Deze film is beschikbaar gesteld door het KITL V, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toestemming voor reproductie dient men schriftelij k aan te vragen.
Thisfilm is supplied by the KITLV only on conditioll that neither it nor part of it is further reproduced without first ohtaining the permission of the KITLV which reserves the right to Inake a charge for sucll reproduction. 1[ the material filtned is ;tself in copyright, the permission of fhe owners of that copyright will also he required for sllch reproduction.
Application for permission to reproduce should he made in writing, giving details of tlle proposed reproduction.
SIGNATUUR
MIe OVORM:
SHELF NUMBER MICROFORM:
MMETA 1235
1-1. d e G ~ a. e-. ,.
~ t tt i ft n t l! i l'l,..g t n
~~an t.~n~
®V$ ;oS~fjj$tr
.. .
Drukkerij .ORANJE" Soekaboeml.
(
cc. - -IJ
1111111111111!1 1~'I~rj~~mrIÎll
00779676lil'[l l~IIII IIIII'11111
H. d e G r a. ~ r
~ t tt i n n t l! i n,.g t n
~van t.~n~
®vh ... cS"trjjbtr
• •
VOORWOORD.
De in dit boek opaenomen "Herinneringen" zullen hoop ik, een- hoewel flauw - beeld even van hetgeen in voorbijgegane en rumoerige jaren i verricht door het Koninklijk ederlandsch In- di ch L ger en van zelf prekend in mindere mate door het Korps Gewapende Politie vo r de vestigin en handhaving van het
ederland ch gezag in den Archipel.
Tevens ook van de bevolking in afgelegen gebieden waar men weinig van hoort.
Foto's van verschillende ontmoetingen en gevechten in den Ar- chipel; van de heerschers der oerwouden; van intere sante b vol- kingstypen en mooie land chappen, welke door mijn onderhebben- de officieren en onderofficieren op de verschillende tochten, patrouil- le' en verkenningen werden gemaakt h b ik helaas niet in dit bo k kunnen plaatsen.
Zij werden mij in 1930 te Weltevreden bij een diefstal ont- vreemd.
AI deze "Herinneringen" genade vinden bij het lezend Publiek, dan ben ik uitermate tevreden, want dan verdien ik ook wat om mijn smalle beurs bij te spijkeren.
De chrijver
H. de GRAAF.
gepensionneerd kapitein der Infanterie bij het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger.
Herinneringen van een Oud- Strijder
HOOFDSTUKKE I. Voorwoord.
2. I Augu lus 1938, 50 jaar geleden. 2 Luitenant der Infanterie.
3. Kaz rne-Idioom.
a. Diefstal in de chambrée h. Vechterij in de chambr' e
4. Ambon, ti par I in den Gordel van Smaragd.
a. 10 April 1884. In Z.M. militairen li n t b. Het Ii 'flijke 111 bon
c. Iiel schilderachtige Amb n d. lIet l'>énige Ambon e. Het loyale Ambon
5. De Geconcentreerde Linie in Groot- tjeh.
a. Treurige toestanden
b. D erti van rgcant Wam lein
c. Voorgevoel en sneuvelen van h ornblazcr Engelman
u.
Op eigen schaduw (7eschot n e. Het hondj Doesf. 30 Beaul1lonl - geweren onbruikbaar gemaakt.
g. langen en kale bluf h. Pang Bedil.
0. De Lombok overval en Atjeh.
7. Slang n. Sidin Gilah
8. langen. Python tegen Cobrah
9. Heden gij; morgen ik. Een vreemd toeval.
10. Dominee Thenu; de soldaten-dominee.
11. Het Oranj huis op 31 Augustus a.
r
arade op den Goenoeng Biram b. Nachtgevecht bij Seulimeumc. Tanimbarce che hulde aan Koningin Wilhelmina d. Oranje fee t te Kolaka (Bonigolf - Celebes) 12. nze Koningin Emma.
13. Ske:cle, Illcnschcnredder en tijgerdooder.
14. Oe trafte baldadigheid.
15. Van Daalen's beroemden tocht door Gajo-Alas en Bataklanden.
a. De laatste eer JVerov ring van het kampong- b. Het getroffen portret Icomplex R ket - Goïp.
c. De val van Penosan. Een trotsch en Koninklijk Gajo- vrouw.
16. Solitairs vergeten niet.
17. Eene verk nning.
18. Nachtclijke aanval van cen koningstijgcr.
19. Stol11pie; h't offer der wildernis.
20. i\\J.rtosendjojo. de dappere Javaan.
21. Dc geboorteda r va n Pri nses Jul iana.
22. De baboe. errukt over Prinses lulialla.
23. Treffende l1locclerli fd en zorg ili cle rimbol'.
a. Orang
0
'tan leg 'n krokodil.b. : ·ClI. 'lOornvogel tegen boolllpanter.
c. Olifant tegen men eh.
2-l. Aljeh' We. tku I; lIlarechau écs v rdronken.
23. Pi I r , h t factotulll.
26.
'27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
I
Peacn van Illcllschenbeen- Door het Daïri-en [>akrak<r('hied ' deren.t'> I Een doode penghocloc als
I
slaap~eno()t.H t Tiploloi-vcrhond op de Am '-eilanden. R ri-h rio
, Een dood hoofd ell Dl' herg:tal1l der \V aillea·.· op 130(', ,~. I geen doerian.
De oprichting van den hl' tllllrspo 't .\s ike aan ti· boven Di- go I-rivier.
Krokodillen in verschillcnde treken.
lIet portret als tal iSl11an - Geve hl hij Krucëng Kali (.'\tJeh)
"I Ol11l11or!" - javaansch crgeant Wirio en Zijn V ... en
P ...
34. iak ri-Indrapocra.
I
Eet als MohallIedaan geen varkens- a. De ultan van 'jak 'vice eh.IJ een groot liefhebber van hal1l.
b. ergeant Hip bij het detachement Infanterie Ie iak.
Zijne Fran,che woorden.
35. Voor den tweeden keer naar Atjeh
36. In h t wat rloo rot g 'bergtc van Ijeh's Wcstkust.
Een fri sehe morgcndrank.
37. \ t de SelJlim lItl1-colonne op expeditie naar Pedië. E '11 fl h Jan-Doedel.
3 . Is het voorgevoel ge\\ e st bij den Eliropu:s 'hen fu clier Mokl y?
39. E 'petlitionnair colonne ter Atjell' We'tku
t.
Geluid 'vree , 40. Eer t militair ell diln pas mell eh.41.
42. 43.
4-l. 45.
46.
47.
4.
49.
30.
51.
HlIil1ltcvr e in Blang-Kcdjcrèn.
Jlongcr is ecn sell rp zwaard.
liet sncuvelcn van den Ellrop e ehen fuselier BOlllllan.
\ Javaan eh soldaat I<arill Voor dl:n vi~rden keer Ilaar Aljch.
1
I beweert: "Sajang sekaliclan kcrla adja."
ticw\lntl en afgekeurd.
Dc bevolking van Parigi ( cl bes-Tominihocht). 'aijver leidt tot mooie bruggen bouw.
De l1'volking van '<olaka (Celehes-Bonigolf). In Kampong oil1lcntla wil ied\:f man wat dragen.
Bij dell OUlIvernCIllLnt -hela tingdi n t te Weltevreden.
fgevlueid en nabetrachtingen.
ahrantlcrs te oekaboemi (I ngezonden en opgenomen door hel" lieuwsblad" van oekabocllli).
él. In A\el11orialll.
h. Weduwen v n Oudgediend n.
Korte Icvensloop-b chrijving.
1 Augustus 1938 - 50 jaar geleden 2e. Luitenant der Infanterie.
17 jaar oud, in 1885 mocht ik met mijne me?eleerlingen van den Militair voorber idenden cursus te Mr. Cornehs de breede ge- Ien korporaalstreep en de roode sabel kwast verwisselen teg n d~
goud n malle ergeants-chevron en d zilver n sabel kwast.
In 1886 kwamen wij al sergeant op de Militaire School.
Wij kregen zoo al het idee van het goud der schouderb dek- kingen en touragèr s en het zilver van de sterren op de kraag en d sabeldragon van de luitenants uniform.
Maar wat veel prettiger was: met die sergean~.s-distin~ticven e~
den titel " ergeant aspirantofficier" kwamen ~IJ meer 111 tel bIJ de lieftallige maagdelijns - en daar waren cr heél wat! - van Mr.
Cornelis.
I Augu tus 1888 - 8 uur V.M. op het ex reitie terrein (than de "Generaal Staal-laan met talrijke aangrenzende officiers wo- ningen) taat het 11 . Bataljon Infanterie in linie op Oorlogsterkte met h t vaandel en de Illuzi k.
Een mooi bataljon!
Hiertegenover op 75 Meter de rijzige militaire figuur van on- zen grijzen Directeur met zij n streng gelaat en hart van goud: ka- pitein Rink.
