
aardappelen), granen en vlees(producten) van runderen, varkens, vis, enz., die worden ge•mporteerd. Zodra de producten in de haven zijn aangekomen, worden zij door gespecialiseerde overslagbedrijven uitgeladen, ingeklaard en naar de klant getransporteerd. (31)
b Aanbod
De producten worden afval als bij de douanecontrole administratieve fouten aan het licht komen, als de lading kwalitatief niet aan de eisen voldoet (bijvoorbeeld een gedeelte van het fruit is al rijp of het graan is nat geworden) of bij het
leeghalen van de loodsen waar de groenten en het fruit enige tijd zijn opgeslagen.
Het betreft veelal bedorven of beschadigde groenten en fruit, die niet meer voor consumptie in aanmerking komen.
Het organisch afval bestaat voor het grootste deel uit fruit, dat vaak al is verpakt in karton en eventueel folie. Bij granen gaat het om averijpartijen.
Vlees wordt slechts zelden voor vernietiging ingeklaard, omdat de partijen die niet aan de administratieve eisen voldoen of bedorven zijn naar de afzender worden teruggestuurd. Slechts zeer kleine partijen worden vernietigd.
Over de hoeveelheden zijn geen exacte cijfers gekend. Uit gesprekken met betrokkenen blijkt dat de hoeveelheid fruitafval ongeveer 2 ˆ 3Ê% van de totale fruitaanvoer in de havens uitmaakt. Voor Antwerpen bedraagt de aanvoer vermoedelijk 2.000.000 ton fruit op jaarbasis. Dat wil zeggen dat 40.000 tot
60.000Êton fruitafval ontstaat in de Antwerpse haven alleen. In Zeebrugge wordt de invoer van fruit op 400.000 ton op jaarbasis geraamd. Sprake is van een uitval van 1 %, ofwel 4.000 ton fruitafval op jaarbasis.
De invoer van groenten is niet zo groot. Er zijn geen gegevens over beschikbaar.
Hetzelfde geldt voor granen en vlees.
Aangenomen wordt dat de totale hoeveelheid afval die voor verwijdering wordt aangeboden, bijna 70.000 ton zal bedragen.
Tabel 34. Aanbod organisch afval afkomstig van havenactiviteiten (in ton per jaar)
Afvalstroom Aanbod Opmerkingen
Fruit 54.000
Groenten p.m.
granen e.d. p.m. Betreft enkel averijpartijen
Vlees p.m. Betreft een verwaarloosbare hoeveelheid
Totaal 70.000
Bron : mondelinge mededeling van douane-autoriteiten en bedrijven die in deze sector werkzaam zijn.
c Verwerking
De producten die niet meer op de markt mogen worden gebracht, moeten worden verwijderd.
Het inklaringstarief voor verwijdering is goedkoper dan het normale inklaringstarief.
Bovendien zijn er verschillen in inklaringstarief naar gelang de haven, het seizoen en het product. Granen voor veevoeder hebben geen gereduceerd tarief.
Bij vernietiging is geen BTW verschuldigd op de restwaarde van het afval, bij recyclage is dat wel het geval.
Het toezicht op de wijze van verwerking is gering. Voor douane en importeurs is het enkel belangrijk dat het organisch afval niet opnieuw op de markt komt en dus daadwerkelijk verwijderd wordt.
Indien ziektekiemen worden aangetroffen of wanneer het om bedorven goederen gaat (vaststelling door Ministerie van Landbouw), wordt het afval gedenatureerd (ongeschikt gemaakt voor menselijke consumptie) vooraleer het wordt vernietigd.
De ophaler moet een vernietigingsattest voorleggen.
In het verleden werd het fruit, tegen storttarief, vooral verwijderd via de Hooge Maey of aangeboden voor compostering en in kleine sporadische partijen voor vergisting. Sinds begin 1998 vindt dit organisch afval zijn weg via
foeragehandelaren in binnen- en buitenland (Vlaanderen, Walloni‘ en Nederland) (cf. 2.3.2.1) naar de veevoeding. Het afval wordt ontpakt, vooraleer het verder wordt bewerkt tot brijvoeder voor varkens. De bijkomende kosten voor verwerking tot veevoeder bedragen minimaal 1.250ÊBEF per ton (inclusief ontpakken). Steeds dient een verwerkingsattest aan de producent te worden bezorgd. In Nederland gebeurt de verwerking onder S.G.S.-controle.
