1916.
E n doodshoofd en geen doerian.
Een doode vrouw.
Moeder ard blij ft gelukkig doordraaien.
Kwam ik t amlea, tandplaats van den b tuursambtenaar van Bo roe, voor inspectie van het detachement Gewapende Politie - 2 bricrades - aldaar.
En zooals gebruik I ijk na zoo'n inspectie een tocht naar ver-schillende gebieden voor d wervin en propaganda ten behoeve der Gewapende Politie.
Vóór mijn komst te aml a was 1 2 brigad naar het binnenland voor de uitvoering van nbcstuursopdracht.
ladat de in p cti en 0 feningen waren gehouden, ging ik vergezeld door den D tachelll nts Commandant voor een tocht van 12 dacren lang cl oordku t van Boera, waar ik nog niet was gewee t.
De b volking dezer tre k in tegen telling van di der Zuid-ku t, hl ek ab oluut onge.chikt 0111 te di nen bij de G w. Politie.
Lui., futloos, traag van begrip.
- 13 9
-Het resultaat der werving was dan ook nihil.
Terug op Namlea, was den dag te vor~n de
Y2
Brigade onder den ergeant Langelo - Menadonees en Ridder M.W.O. -terug-gekeerd. . ' . d W
D ze troep was In een hll1derlaag der bevolkll1g - e a-loea's gevallen en had 1 gesneuvelde (lans teek) ekr~gen.
Het wa reeds eenigen tijd b kend, dat onder die menschen
onrust heerschte. . .
De gezaghebber B. van Boeroe had zich evenwelOIet de moeit"
gegeven, naar het (yebied der Waloea' te gaan om op de hoogte van den toestand te kom n.
Het wa wel zoo gemakkelijk om achter zijn schrijftafel te
blijven besturen. .
Oe gesneuveld politiedienaar w rd onder groote belangstelling
d r ingezetenen van allliea begraven. .
Den volgendelI dag werd de K.P.M. verwacht, waarmede Ik naar Ambon moest terugkeeren.
Op I1Iijn vraag aan den gezaghebber, wat hij zou doe~. naar aanleiding van dat ernstig feit der Waloea's, antwoordde hiJ: "Ik zal het een aanzien!"
- een er valt niets aan te zien.
di~nt
uiterlijk morgen met den troep naar het Waloea'gebi~~
te gaan voor onderzoek en het mee ter worden van den toestand.
Het wa echter aan dooveman 0 ren gepr ekt.
Terug op mbon rapporteerde ,ik het ~oorgevalh::ne aan den Resident, vooral wijzende op de geringe pltchtsopvattJn cr van den gezaghebber B.
Het Gewestelijk bestuurshoofd, spoedig met pensioen willende gaan en zoo maar de zaken gaande houdende, v oral niet te veel oesah, vond het voldoende als de bcstuursa sistent van Zuid-Boeroe met een troep op onderzoek uitging.
- Daar komt niet van terecht, Resident! Eer tens 1110et de gezaghebber dat onderzoek houden; het is zijn ressort.
Hij weet van het binncnla~d niets af~. . .
Tweeden i de be tuur aSSistent, hoe IJV ng ook, I1let berekend voor dit onderz ek waarvan zoo veel afhangt."
Het geb urd venwel zooal het gewestelijk b tuurshoofd had aangegeven. T gen den gezaghebher werd g en maatregel getroffen.
Twee maanden later teruggekeerd van dc Ar e-eilanden infor-meerde ik bij den Re idcnt naar den stand van zaken op Boeroe.
- "liet geheel Waloea-gebi d is in ~erzet gekomen. .~
b stuur a'sistent i met zijn brigade onv rrJcht rzake naar zIJn
-
140-standplaats teruggeke rd, nadat eenige ber bewoners zijn neer-crclcgd.
WiJt U daar naar toe 0111 de zak n in het reine te brengen?"
- " iet alleen dat ik het wil. maar ik moet er naar toe.
A~. was het uit I~it ~d voor den naam van mijne Divisie! Zou-den mijne mannen niet 111 staat zijn een op talldige oevolking tot r de te brengcn?
Ik zal het teucndeel bewijzen, zooals het met Tiploloi-verbond is uedaan!"
Maar nogmaals breng ik onder Uw bijzonder aandacht, dat al de gezaghebber onll1iddellijk naar het Waloea-gebi d wa cre-gaan, ~J1e kans had be taan, 0111 bij een goed geleid onderzoek, het verzet 111 de kiel11 te snl >ren."
En zoo vertrok Ik in he rin 1917 naar Boeroe met één bricradc van Ambon. De tv.: e van amlea nam ik ook mee en trok dutmet 3 brigades het Boeroe-g b rgte in.