Achter hem op één gelid wij, de pas benoemde 2e. Luitenants;
8 van de Infanteric, waarbij schrijver dezes, en 3 van de Militaire Administratie.
hter on de 6 officieren-Instructeur der Militaire School. Op h t aangr nzend gedeelt van den grooten weg talrijke toeschou- wers met in d voorste rijen famili ledcn en k nnis en der jonge officieren.
Maar geheel vooraan 3 bekoorlijke gestalten in elegante mor- gen toiletten.
De gelukstralende oogen gericht naar de uitverkoren figuur in die rij van elf, cle gelaatskleur blozend, de harteklop versneld.
Aanstaande luitenantsvrollwen.
Nu klinkt het luide commando van den bataljonscommandant:
"Het vaandel voor!"
- 6 -
Omstuwd door de vaand Iwacht wordt het symbool van militai- re èènheid plechtstatig door den vaandeldrager gebracht tot op eenige passen tegenover den Directeur.
Dan komen wij één voor één voor, om staande onder dat vaan- del den eed af te leggen.
Elf maal klinkt krachtig en ernstig over h t veld: "I k zwe r trouw aan den Koning, gehoorzaamh id aan de W tten, Onder- werping aan de krijgstucht" Zoo waarlijk helpe mij God almach- tig!"
adat het vaandel i ingetreden noodigt de Directeur de 6 Instru teurs en de Officieren van het t Ie Bataljon om de nieuwe kameraden te begroeten.
Met hun aller hand lag is onze opname in het Officierskorps bez geld.
Ten slotte het defileeren van het I te. Bataljon onder de op- wekkende tonen der krijgsmuziek en onze eerbiedige groet aan het voorbijtrekkend vaandel.
Onvergetelijke oogenblikken !
u volgt iet prozaïsch, doch niettemin aangenaam.
"Willen de heeren mij volgen naar het bureau?" zegt onze joviale luit nant-kwartiermee ter van 'chaick.
En daar op en tafel elf hoopjes van
f
1240 elk.Uitru ting
f
1000.Traktement 1 maand
f
170.Hui huur 1 maand
f
70.Allema htig wat een geld!
En wat een v r chil!
Te voren nog een sergeants oldij van
f
1.- per dag.Vo r de beide Chin e che toko's op den ho k een goede dag.
Daar hadden wij, leerlingen van het laatste studiejaar, een onbeperkt cr diet.
,,,Toean millOem 'alllpani doeloe, ka si selamat!" klinkt de vriendelijke uitnoodigin der 2 gemoedelijke Baba' . En het wa
chle anggoer p ef, hoor,
f
7.50 de fles h!Met het aanzuiveren van de beer bleven ±
f
900.- in handen van onze 2 brave g Ie br eder achter.Voor toko Houtman bij de Kramatbru op de grens van Senen en Kramat - than nict meer he taand door de dempinO' van het kanaaltje op die gr n - ook een oede da Y! h
Papa Houtman ga f ons al maximum
f
100.- per persoon.Een enk Ie maal had hij dan kasian en tre k met ti hand over d plaats waar hij m ende zijn hart zat, als dat maximum wa breikt.
- 7 -
- "Papa, morgen is mijn meisje jarig en ik zou haar graag een flacon fijne odeur, dan wel een doos fijne zeep willen geven".
- " u j a, dezen keer dan maar".
De fijne odeur van
f
7.50 of de fijne zeep vanf
6.- werd dan ingeschreven voor resp.f
10.-enf
8.-Men heeft zoo zijn risico te dragen, niet waar?
En zoo was voor Papa Houtman deze 1 Augustus als voor- gaande jaren weer en gedenkwaardige dag met minstens
f
1100. - van ons.Gedurende een bestaan van 75 jaren heeft de Militaire School te Me ster Cornelis honderden officieren af eleverd, die met de wapenbroecl r' der Militaire Academie te Breda en den Hoofd- cursus te Kampen en gesteund door onze kloeke Jannen, Matheü en en Kromo's het derlandsch gezag hoog hebb 11 gehouden in Ne- derlandsch-Indië.
ederlandsch-Indië, die O'ordel van smaragd om den evenaar, dat prachterfd el onzer stoere Vaderen!
Nederland eh-Indië en nooit "Indonesië" en nooit, los van Ne- d rland"!
immer! !
'adat de officiersopleiding naar Holland was overgebracht waren gedurende cenige jaren militaire bureaux gevestigd in de lokalen der \ilitaire chool.
Daarna kwam er, dank zij de goede zorgen eener liefdadige organisatie en cl hulp van het Departement van Oorlog eene goede behuizing voor mind r - en slechtbede lden onzer samenleving.
Hulde hiervoor aan I.E.V.V.O. te Weltevreden en het Leger- commando!
Jaren achtereen hebben de muren van de Militaire School, - door ons, de voormalige leerlingen zoo hoog vereerd - weerklon- ken van tromgeroffel, hoorngeschal, krijO'sl11l1ziek en den jubel der pas ge laagden voor 2e. Luitenant.
Thans een toevluchtsoord voor hen die gestrand zijn in de Maa tschappij.
Voorwaar eene nobele bestemming!
Maar toch, voor het gevoel van ons oud soldatenhart: eene Degratie!
Thans i het gebouw kampement geworden VOOr genietroepen.
- 8 -
Kazerne-Idioom.
I. Diefstal in de Chambrée. (Soldatenverblijf)
1888. - Kreeg ik als 2e. Luitenant Infanterie mijne eerste plaatsing bij den troep n.1. de 1 e. Mobiele Colonne te Amboina. H t garnizoen bestond uit 3 mobiele colonnes en een terke afdeeling vesting -artillerie.
Alle troependeelen gemengd d.i. Europeanen en Inlanders en de Artillerie bestemd v or de bediening van het ge chut in het mooie fort ieuw - Victoria.
Deze groote versterking, in den V.O.C. tijd g bouwd, was toen nog niet beschadigd d or de groote aardbeving, di in 1897 d hoofdplaat Amboina z 0 getei terd heeft.
Mijn Compagnies commandant was kapit in d. W. iemand, die w I van een grapje hield.
Dan was er nog de Ie Luitenant R. en 14 dagen na mij kwam kersver eh uit Breda de 2e. Luitenant H.
Op een goeden dag taat in het dag lijksch orderboek: "De 2e. Luitenant H. onderzoekt spoedigst den di fstal, die heden door tien ergean t-majoor is gerapporteerd.
De sergeant van artlt word t hem t eaevoegd.
Rapport na afloop chriftelij kindienen".
"Kijk en, H. ik heb in de order d n s rgeRnt van Oordt jou toegevoegd, 0111 zoo noodig verschillend kazerne uitdrukkingen, die jij te Br"eda nooit hebt gehoord uit te leggen. Voor jou z If is h t goed dat jij dat tang ·i-taaltje gauw begrijpt. je coll ga's R. en d. G., die beiden nog al fuseli r op Mr. Cornelis hebben gestaan, w ten dat wel.
En je rapport zoo kort mogelijk; in telegramstijl desnoods".
Aldu gemoedelijk kapitein d. W. tegen onzen H.
En zoo zitten dan op het bureau van den ergeant-majoor de 2e. Luitenant H. en eraeant V.O. voor het onderzoek. Wordt voorgeroep n de Europeesch fuseli r Konkelaar die den diefstal heeft gemeld aan den ,eraeant-majoor.
- "Vert I eens wat ge tol n is en wanneer."
- ,ja, luifnt, gisteren had die meid van mij aan de lijn gehan- gen één arong, één klabaai en één tampat-soesoe en die zijn all gestolen."
- "Wat, tampat -s e oe! dat is toch een melkkan en die hang je toch niet aan een lijn?"
E n veel beteekenend zwijgen van Konk laar.
- 9 -
Een vragend blik van H. naar den sergeant, die met een ernstig gezicht ~ijn taalkennis laat bi ijken: . .
_ Dat zit zoo luit'nt. Die ROl11peanen 111 de keumple noemen
~oo'n ding tampat-soeso . Maar die wijven onder elka~r zeggen "koetang" ; dan de vro~w v~n. del~ dubb Ie en dIe van den stip "onderlijfje" en die 111 ISjes 111 Holland spre- ken van "kersjet" en ... "
_ ou 't i aoed hoor, ik weet het nu opperbest."
H.
'~nde;breek;
den woordenstroom van V .. O.di~
lichtelijk verontwaardigd kijkt, omdat hij ng
verd r had willen ultlegg n._ "Maar wat is h t, dat jij p~s hebt gezegd: dubbe!~ en stip?"
_ u luit'nt in de kClImpl b teekent "dubbele ergeant-
" " majoor en " tip" adjudant-on ero I d ff·· Ier. "
- "Alweer wat ni llWS.
_ "Laat Konkelaar die meid van hem roepen."
- Ga jïj· die blauwe van jou hal n."
" d· ?"
_ Wat is dat nu is "blauw ti de naam van Ie vrouw. _ ':, een luit'nt,' maar die jannen ze<tgcll altijd "blauwc"
tegen die wijven."