Bedrijven die gespecialiseerd zijn in averijpartijen kopen graan op en verwerken het tot veevoeder. De normale inklaringsvoorwaarden zijn van toepassing.
De kleine partijen vlees die voor vernietiging worden ingeklaard, worden vernietigd volgens de destructienormen.
d Knelpunten
− Het havenafval kent geen continu aanbod en moet wegens de kans op bederf snel worden verwerkt.
− Het fruit en de groenten zijn meestal verpakt in kartonnen dozen en folies en moeten voor bewerking eerst worden ontpakt.
− Grote hoeveelheden kunnen in een composteringsinrichting slechts gedoseerd worden verwerkt.
2.3.1.13 Horeca
a Beschrijving sector
In de sector van de horeca komen de restaurants, de grootkeukens en de cateringbedrijven aan bod. Onder de restaurants worden zowel de normale restaurants als de fastfoodrestaurants verstaan. Grootkeukens komen voor in ziekenhuizen, kazernes, bejaardentehuizen, grote bedrijven, enz. . Zij bereiden ter plaatse maaltijden voor een groot publiek. Cateringbedrijven bereiden de
maaltijden op een centrale plaats en verdelen ze van daaruit naar de verschillende verbruikerspunten.
Bij de bereiding van de maaltijden worden zowel plantaardige als dierlijke producten gebruikt.
Meestal zamelt de horeca het keukenafval niet selectief in. Uit een studie bij de grootkeukens (32) blijkt dat selectieve inzameling van keukenafval echter wel haalbaar is. Ook de fastfoodsector experimenteert met selectieve inzameling.
b Aanbod
Keukenafval dat vrijkomt in restaurants, grootkeukens en cateringbedrijven is afkomstig van de voorbereiding van maaltijden en van de retour van maaltijden voor de restaurants en de grootkeukens. De retour van maaltijden is vermengd met dierlijk materiaal.
In de fastfoodsector bestaat het keukenafval voornamelijk uit producten die niet worden verkocht door een te lage kwaliteit, zoals hamburgers, frieten en afval van koude schotels, samen met papieren en kartonnen verpakkingsproducten.
In Tabel 35 is een raming weergegeven van de hoeveelheid keukenafval in de horecasector, indien het selectief zou worden aangeboden. De informatie voor de grootkeukens is afkomstig uit een studie van 1995 (32). De studie van OWS (24) heeft informatie opgeleverd voor de fastfoodrestaurants. Van de restaurants en de cateringbedrijven zijn echter geen gegevens beschikbaar. De totale hoeveelheid keukenafval wordt geschat op 100.000 ton op jaarbasis.
Tabel 35. Keukenafval van restaurants, grootkeukens en cateringbedrijven (in ton per jaar)
Sector Aanbod
Grootkeukens 40.000
Fastfood 800
Restaurants p.m.
Cateringbedrijven p.m.
Totaal 100.000
Bron : OWS (1996) - Eindwerk problematiek grootkeukens (1995)
c Verwerking
Het organisch afval uit de keukens wordt, vermengd met ander afval, voor het grootste deel gestort of verbrand.
Een beperkte hoeveelheid, ongeveer 6.300 ton op jaarbasis, wordt selectief ingezameld en, na een warmtebehandeling, gebruikt als veevoeder, namelijk brijvoeding voor varkens. De ophaling gebeurt door de individuele landbouwer zelf, het keukenafval wordt bijna onmiddellijk verwerkt en vervoederd. Verwacht wordt dat in de toekomst het vervoederen aan varkens op kleine schaal zal worden stopgezet. Mogelijk zullen grootschalige installaties in de plaats komen. In Nederland zijn er in elk geval verschillende initiatiefnemers die keukenafval door middel van een verhittingsproces volgens de destructienormen willen verwerken tot veevoeder. In Duitsland zijn al grootschalige verwerkingseenheden voor
keukenafval in exploitatie (cf. 1.3.2).
Compostering of vergisting van keukenafval kunnen eveneens een alternatief voor de toekomst zijn.