Komt voor een Inlandsche soldaten-vrouw; tracht b dee d te doen tegcnover den nieuw n luitenant.
_ pakah barang-barang-moc ditjoeri dan lagi bagimana
t~ndah-tandah
barang itoe?".. . . . . . Vragend kijkt de vrouw naar V.~.; blijkbaar begTljpt ZIJ nIet veel van het fijne Maleisch van den IUltcnant. . "_ "Ga je gang maar V.O., .Ieg .het h~ar maar UIt. . _ "Apa kowé poenja pakejan jang Ilang, dan ada tjap apa
tida ?"
_ "Soedah ilang dari tali djemoer sar ng, kabaja ama koe- tang, pakei 1l01l1J1l0r dari saja poenja to an."
- "Vraag haar dan h0e haar toean he t."
V.O. telt de vraag en krijgt prompt ten antwoord:
_ "Tida taoe nama, tap i itoe n0l111110r: sat e, lima, nol, nol, tiga."
- "I dat zoo, V.O.?"
- "Ja luifnt, in de keumpic kennen die varken nooit den naam van hun lakje, maar tamboek-nummer des te beter."
- "Wat is dat" "lakje"?"
- "Dat i laki of man."
Het onderzoek is afgeloopen.
Het schriftelijk rapport van luitenant H. vermeldt:
- 10 -
"Van de drooglijn onrechtmatig weggehaald I sarong, 1 kla-
baai 1 tampat-soesoe, toebehoorende aan de meid van ue Eur. fus.
Konkelaar en geJllerkt Stamboek o. 15003.
- "Prachtig en duidelijk rapport, H!" met een goedkeurend knikje kapitein d.W. en daarna zijne beslissing, wijs als die van Salomo:
"Zoolang de verdwenen 3 tuks kleer n niet terecht zij n elkèll dag, dat de droo lijnen in gebruik zijn, van 's morgtn 6 tot 's mid- dags 6 alle oldaten-vrouwen om b urten "planton tali djemoer" om te
zorg
n dat geen dief taillleer plaats heeft."Vreemd; twee da 'CII na ti ze order had een nzichtbare hand de 3 verdwene~ kleedingstukkcn aa~ d~ drooglijn weer opgehangen.
De trafdJenst van "planton tal! dJemoer" werd ingetrokken.
Naschrift: De volgende hcrinnerina i "V echterij " in de Chambreé, (ook bij dezelfde mobiele colonne te Al11boina).
Kazerne-Idioom.
11. Vechterij in de Chambrée.
Eenige weken na het onderzoek betreffende den diefstal in de Chambrée staat in het dagelijk eh onderzoek:
"De 2e. Luitenant - H. onderzoekt de vechtenj tusschen olda tcn-vrouwen op gisteren.
De sergeant van Oordt wordt hem toegevoegd.
Happort sehriftel ij k indi nen."
"Wel_allemachtig" denkt IJ. "weer VJn hetzelfde laken een pak." 'n ontmoet op hetzelfde oogenblik zijn kapitein.
"Ja makker, alweer i ,ts VOor jou, maar na dezen keer krijgt jelui dri ën om beurten zoo'n onderzoek.
En reken maar als
zoo'n
paar van die Illoentji's elkaar bij de har 11 hebb n gehad, dat je dan wat te ho r n krijgt."- "Wat is lat "moentji", kapit in?"
- "Weet je wat c n njai i ?' , - "Dat wel!"
" u, moentji of njai is hetzelfde of t wel huishoudster", Wij vinden alweer luitenant H., ergeant V.O. en nog den gebaarden korp raai 1ark, di de vechterij heeft bijgewoond en gerapporte rd, op het bureau van den sergeant-majo r voor het
- 11 -
onderzoek. Wordt v orgeroep n de soldaten-vrouw Minah, type van de gehaaide kazerne-nimf, brutaal n onverschillig rondkijkend, schreeuwerige stem en slordig gekleed.
- "Begin jij maar met vragen, V.O."
- "Kenapa kowé beklai sallla Sinem?"
- "Dija koerang adjar ama aja, maki-maki, bilang saja ada 2 s rp."
- "Lantas,"
- "Lal1tas aja pegang dija poenja ramboet, poekoel dija poenja moeka" .
- "Wat is dat nu w r" erp" V.O.?"
Van ordt kijkt z er gewichtig, nu hij weer gaat verklaren.
- "Dat zit zoo, luit'nt: al reed VI' eger, nog vóór ik z If in dienst was bestond het woord "serp" in de keul11pie:
AI de diensten worden bek nd gemaakt dan wordt de re erve, - hij di
zoo
noodig moet invall n - ook opgegeven.b.V. Jansen - planton keuken.
Bo - reserve.
Nu IJ bben die wijven al lang gesnopen (ge napt) alsdat reser- ve, plaatsvervanger beteckent. Van re 'erve is het" erp" geworden.
Dc mcesten van die tangsi-mci jes hebben een ruim g mo d en niet genoeg aan één lakje.
Ou als de echte lakje er niet i I b.V. Op meerdaagsch oefe- ning, op patrouille of wacht buiten het kalllpemen t dan moet de serp invallen.
Dat is zoo iets als in de boek n van "minnaar".
- "Ik weet nu wat een scrp is, maar een minnaar heb je niet alleen in bocken, maar ook meer dan genoeg in cle werkelijkheid.
Dat weet jij toch ook, V . . " onderbreekt luitenant H. wijsgeerig.
"Laat de vrouw inem voorkomcn."
Sinem komt op.
Een aardig ver hijning, jong, netjes uitgedost, roosje in de kondeh, beweegt zich kok t; werpt dadelijk een lonkje naar den knappen luitenant, slaat dan zedig de oogen neer.
- "Begin maar V.O."
"Heb j ij aan Minah gezegd, dat zij 2 serp heeft?"
" een, ik h b haar niets gezegd, maar zij heft mij bij de haren gegrepen en op mijn ezicht ge lagen,"
- 12-
(Sinem laat eenige chrammen op hare mollige en frissche wangen zien.)
- "Maar waarom heeft zij jou dan O'eslagen?"
- "Tida taoe, barangkali dia djaloes sama saja."
- "Moet "djaloes" mi schi n jaloer eh beteekenen, V.O.?"
- lIP r ies, luit'nt. Die ouc!e moentji's zijn altijd jaloer ch op de jonge."
- "Angkau tida ada erp, inem?" aldus H.
" \ana boleh, to an" li p lt Sinem en kijkt den aardigen officier weer guitig en lokkend aan, dan weder zedig om- laag.
"Wie h ft gezien dat jij door Minah bent ge 'lagen?"
vervolgt V. .
- "KopraaI Brewok ( inem wij top Marks).
- "Waarom zegt zij brewok en niet Marks, V.O.?"
- "Ja Iuit'nt. "brcwok" beteekent baard. Maar die meiden kennen nooit Hollandsche namen, en geven zij dan maar een bijnaam naar iet kenbaars. B.V. bij mij is h t linkeroog i ts kleiner dan het re hter en daarom heet ik "ser an mata l11iring."
" u ~~rks.' vertel mij, wie i met de vechterij begonnCfl?"
"Ja lUIt nt Ik heb. de weck en hoorde gi ·teren op ens veel geschr euw. Ik glllg daarop af en zie twee van die loeder elkaar bij de har"n trekken."
- "Z g, hoor eens je moet ne tt re woorden gebruiken en geen loeders zeggl'n!" vermaant V.O. met nadTllk. Denkt blijkbaar niet aan zijn fraaie benamingen, di hij zelf aan de oldaten vrouwen geeft.
- "V rder h b ik ze uit elkaar getrokken n de vechterij gerapport erd."
De luitenant begint b lang te stell n in inel11 'n vraagt haar:
- "Oemoermoc b rapa inem?"
- ,.~aranO'kali 5 taoen, t.oean!" antwoordt gie helend h t pIkante kazerne-bloempje van 20 jaar, ze r in haar chik met die b lanO'stelling van den jongen officier.
Minall en Sinem kunn n weggaan, doch eer t moet Minah haar gel1lOed luch ten:
, Saja edah 2 term di dalam tangsi, blom orang bilang saja ada 2 rp!"
- 1 3 -
"Wat is dat "t e r m" V.O.?"
"Dat is z 0 lui!'nt. Als een oldaat 6 jaar heeft gediend krijgt hij één termstreep op zijn rechtermouw; 12 jaren twee termstrepen enz.
Nou hebben die meiden dat ook al overgenomen en als zij zeggen" atoe term, b teekent dat een tijd van 6 jaren."
- "Du Minah is een moentji met minstens 12 jaren dienst in de tangsi?"
- Persies luit'nt. En zulke wijven hebben haar op der tanden, wat ik U zeg."
Het schriftelijk rapport van luitenant H. vermeldt:
- "Vechterij tu schen de soldatenvrouwen Minah en Sinem.