Een techniek van verwijdering die de laatste jaren meer en meer in trek komt, is het verbrijzelen van het keukenafval om het in vloeibare vorm te lozen in de riolering of het oppervlaktewater. De toestellen, zogenaamde
voedselafvalverbrijzelaars, worden voornamelijk geplaatst in grootkeukens van bijvoorbeeld ziekenhuizen. Deze methode van verwijdering is niet gewenst, strijdig met de verwerkingshi‘rarchie, een afwenteling van een probleem op een ander milieucompartiment en bovendien verboden volgens de Vlaamse wetgeving (zie ook Deel III2 - Programmering).
Keukenafval van internationale transportmiddelen moet vernietigd worden volgens de Richtlijn 80/217/EEG tot vaststelling van gemeenschappelijke maatregelen ter bestrijding van de klassieke varkenspest. Volgens het koninklijk besluit van 24.01.69 over keukenafval betekent dit dat het keukenafval van internationale transportmiddelen verwerkt moet worden in een destructiebedrijf of verbrand moet worden. Storten is niet mogelijk aangezien het afval hierdoor toegankelijk zou zijn voor allerlei ongedierte dat op die manier exotische dierziekten (mond- en
klauwzeer en vooral varkenspest) zou kunnen verspreiden.
d Knelpunten
− Het gebruik van horeca-afval als secundaire grondstof is door Vlarea niet toegestaan.
− Vervoedering van zuiver plantaardig afval is geen probleem. In de
horecasector is de scheiding van het plantaardig en dierlijk materiaal echter zo goed als onmogelijk. Voor de vervoedering van dierlijk materiaal moeten een aantal sanitaire maatregelen worden nageleefd om potenti‘le
besmetting te minimaliseren.
− Er is een leemte in de wetgeving omtrent de vervoedering van keukenafval.
In verband met ophaling en verwerking is OVAM bevoegd, met betrekking tot het gebruik van het verwerkte keukenafval als diervoeder is het Ministerie van Landbouw bevoegd. Er zijn voor ophaling en verwerking echter geen voorwaarden voorgeschreven door OVAM. Voor het gebruik van het keukenafval geldt het koninklijk besluit van Õ69 van het Ministerie van Landbouw, dat echter achterhaald is.
− Indien landbouwers de vervoedering van keukenafval stopzetten, moet er een economisch haalbare alternatieve verwerkingsmethode komen.
− Organisch afval van de fastfoodrestaurants is vervuild met verpakkingsmateriaal.
− Omwille van de hygi‘ne dient het organisch afval uit de horeca regelmatig (met een frequentie van enkele malen per week) te worden ingezameld. Dit verhoogt de totale kosten (ophaling + verwerking).
− Het keukenafval heeft een lagere droge stof dan het normale GFT-afval van huishoudens. Compostering is daarom alleen mogelijk als het wordt
gemengd met voldoende structuurmateriaal. Bij vergisting stelt dit probleem zich niet.
− Voor de optie compostering of vergisting van keukenafval moet uit
onderzoek omtrent de hygi‘nisatie tijdens de verwerking blijken of het dierlijk materiaal in het keukenafval een sanitair probleem zou kunnen vormen.
2.3.1.14 IJsbereiding
a Beschrijving sector
Bij de productie van ijs worden onder meer mager melkpoeder, weipoeder, vetstoffen, verschillende suikers, water, smaakstoffen, kleurstoffen, emulgatoren en stabilisatoren gebruikt. De grondstoffen ondergaan bij de productie
verschillende stappen. De belangrijkste zijn bewerken, mengen en invriezen.
b Aanbod
Tabel 36 geeft een overzicht van het afval dat vrijkomt.
Tabel 36. Aanbod organisch afval van de ijsbereiding (in ton per jaar)
Afvalstroom Aanbod
Verpakte niet voor consumptie geschikte producten 430
Zuiveringsslib 150
Slib van vetvang 6
Totaal 586
Bron : Fevia (1998)
c Verwerking
Een deel van het afval van de consumptie-ijsbereiding komt soms ook in de veevoeding terecht, cijfers zijn echter niet gekend. Het slib wordt op het land gebracht, terwijl de verpakte producten verwijderd moeten worden.