Sinel11 heeft gezegd:
"Minah heeft 2 serp" en Minah heeft inem op haar gezicht geslagen."
Met welgevallen las kapitein d. W. h t rapport door:
"Zeer duid lijk rapport!" En de b lissing:
Sinem zes dagen ( grassprietjes trekken op de grintpaden Minah tien dagen ( in het kampement tijdens de rust uren
1 van 12 tot 4 uur N. M."
Voorloopig waren
moentji's van de baan. de vechterijen tus eh en de njai's of tewel Kwamen nict meer voor tot mijn vertrek naar Aljeh
later. 18 maanden
Ambon, de parel In den gordel van smaragd .
10 April - 55 jaar <J'eleden in Z.M. militairen dienst Dansi- dansi n Regentcnbal.
De petillante mb nsche jora's.
Eene herkenning.
1
anuari 1884 ging een 16 jarige jongeling van het idyllisch mooie Banda naar het even mooie Ambon.Hij moest hier voor eene commissie van officieren examen af- leggen voor den Militairen Cursus te Meester-Com lis.
Hij slaagde, keerde naar Banda terug in afwachting van de beslissing van h t Departement van Oorlog.
- 14-
10 pril 1884. . .
De jongeling w rd aangen men onder den titel van "a plrant officier" n op denzelfden dag in het soldatenpak gestoken voor Z.M.-Koning WiJl m 111 - dienst.. .
Zwart grijnen tuniek \lI t veel
pI
Olen, ?Iauw lInnen pantalon, die ver chrikkelijk afgaf, een kwartiermuts zIjnde een zwart hoofd- d ksel als een afgeknotte kegel met klep; van Ik 2 stuk.V orts onderkleeding: 2 hemden, 2 onderbroeken, 2 pro sokken en 2 pr. schoenen, alle zwaar en terk n \ aarmee je jaren kon d n.
Dan een vierkante, platte haarkam met tanden aan twee zijden:
, dubbelloop jachtgeweer, jonk r!"
Zei de rgeant-majoor die mij de voorwerpen gaf; verder een leeren kleeding-ta ch en 2 zwarte stropda se~, welke om nek en hals geslagen binnen d ja kraag, moesten dIenen om het hoofd
t eds omhoog te houden.
Voor
de groote tenu 2 witte pal1tal~n en I tel katoenen Oranje schouderkwasten met koord (fourageres).Hoewel de kleinste - Se. - taille w rd genomen was de klee- ding- den jongeling te groot. De mouwen van de jas en ~)Oderk.~nt van de hroekspijpen 111 est n worden verkort en aan de bll1nenzlJde van d kwartiermuts een extra leeren voering aangebracht.
Dan werden de krijgsartikelen voorgelezen. Het was een reeks van:
"Zal met den d
ct
door den kogel of d n strop worden ge- straft; militaire gevangenisstraf; detentie; vervallen verklaring en dwangarbeid .. ,"Wat b n ik begonnen!" dacht d jongeling.
De gemoed lijke ergeant-majoor Waleson zag zijn b drukt gezicht en klopte hem vaderlijk op den
s
houder."Kom jonk r, kop op! Het i lang niet zoo erg, als je het hort!"
To n ging h t met een stoomer van de Ned. Ind. Stoomvaart Mij. - de K.P.M. wa nog onb kend - naar de reede van Batavia.
Tandjong Priok hestond nog niet.
Overal waar de jongeling rond\ andelde - Maka sar, Soera- baja - werd hij na eoogd door de voorbij O'angers. Vrouwenstem- men riepen med lij dend:
.,Ja-a. kasian! Kijk zoo'n kleine soldaat!!
of
"Ja-a! Kijk zoo'n jong ventje en dan al soldaat!" en zoo.
- 15-
1 Augustu 1888.
De jongeling werd op Mr. Corneli aangesteld tot 2e. Luitenant der Infanterie en ingedeeld bij het garnizoen van Ambon.
Wel hadden wij met ons drieën Atjeh aangevraagd, doch dit werd geweigerd: nog geen officier ervaring!
Overigen was deze indeeling wel naar den zin van den jongen officier - chrijver dezes.
Het garnizoen van mbon bestond uit 23 officieren, 3 mobiele colonne's, een st rke Afdeeling
Vesting
rtillerie alle gemengd; d.i.Europeanen cn Inlanders.
De Artillerie bestemd voor de bediening van het geschut in het mooie fort ieuw-Victoria.
Deze groote versterking in het hegin van den V.O .C. tijd ge- bouwd, wa toen nog niet zwaar beschacliO'd door de groote aard- beving die in 1897 de hoofdplaat Amhoina zoo geteisterd heeft.
De troepenofficieren, de mohiele colone's, de Artillerie en het militair muziekkorps waren in het fort behuisd.
Dan was nog in permanent station een flotillc-vaartuig - Z.M.
toomer "Bali" - met 6 officieren.
Verder het bataljon schutterij -+- 400 man met vaandel en muziek. Dat bataljon, gegeven den krijgshaftigcn Al11bonneeschcn volksaard. mocht gezien worden.
Hel dagelijk ch leven was zeer gczell!g; wij zaten over dag cn 's avonds na den dienst. meer in de .00 - niet voor niet "de Gezelligheid' 'geh eten, - dan thuis.
Geen wonder, waar verreweg cle meestc officieren oJ1O'etrouwd waren.
"Makkers!" zei I e Luitenant
R.
die reeds eenige jaren op Ambon zat, tot ons vieren jonge 2 . "vandaag is het Zondag. dan gaan wij dezen middag 6 uur op den hoek der Esplanade (plein voor het fort) staan bij den Kerkweg, om daar de vrome kerkgang-ters van nabij te zien cn ... te bewonder n".
u, we Ii ten h t on geen twee keeren zeggen.
Daar stonden we' middags op d aangegeven plek; zwart lak n tunique, Fran ch model, als gegot J1 om het Iichaall1, de t10Llden schouet rpassanten, de gouden 13 cm breede band Om de pet en de goud n 9 knoopen op de uniform jas vóór en 6 achter op de ja panden, alle fonkelni uwen glinsterend in de middagzon;
zwart laken pantalon witte hand choenen aan.
En daar kwamen ze aan, hoor!
- 1 6 -
Vooraan de kerkgang ters en achter dezen de mannelijke leden.
De laatsten werden evenwel geen blik waardig gekeurd.
Bij elk troepje in de voor te rij (en) de jonge dochters van de regenten-geslacht n: de nonna-nonna tjenella (koket geborduurd muiltje met opgeheven vooreinde); ~f ook d~. non~la-nonna met rok plooi-plooi, uitgedost in lange kabaja van fIJn W!t goed en de met zijd g stikte rok ( arol1g) in vele plooi n.
De hoofdtooi te ingewikkeld om hier te worden b schreven.
In de linkerhand de kleine bijbel, zor vuldig gewikkeld in de linso (zakd k).
De schitt r nde 0 gen zedig neerge lagen, want achter haar waard het wakend oog der mama' en moei-moei (t~ntes).
Toch even een blik terzijde mct ,chalk chen (yllllllach naar de gouden jongen, dic hunne oogen terdege den kost gaven.
Wat ik j zeg!
Het wa een sierlijk en aantrekkelijk geheel die Ambonsche nOI111aatjes in haar nationaal kostuum.
Luit. R. re ds meer met J\mb n hekend tot cenigen harer:
- " jora (van .ignora) bid voor mij!"
"Meneer bidt sendiri!" klonk zacht en welluidend het ant- woord of van een andere in zuiver Hollandsch:
- "Mcnc r, ik zal voor U bidden dat U naar de kerk aat!"
Dcze romantische oogenblikken kwamen later nog dikwijl voor; spreekt van z If.-
Het Lieflijke Ambon.
Zijnc pikante jora's Tikoes.
Kleine dan i-dan i en geen pa ang.
En h t geviel dat wij Inet ons zessen, waarbij een zeelui tenant en een onderwijzer, 's avonds in d ,Oezelligh id" zaten en op het
Iraaibord poet rden, wie de vertering ZOl! betalen.
Op en klonk het e ntonige ge boem van .een trom l!i~ de v~rte,
"Jon elui i"~ riep R. opgewonden: daar I e~~ dansl-dan I en .... ;at je nu hoort i de trom van de ronzebons. W IJ moeten er naar toe!
Tikoes, kom hier!"
Even Tikoes voorstellen:
Hij he t van zich zelven Abraham Jonathan, maar omdat hij zoo goed kan speuren en nel~zen, draagt ~ij sinds jaren"dien bij- raam en de jongeren w ten met beter of hIJ heet "Tlkoes .
- 17 -
H ij is het factotum, de v rtrouwensman van de heeren vrijge- zellen, leden der sociëteit.
H ij kent allen en alles, maakt hartroerende liefdeszangen (pan- toens) md cle daarbij pas ende teekeninaen en voert alle opdrach- ten uit.
Moeten er prauwen zijn voor roeitochten, drag rs vo r picnic's, aidsen voor de jacht op herten en wilde vark ns in het binnenland, het overbr ngen van mondelinge of schriftelijke bood chappen van
\' rtr uwelijken en teederen aard, Tikoe brengt alle in orde. De vorige week nog had de Zeelu itenant W. tot hem aezecrd:
Tikoe, j maakt voor mij e n pantoen op nonna Elsje!"
En zoo \ aar den volgend n dag had W. ze: 6 vierregelige cou- pletten alle overvloeinde' van harteleed, minnepijn en angstig af- wachten; rechts bov naan mor met een bundel pijlen en een boog
('11 links en vlamll1end hart, in het midden g troffen door een pijl.
"Prachtig, prachtig!" Was on aller bewondering.
"En breng nu dat gedicht naar nonna Elsje, en als alles in orde komt, is een flesch met tiga bintan (cognac Chabann au xxx) jou 10 n!" klonk de opdracht van W. - "Komt in orde; Tikoe tanggoen a toean!"
Daar taa t Tiko s in bescheiden houding voor luit. R; de gannef weet wel waarvoor hij geroepen is.
- "Waar is dan i-dan. i?"
- "Bij familie L. in de Nekkebrekersteeg".
- "Mooi, ga met deze bon naar d n kastel in; 3 fles eh n tiga bintang en I kist 100 fijne Havana".
Toen het factotum deze artikelen had, ging hij als aids met ons mede naar de dansi-dansi 0111 guur 's avonds.' b
. Voor de woning der familie L. bI ven wij staan, keken naar hll1nen en Tikoes mano uvreerd daarbij opvallend met de flesschen cognac en kist sigaren.
On g zeIs hap werd dadelij kopgemerkt.
Een jong ling kwam naar buit n, zeggende "menir-menir, mijn vader minta nood (noodigt uit) voor masoek!"
Dat was onze bedoeling en dus namen wij de vriendelijke uit- noodiging onmiddellijk en met groot genoegen aan .
Binnenkomende trad de ga theer on t gemoet met een jo- viaal:
" lamat datang, toean-toean!"
En tot de gast n: "ini toean-toean djoega toeroet dan i-dansi!"
Waarop de heer n opstonden met eene hoffelijke buiging onder belangstellend toezien der dames.
18 -
Voorge t Id behoefde niet te worden, want onder het dansen noemden d njora's hare namen, en toen de ronz bons (trekharmo- nica, fluit, viool n trom) een wegslepende wals inzette hadden wij allen een jongedame aan dnarOl.
Hoc leeger de fle' cllen raakten, hoc Ilooger de feeststemming steeg, terwijl zwaar g dampt werd van we ge de kist Havana's.
loo wisselden de dansen af: wals, Jaansjé (lanciers) en katrijn (quad rille) .
Na n derde dans 111 t dezelfde aardige jora vroeg ik haar:
- "G ertuida (hare vriendinnen noemden haar "Trotji") ik ik heb zoo gehoord van pasang!" dat er dan gezoend mag worden".
- "Oh meneer, itoe sadja di gr ote dansi-dansi, ini kleine dansi-dan i tida ada pasang".
- "jammer, betoeI!"
Wal en deden ze allen voortr ff lijk en elegant cn met laansjé en katrijn onvermoeid.
De ronzebons wa ook onvermoeid en speelde met den mu- ziekalen aanleg van de/l Al11bonee , \\erkelijk mclodi 1I •
Twee uur kwam de ga theer mededcelcrl: "Toean-toean ada perrni sic adja alllpej poekoel 2 dari politi !"
a veel plichtplegingen Ul v rtrouwelijke handdrukken aan de jora' waarbij de hand langer werd vastgehouden dan noodig wa , gingen wij hen.
"Met zulk lieve danseressen 'n al die dansi-dansi tet!kcn ik vo r minstens 3 jaar op mbon!" aldu geestdriftig de 2e. Luit. H.
Hel is feitelijk overbodig te zeggen dat d dansi-dan i avonden later /log meerillalen door ons \\crden bijgewoond. Die bij de fami- lie J. in de Kuiteknijp r teeg tond bovenaan, omdat tot den Zon- dagmorgen 6 uur werd gefuifd.
Maar ... tiga bintang en sigaren mo sten steeds mede.
- 19 -
Het Schilderachtige Ambon .
Groote dansi-dansi . Eene charmante spreekster,
Eenige ond rwijzers, handelslui, l e- en landofficieren ~ 14 personen, waren 's avonds in de "Gezelligheid" voor een partij
poolbiljart. . ..
Daar komt zingende de <Trijze, joviale heer S. dJak~.a biJ ~en Landraad en in zijn vrijen tijd commandant der Schuttenj, - bll1- nen.
Deze brave had tot lijf pr uk: ,,\Vel oud, maar nog stout!"
En als iemand hem vroeg: "Papa waarom nog stout?"
dan luidde de verklaring: "Ik heet Kar I en je weet Karel de Stoute, nou, zoo ben ik."
- "Hoera, jongelui een pracht-bericht!"
- "Wat is er? lIoh Papa gauw z <Tgen!" klonken verward de stemmen dooreen.
"De Regent van Halong a zee (dit in tegenstelling met J lalong in het binncnland) noodigt alle heeren uit vo r een' groote dansi-dansi in zijn hui op
lat
rdag a .. Aan- kom t 8 uur' avonds".Daar stij~t me dan to h cen Indianen-gehuil omhoog, dat de in de buurt aanwezige honden woedend van chrik blaffen en eenige gasten van het pen ion naast dc oos gealarl1leerd naar buiten vlie- gen.
"jonges poeteran! Tikoes hier leka !"
De naald draaid als razend vo r -I- 10 dubbele verteringen,
o
arme die het gelag 1110est betalen!Tikoe stond reeds met veel rapier en potlood voor luit.
R.
die bij dergelijk gelegenhed n al IlIcnagem ester fungeerde.
"Hier met de bons naar Ké Beng".
I ik me nog goed herinner werden, zooal
R.
luidkeels uitriep, daarop gebracht:I kist wijn 3 kisten bier 3 kisten limonade 6 fl. Chabanneau xxx
brood, boter, eieren, blikjes en sigaren, genoeg voor 100 per- sonen.
Ten slotte 4 blikken petroleum. Deze moe ten dienen voor de verlichting van de
R
gentswonin tot den vroe en morgen. Wat van dit alles eventueel overbleef, wa voor den gastheer.- 20-
- "En je weet, wat er nu g beuren aaat, Tikoes!
Zaterdagavond om 7 uur de groote orembaai van Matheus aan de pier a hter de b nting, de ronzebons van je broer en jij natuurlijk mee."
- "Alles komt in orde, luit'nan, Tiko s tanggoeng."
og iet over Tjia Ké Beng (verkort K' Beng).
Deze teduldige en gemoedelijke gele broeder was eigenaar van (toen) de eenige b hoorl ij kc toko in provi i;!n en dranken op
mbon. De geheele Euroree,che g meente was klant.
M efinalen 1110e t Kc Beng van d gouden jongen hooren:
- "Ik k n je deze maand weer niet hetalen, Ké BE
0,
de oosbeer i te gr t geweest."- "Tida apa, to an. AI mene r weggaat, n emt meneer voor- schot op traktem nt en ik krijg mijn geld."
Zoo was het.
Het was eene ti/zwijgende overeenkom t: De g:enoodigden brachten op hunne ko ten dranken, eten, ronzebOIl ,sigaren, er- vies en de v rlichting mede en de Re ent of gastheer zorgde in zijn huis voor de lieve nonnaatje en jora's voor het dan en.
Daar 'tak op den b 'wusten Zat rdagavond de orembaai (groot roeivaartuia) van de pier in zenaar Halong, dat in de uniek-mooi binnenbaai van Amhon ligt. Vroolijk klonk het gezang der 12 roeiers, de genoodigden, ruim 20, zongen mede en de ronzebon. beg leidde.
R. had eene nauwkeurig in pectie gehoud 11 over den mond- voorraad en dranken. Alle klopte.
Aankom t te Halon'y. nder eene vroolijke mar ch met de muziek voorop gingen d gasten van d landingsplaats naar de Reg ntswoning.
Het t rrein was helder ver! icht middel. vlammende dammar op pisang tammen, staand in den Trond.
De Reg~~t (i~ ben helaa. zijn naam kwijt) stond deftig in het zwart voor zIJn hUIs tussch n vrouwen dochter.
Een algemeene en vroolijke begro ting!
Binnengekomen zeid de Regent: Dames ell IlCcrcll, hier zijr1 nu onze ga ten uit mh n, di wij hartclijk wclkom heeten!"
luid ho ra op deze woorden.
Onmiddellijk daarop zetten fluit en viool van de dansmuziek cen zo te melodie in, afkom5tig uit den Portugee. cllen tij .
De Njora's taan op VOor de I1lcnarie, een rij - n rondedan met langzame pa 5cn, en cle ant b weeg van armen en handen.
De witte zakdo k in d hand komen zij naar de hecren en wie zich e n zakdoek zi t t enercikt, grijpt deze mee in de rij voor de menarie.
- 21 -
Deze dans, wel wat eentonig op den duur, duurde ruim
!4
uur. Toen volgden ze allemaal: walsen, lancier , quadrille.
Wij hadden vanzelfsprekend al die aardige nuit jes staan be-
\ onderen. Eén vooral trok ons aller aandacht; een schoonheid!
"Djaksa, wie i dat mooie meisje daar?"
"L ent je M."
"En die anel re mooie daar?"
"Leonora L; lI1aar reed in stilte verloofd."
"Duivels jammer! En waar i haar aan taande."
"Buiten; de verloofde jongen mogen eerst na 12 uu r bin- nen kOlllen al er pasang i geweest. Er zijn nu 4 of 5 die huiten wachten.
"En vinden zij dat maar goed, ook als zij zien dat hunne meisje in de armen van andere lI1annen zijn met het dan-
en?"
- "Dat moeten zij allemaal goed vinden!" ('S Lands wij
's
L1I1d eer)W Idra had ik L cntje voor de ecr t wal en haar al gauw gevraagd of 1111 lI1et dele groote dansi-dan. i gepa angd zou wor- den.
In haar goed 1101laIHls h luiddc het ant\ oord:
"Dat zal ik straks vertellen, komt na den dan naa t mij zitten. "
j atuurlijk gebcurde L1it en met vlammend gem cd!
Toen b gon de charmante spreekster:
Het eenige Ambon
Een charmante spreekster v rtelt.
Oroote dansi2 tot zonsopgang.
Pasang! en 3 fijne walsen.
Een greep uit het dagelijksch leven der gouden jongens.
leent je, h t charmante 111 isje, naast mij gezet n, vertelt:
- "Kijk een meneer, er zijn 3 wals n, waarbij als de O'ast- heer "Pasang!" heeft geroepen, gezoend mag worden.
De e r te wordt om 12 uur gegeven 11 heet de "wals l11i'1nis". Dan mag na pa ang-geroep driemaal gez end worden op elke wang van de dame.
- "En niet op den mond, L ent je?' ,
- " u niet zoo ongeduldig zijn n verder luisteren".
Om 4 uur klinkt de "wals poekoel-ampat". Dan mag ook op den mond worden gezoend, doch si cht éénmaal."
- 22
- , Veel te weinig Lcentje!"
- "En als het in het 00 ten begint te lichten speelt de mu- zi k heel zachtjes de "wals ampir siang".
Dan zijn meerdere zoenen op mond en wangen toegc taan tot de O'astheer roept: "sampe of top!"
- "Allel11achti Ol i ke, dan moet ik van jou minstens die derde wal hebben."
- "Zorgt U dan maar dat geen ander U Vvo I' is."
Wat een heerlij k persp ctief opent zich na het verhaal van die be- koorl ij ke PI' ek ter!
Daar roept gee tdriftig zeeluit. 8. v.d. .: ,Weet jelui dat wij 3 fijne wal en krijgen met pa ang. Ik heb het van Doortje".
De stemming wordt teeds vroolijker.
Tot peens Papa djak a hij ons komt en zegt:
"jongelui wij moetcn e ns onze opwachting gaan maken bij de mamma2 en mo i2 in d achtergalerij".:
- "En hoe moeten wij ze aansprek n?"
- "je zeert maar tante( )."
I n de achtergalerij klinkt onze begr) ting tot :+- 30 min. of meer bedaagde damc :
- "Goeden avond, tante's!"
- ,,1 awing (navend) meneer!" ell van een enkele al chert- nel,
- "Go den avond, nevcn!"
Dan gaan \ e bij all n eell kurt praatje houden m t veel vleien- de woord n, di in goede aarde vallen bij deze levendige oudj s.
- "En moei sebentar djoega dansa '.l"
- "Trada meneer, Jlloesti taroh mata di itoe nonna2 di dalem".
Eenig tante' waren bezig de boterhammen gereed te mak n.
Dan zegt Papa-djaksa:
Hier i mo i-Lena; zij kan mooie doontji2 (deuntjes) zingen uit den ouden tijd."
- "Trada meneer, di oeka p rlenté (, h rt 'en).
,Geef haar e n gla wijn!" flui tert Papa. - - "Kom moei eCII gla anggo r".
"Tra bol h, I11cne r, itoe berdo a (zonde) ".
"En op het avondmaal wordt ook wij n gedronken", merkt Karel de Stoute op.
,,8 toel, betoei !" klinkt het van v r chili nde kanten.
Weldra gaan de glazen wijn rond bij de tantc's . a éénig aandrinO'cn neemt moei Lena 2 extra bij.
- 23-
Dan taat zij plotseling op cn begint met een beetj schorre stem en doontji van dol02 (do loe-ouden tijd) te zingen.
Het ging over eene schaking van een maagdelijn door een lIlin- zieke jongeling n nog meer "verliefderighedens" (term van Papa).
Luid applaus van de toehoorders; moei Lena zichtbaar gevleid gaat weer zitten.
Opni 'uw gaat de wijn rond en de stemming bij de eerst wat gere erveerd tante's wordt be ti All n willen nu een doontji zingen.
Op en laat de l11uzi k een lieflijk klinkende wals hooren.
"Wals Illanis!" en allen holl n de dan zaal binnen.
Luit. H. - di "ladykiller", had al dadelijk Leent je aan den arm en de handel auent K., bijgenaamd "de charneur" d v n mooie Leonora.
Zoo hadden alle danseurs hunne dames en ik had Fientje, n g zoo kwaad niet:
- "En Fientje krijgen wij nu d pasang?"
- "ja, meneer ucngar baik2."
Boven het tCIllJl1enrUl110er en de ronzebons klonk opeens forsch h t P a a n g ! dadelijk gevol rd door een opmerkelijk stilte, waar- in all en salvo's van zoen reluiden klonken.
Opeen een driftig: "Maar mcneer, tjioCJll dan toch!" Van de kleinc pittige Lize, tut haar danseur, d altijd min of meer ver- strooide onderwijzer D.
Onmiddellijk maakte deze zijn fout - en met toewijding - goed!
a de wals manis kwamen ze binnen, de 5 verloofd jongelui die tot nu toe huiten hebben staan wachten.
Allen zwaar dampende met ccn fijne Havana.
Geen wonder, waar onder de voorgaande dansen hunne mei j tdkens een sigaar hebben gevraagd aan haren danseur. En dan even naar het réHlIll en die aan den wectheart te geven.
Die 5 jongelui gin en rond om de ga ten met een beleefde en correcte buiging te begroeten. Een hunn r, Daniël, kwam naast mij staan.
"Ze r Daniël, ben j ij en de andercn niet jaloer eh dat jelui mei je. zoo maar gezocnd worden door and re Jllann n?"
"Tra perskali (heelemaal niet) meneer, toch dia poenja tjin- ta tinggal voor b',ta (ik; mij)."
"Oh, Sancta simplicitas !"
ne waarschuwing van Papa dat nu ecn dans komt voor d oudj s en toen zijn commando: "Tandjong Alang!"
De muziek zet een pittige opwekkende melodie in voor een rij- dans !TIet figuren.
- 24-
Daar schrijden zij naar binnen, statig n waardig, de oudjes- dames en heeren. Met de uiterste Yalanterie bren en d cavaliers hunne danseuses naar hare plaatsen, welke door dezen als precieuse markiezinnetjes worden ingenomen.
En daar worden de dansfiguren uitg vo rd met ene gratie en Coquetterie, welken voor on , die deze dans lIit lan vervlogen jaren n g ni t kenden, cene openbaring wa .
Bij de laatste figLlur - de Tandjong Alang - d inden en wiegden de lichamen al de golven, die bij genoemde N.W. kaap van de Ambon-baai kOI1ll'n aanrol! n.
/-Iet was in één woord alleraardigst en een ILlid handgeklap en bravo-geroep van de omstanders was zeker welgemeend. To n ik 21 jaar later al ge\\ apen de Politie-commandant van het Gewe t terugkwam op Ambon, waren nog enkele zeer bejaarden o.a. Tikoes, di de Tg. Alang kenden.
De jonger n \Vi ten er niet van - geil el verdrongen door mo- derne (neger) dan en.
En nu de wal "poe koel 4" en "ampir iang" beide li flijk en wegslepend.
En wa het wonder dat wangen en lippen gloeiden?
Er waren nonnaatje , zóó temperamentvol 111 teen: "Boleh tam bah, mcne r!' ,
Toen d ga theer ten laatste riep" ampej!" waren allen vrij- wel
00
t-Indi ch d of niette Ycn, taande de zachte muzi k.En Leent je wa mijne dame bij de laatste fijne wal.
Geen explicatie's verder .v.p.! "Honni oit qui mal y pense!"
Aan alles komt een einde.
Met de mLlziek voorop weer naar de landing plaats bij mor- genstond. En elke "hij" aan den arm een "zij"; bij sommigen zelfs twee.
In de I mmerrijke en nog donker laan klonken nu en dan b k nd lipgeluiden ! Dat hoort er zoo bij!
To n de or mbaai afvoer wa h ,t al een wolk van witte dui- ven; zakdoeken boven di aardig!: kopjes.
De zeeluit. W. zat in de oremhaai stil voor zi 'h uit te kijk n.
- "Wat manke rt jou?" vroeg en oudere coll 'era.
- "Di EI je heeft mij zuo ingepalmd, dat ik erover d nk een huis aan den wal te huren en zij de hui houding voert!"
- "Kerel, weeS verstandig. Voor j het we t zit je r aan vast!"
Er i dan ook niet van gekomen.
OIT twec groote dan i2 hebben wij gehad; één te mahoesoe 'n één t Ro mah-tiga aan de overzijde van de baai.
- 25 -
De Njora's en nonnaatjes? - Allen even aantrekkelijk en pi- kant!
Geen wonder waar de gastheer zijne uitnoodigingen steeds deed bij de fine-fleur, de élite der jongemeisjes!
Ten slotte nog een greep uit het daaelijk ch leven der gouden jongen (onze bij naam op Ambon).
Het Loyale Ambon
Greep uit het dagelijksch leven der gouden jongens.
Weer op mbon als crew stelijk ( olitie commandant.
Regentenbal bij de vi ring van h t 100 jarig be taan van het Koninkrij k der ederlanden.
Eene herkenning. - nneke.
Groet aan Amb n.
[n het jaar onzes Heercn 1886 kwamen eens eventjes 4 tweede luitenants zoo ker versch van de schoolbanken.
Tiko~s - de onsterfelijke - Ilad in d ocieteit dadelijk zijne opwachting bij het 4 tal gemaakt.
Opgetogen als hij was over de flinke, frissche jonge k reis die hem voorkomend te woord stonden had hij enthou ia t tot d andere
oosjongens geroep n: "lto 4 to an2 111 eda jan a mas"!
Zoo kwam de bcnaming "gouden jongen ".
En had ik 2 jaren later de eer 0111 tot deze categorie jongens te worden gerekend.
In h t groote fort ieuw-Victoria was de "Frikadellen steeg"
de woonwijk van de ongetrouwde officieren.
De gouden jongens war n in de menage bij Papa en Mama Alter; f !)O per maand voor uitst kenclt! en overvloedige kost 3 X per etmaal. Papa, h rr von B. Zwit er was een gemoedelijke brave 50 jarige 1 c. Luitenant, had en bureau, - baantj en nog afkom- stig van het Instituut "Officiercn met verlicht examen" voor ver- dienstelijke onderofficieren, die de 2 terren op de kraag als "baton de maréchal" kregen.
Mama Iter, zijn lieve, goede Javaan he hui vrouw bemoeder- de ons, d ongehuwden en verw nde on met allerlei lekkere cho- tels.
AI de soo rek ning te hoog wa geword n dan werd een der bewoners van de Frikaclellensteeg 111 beurten tot jarige gepromo- veerd; Mama Alter kreeg de boodschap om het et n bij den jubilaris te br ngen en Ké B ng een flinke bon voor iets drinkbaars.
Dan kwamen allen bijeen; ieder achter zich zijn Abraham, Johannes, Petrus en hoe ze allen hceten, dragende een stoel of leeg
-26 -
kist, wat borden, glazen, eetgerei en een servet geleend van eene officiersdame ; 1 e. Luitenant R. onze beroemde menag meester bij fuifgelegenheden zorgde dat alle in orde was.
Het waren dan zonder uitzondering dagen, waarin kameraad-
schap hoo tij vi rde. .
Luit. H. de ladykiller, was naar de Compagnie van Ternate overgeplaatst.
E n behoorlijk aantal keeren was hij in de 00S reeds uitge- geten. De da voor zijn vertrek wa het een intiem samen-zijn in de Frikadellenste g.
De 2e. Luit. kwartierJ11eester v.d. L. had geze d dat H. dien morgen zijn maximull1 voor chot trakt mt!nt had ontvangen.
- "Je Ie nt mij f 10.- hoor brave!" zei ., die altijd aeld te kort had.
- "Kun je begrijpen, ik zal blij zijn, als ik met f 10.- op Ternate kom"
Even uitrekenen; wie hceft een tuk papier bij zich?"
H. kreeg mijn notitie boekje. Het i van 1 89 - reeds vergeeld - en ligt voor mij.
Balans van H.-:
3 maanden voors hot traktement 6 onbetaalde rekeningen Ké Beng ± 4 onbetaalde rekening n oos
OllV nier v or het drog n van traantjes
in de Paradij - traat Diver 'e uitgaven ±
Totaal Mee naar T mate
Het ba kj ging van hand tot hand.
f
510.-" 247.-
f
140.-" 60.-
" 50.-
f
497.-f
13.- - "Ja, daar kan moeilijkf
10. voor mij af'· erkende S."Wat! Souv nier voor Paradijs- traat! Gaat Maria dan niet me, H.?"
"Helaas, zij wil wel, maar de ouder weigeren!" z.uchtte H. diep.
" u dan b n ik erste pretendent VOor Maria, als j ij weg bent!" klinkt het eracns in den krino.
In Juli 1891 werd ik op v rzoek naar. treh overgeplaatst.
Hoezeer ook Ambon mij bond, de drang om den ernst van het ber ep te leer n k I1nl:n, den vijand in het wit zijner oogen te zien, \ erd mij te machtit1.
H t af chei Issi naai - driemaal de fluit - van de boot had geklonken.
- 2 7 - Fijne handjes werden omklemd!
H t waren bange oogenblikken!
Traantjes glinsterden in mooie ogen!
Een idderend stemmetje: "Goede reis, meneer! ' Een ander meer energiek: "Tot weerziens, meneer!"
En toen de boot zich langzaam verwijderde, klonken van de pier d krachtige tonen van de Militair - en Schutterijmuziek en zachter die van 2 ronzebonsen.
Toen dwarrelde weder een ro p witt duiven boven die aan-
trekkelijke kopje. .
In de hut vond ik op mijn uniformpel een kartonnen doosJe.
Daarin 3 mooie zakdoeken - véél te mooi voor mij!
Hierop fijn geborduurd: "Souvenir van Leent je; vaarwel en tot weerziens."
Enkort gepein :
L ent je 17 jaar, ik 23; beiden te jong om te trouwen.
Bovendien een vcchtofficier mag geen gezin hebb n.
aluut ... Ambon!!!
21 jaar later - 1912 - werd ik al Divisie commandant Ie klasse te mbon geplaat t voor de oprichting van de Divisie Ge- wapende Politie der Molukken.
Wat een oud edi nden der Alllbonneesche bataljons het 3de en ode. - uit tjeh kwamen mij verwelkomen in het z er bekende en zeer aocde pension 0 eli a.
Daar had je oud-korporaal Wattimury, in zijn jonge jaren koppen neller in de bergen van West - Ceram. ..
Nu gebogen, ineeng schrompeld en geheel kaal, doch met zIJn z.ilveren Eereteckcn voor Moed en Trouw benevens den gouden kroon 111 t de 2 (tweemaal eervol v rmeld) op de borst, het vecht- vuur nog in de oogen.
Bij de 2dc Compie. 3de Bataljon met den bijnaam van "ma- tjan" en als er paanders zouden vall n steed zijn talisman - een rent jong (Atjeh -chc dolk) - in den gord I.
Dit wapen had hij vroe Ter een tegen tand r, dien hij bij het handgemecn de ke I had doorgeb tcn, afgenomen.
"Wat is er nog het best bij j u in h rinnerin gebleven, llIatjan Watti?"
,Luit-nan met mij cn 4 soldaten in 1897 den geheelen nacht achter de hooge rots in Lepong en prentah van overste Chri tan om daar toe t kijken als er benden van To koe Oemar komen.
Den g helen nacht in de regen en 's morgen tijf al een tuk hout.
- 28- En geen vijand gezien!"
- "En Watti, waar is je djimat, die rent jong?"
Behoedzaam knoopte de "mat jan" zijn jas los en met eerbied werd uit de binnenzak de rent jong gehaald, nog altijd gewikkeld in hetzelfde rode lapj van 40 jaren geleden.
- "Ja, luit'nan, toen ik pen ioen kreeg, moest ik karabijn en klewang teruggeven aan het Jouvernement, maar mijn rent jong gaa t met 111 ij mee in het gra f".
Dan se.rgeant Ti~ar ol.e, Ridder .M.W.O.; deze echter nocr onge-
?og n. ~ler de hennnenng opgedl pt, hoe hij als soldaat op post
111 het b~vak Langkahan - Gajolanden- n s hot had gelost in den nanlldda '. Hoog en laag zwerende dat hij werd be pied van achter een boom. Achter di n boom een reusachtige orang-oetan
dood door Titarsole' kogel. '
Dan en merkwaardige type:
Manu iwa eervol vermeld, teecls bijkok in een of andere
so~datenk uken ... 1 zag hij dien nog niet, dan voelde hij de nabij- heId van een offlcler en 'tond van te vor n reeds in de houding.
p alles wat ik tot hem zeid klonk zijn: "P' ent. luit'nan."
u ook v or mij staande, kaarsrecht met zijn crrijzen kop dad lijk: "P' nt, luit'nan!"
- " 1anu i\\ a. j ij hebt als bijkok altijd gestolen van de mena- ge!"
- "P'sen t, luit'nan!" dit zonder een spier van zij n gezicht te vertrekken.
No!? ee~~ tient~1 van di brav~n kwamen in tie e 'r 'tvolgende dag.e~l bIJ 1111J. ~enl~cn nog. krachltg acnoeg 0111 bij dc gewapende Polltle voor ecnlge Jaren ZIch te verbinden.
, Av nd.~ kwal.l: Tikoc., aan de hand geleid door zijn klein- zoon. Toen hlJ op zIJn gemak zat, wa mijn eerste vraag:
"Ho i het met 110nna L ent je M.?"
"Zij he ft vel .. huwelijk -aanzoeken gehad, toean en alle af e\: ezen. ~lJ h. eft me r dan 5 jaren op U ge\ acht, tloch t en lilt AtJeh geen 1 tter van II kwam, i zij ten laat te g trouwd. Twee jaren daarna i zij ge torven."
Een 00 enblik van diepe tilte.
Een gevoel van ro te mart.
- ,En Papa-djak a, alia Karel de. toute?"
- "Dood."
- "En Tikoc ,hoe taat h t 111 t je bestaan?"
- "Banjak oesah t ean, mijn kinderen zelf arm, helpen mij zoo go cl mog I ij k.
- 29 -
"Hier Tikoes, neem dit en op den Ie. van elke maand kom jij of je kleinzoon om hetzelfde te ontvangen.
"Toean, eenige jaren na w vertr k waren geen toean- toean mo da jang mas meer. Die daarna kwamen dachten tc veel aan eigen beurs en het gaan met verlof naar Hol- land."
Nog vele dingen uit tempo doeloe werden opgediept.
Moeizaam ging Tikoes heen. Een jaar later ging hij voor goed heen ...
1913.
Een schitterende feestweek voor de herdenking van het 100 jarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden.
De laat te avond daarvan werd het Regenten- bal gegeven door de g zamenlijk Regenten van mbon n de 3 Oeliasser (Sa- paro a, Haro koe ('n oesa-Iaut).
D Militaire - cl chuttcrij muziek en 3 ronzebonsen.
In de groote danszaal cle fine-fleur van Ambon's jonge doch- teren. de meesten echter nu in W ster ch kleeding.
En bijna allen nog niet gehoren of nog heel klein bij mijn ver- trek naar tjeh in 1891.
D h tusschcn die jongeren warcn nog verscheidene dames m t de witte kabaja en rok-plooi2.
Spoedig ",crd mijne aandacht cr trokken door eene knappe ver- schijning - een 40 jarige in genocmde kl edij.
Waar heb ik dat gezicht vroeger gezien?
Toen de e r te wals zich inzette, vroeg ik haar ten dan
" jora, ik moet U vroeger toch hebben gekend?"
"Zeker meneer cle 2e. Luit. d. G., een van de gouden jon- gen op de groote dansi-dansi bij den Regent van Halo~g, meer dan 20 jaar geleden. Herkent U Leonora L. met meer?"
- "W I nu wis en zeker, oortje'"
- "Ik ben nu inds eenige jaren weduwe, h b eene dochter van 17 jaren. nneke. Wilt U haar zien?"
- " u, wat graag".
En zo maakte ik k nni met nneke. Niet onaardig, vooral
Inl:' Ji<:. ':ma i't~prll' donker (logel: 'Jan rla 1 'clachtigy diepte. Doch staande Ila<lst hare buitcngewo n aantrekkelijke Moed r viel zij geheel weg.
"Anneke, vroeger heb ik met je Moeder gedanst; nu doe ik het met jou.
- 30-
"Ja, zij heeft ve I ver U en de andere gouden jongens verteld. En die In oie tijd komt helaas niet meer terug, zei Mo der". Beiden ueleidde ik huiswaart .
"Weet U dat L ent je M. gestorven is?"
"Ik h bh t van Tiko s".
"Zij heeft z olVat 6 jaren op U gewacht, maar er kwam g en brief van : toen is ze getrouwd ~11 twee jaren later in de kraam gebl ven".
Weer e n oogenhlik inwendig dat hevig chrijnend gevoel.
Een klein jaar later troll\vcle nneke.
T r eere van hare \oeder droeg ik vo r de derde en laatste maal mijn de oratiev uniform van Divi i commandant; in groote teml , de militair eer t kenen op cl borst.
Toen ik de lieftallige bruid cOl1lplimenteerde zeide zij met een ondeugend lachj : " h bt natuurlijk voor Moeder zoo l1100i
gemaakt!" .
In 1919 verliet ik Ambon.
Vri ndelijke lezers, die mijn Ambon-cyclus hebt willen volgen, thans rest mij nog e n afsch iclswoord aan dat mlloie Land:
"Zijt gegroet Ambon, parel der Molukken, gevat in den gord I van maragd 0111 cl nevenaar!
Zijt egroet Ambon's flinke <.'n h Idhaftige zonen, van wie in den loop der tijden honderden ln nogmaals honderden hun jong leven en bloed h hben gegeven voor de vestiging van het eder- Iandsch gezag in den Archip I!
ederland kan Ambon hiervoor nooit dankbaar genoeg zijn!
Zijt gegroet Ambon's li flijke dochteren, jora's en Nonnaa- tjes, .wier .o.ud. re z~ ters in vroegere tijden voor de gouden jongens en llIet-mtiltalre vn nden als n tar en ambrozijn, aroma en elixer in ons leven zijn geweest!
Ambon, ik zal U nooit vergeten!!
De geconcentreerde Linie
InGroot-Atjeh.
Tr urige toe tanden.
. De gecon entr erde Linie in Groot-Atjeh. Onzaliger nagedach- tenIs!
pgericht in 1881 en voltooid 1884 b stond deze Linie uit 15 posten c~ eenige blokhuiz n daartusschen; gelegen aan de landzijde In een krtng 0111 de hoofdplaats Koeta Radja. De posten waren ver-
terkingen m t een houten pali sadeering n acwapend ijzerdraad omheen.
- 3 1 -
De bezetting bestond lIit detachem nten I nfanterie van 75 tot 150 man, waarbij hier en daar wat rtillerie. De ceintuurbaan de ..
Atjeh-stoollltram verbond dez posten onderling en door drie straal- lij nen met Koeta Radja.
Daar de poli ti k in dien tijd had afgezien van eene verovering van geheel Atjeh werden de diep in het binnenland liggende postel1 Seulil11eull1, Anagaloeng, Montassik, enelop, Toengkoeb en andere, onder Pel en van d r Heyd n opgericht, verlaten.
D bedoeling der gt.:concentreerde Linie wa m het Atjeh eh volk te laten zien, dat wij on voorgoed in hat gebiedsdeel hadden geve tigd dus nooit Aljeh zouden 10 laten.
Gehoopt w rd op t enadering en geleidelijke onderw rping van de tegen pa rtij.
Doch bIj het fier , dappere en onafhank lijke Atjehsche volk viel n iets te "hopen".
Daar moesten kogel ~n klewang uitspraak doen.
Alles kwam dus fali kant uit!
Tegenover Ik n po I der Linie werden 2 á 3 bcntings gebouwd, zoodat onz Linie geh cl omgeven werd cloor een vijandelijk
g
r- del.Bu'ten cle posten bestond de zoogenaamde 1000 Meter vrije . trook, waarbinnen het terrein teed geraseerd moe t zijn, zoodat cle vijand zich daarin niet kon nestelen.
Dank zij deze strook werden de bcntings opgezet op 900 à 1000 111 van onze Linie.
Bijna dagelijk werden de posten nu b schoten uit het voor- terrein. \Vij kwamen in den regel met verliezen thuis als de troep het opkomend truikgewas in de vrije strook had wegg kapt.
Uitrukken 0111 den vijand en hunne bentings aan te vallen mocht niet.
Zoogenat1l1lde ,ector-patrouille' werden alleen geloopen bin- nen de Linie om het terr in zuiver te houden.
De tra p op Koeta Radja en de posten had letterlijk niets te doen.
De beri-beri hield vreeselijk huis ond r de menschen; elke week werden honderd n militairen met de z.g. We tboot geëva- cue rd naar Paclang terwijl velen op tjeh aan di ziekte bezw ken.
Dronkens hap onder de Europeanen, dobbelen bij de Inlan- ders, groot aantal gevallen van zelfmoord.
Het moreel van den troep was langzamerhand vrijwel op 0 gezakt.