Op mijn uitdrukkelijk verwek aan den Resident had ik 20 dwangarbeiders meegekregen.
De c\ungezaaide bcvolking bleek en nomadenstam te zij n, vlug al. wat r, dan hier dan daar met ecn zeer tijdelijke ve tiging.
Zoodra één hunner was ge. torven, zoo gauw mogelijk naar een andere plaats, hier dl' b()s~hhutje. van bool11s hors opgezd en dan maar leven van hetgecn de ladangs en jacht op herten l'n wilde z vijnen opleverden.
T I<akgapil, in het hartje van het b 'rglanu lil t ecn tiental verlaten hutje en een mooi bergstroompje, werd het hoofdbivak b ·trokk n.
I spo dig bleek dat alleen met ondernemingen in het donker eenig re ultaat was te verwachten (Het i\tjeh-recept).
Bij het verkennen overdag werden wel vele nederzettingen aangetroffen, doch de hutten alle lee r cn geen spoor van een levend wczen.
De van de ku. t meegenomen gids cn tolk wist V<ln dit gebied ni 'Is af.
p den derden verkcnning dag werd in het woud een brecd
ver-k<.~ersrad gevonden.
Tot I uur n.l11 .. ~e7ul ge olgd, werd nog niets bijzonder aan-getroffen. To 'n op Zijde v.:tn het pad bij ecn klein troompje gebivak-keerd. De maan zou 0111 10 uur opkolllCn. Om 101,) w rd weer opgebroken. Rij het onzeker li hl wa. het pad to h goëd te volg n.
En ZOO\\ aar, t 'g n -l lIur in cll'n morgl'n wcrden stellll11en ge-horeI. c getroffen maatre relen hadden tot re ultaat dat door
0111-- 141
-sinO'el n werden gevangen genomen ± 30 mannen, eenige vrouwen en kind ren.
De menschen waren zoo van stre k, dat aan verzet niet werd gedacht, hoew I d mannen allen gewapend war n met lans n en groote mes en.
4 Mannen werden aangehoud 'n om als gids te dienen; de ov rigen vrijgelaten.
Zij moestcn aan de geheele Waloea-bcvolking gaan vertellen dat allen, vóór dat de zon dertig kecren wa opgekomen, naar Kak Gapil 1110e ten gaan om zich te onderwerpen. Ded n zij dit, dan ZOII hun verder geen leed ov rkomen. In het te Yenge telde geval zou-den all '11 gevangen worden genomen en naar aml.a gebrac~t,',
Ze hadden I1U onderv nden dat de ,Mai-Bapa ompaola ze wi t te vindell.
De wapen mochten ze houden, want de "Mai- apa Compania"
was niet bang v or hen.
M t b hulp der gid en werd het geheeIe Waloea-gebied zoo-wel overdag al ' nachts in alle richtingen verkend. Kleine troepen men eh en \\crdcn aangetroffen, met de witt vlag voorop en op weu naar Kak-GapiJ.
Binnen een maand had zich de heele Waloea-bevolking: 1500 mannen, vrouwen en kinderen; onderworpen g en chot gelo t; geen druppel men chenbloed vergoten! De bestuurs-as i tent van Zuid-Boeroe op mijn v'rzoek bij mij gekomen, nam de verdere leiding der zaken in handen. Hem werd goed onder het oog gebracht, dat de schuldigen aan den overval op dc 12 Brigade in elk geval mo s-ten worden gestraft en hij dit alles 1110e I regelen l11et den g zag-hebber te amlea.
De feitelijke actie af reloopen, werd nog eenige weken gepatro-uilleerd voor machtsvertoon.
Zoo geb un.le hel dat de troep kwam bij een sedert jaren verla-ten n derzetting. De hutten van boom eh or waren vergaan. Maar wat een tref! Een groot aantal vruchtdragende doerianboomen en de grond bezaaid met die vruchten.
Ecn f1inkc rust werd gehouden l'n all n kond n hun hart opha-len aall doerian ; zooveel al men lustte.
Do r het \\ ken lange ronddolen in d kou en op het laatst met verminderd rantsoen deed de honger zich flink gelden.
Bovendien doerians, wat een tractatie voor de menschen. Bij mij echter niet! wel een afkeer van di stinl{ende vruchten. Do h eventj s drie stuks toch verorberd. De hong r deed ze voor mij geni tbaar zijn.
Doch ze waren dc laatste tot nu toe, ruim 20 jaren daarna.
1 4 2
-peens geschreeuw van een dwan arbeid r!
H ij had eene verh ogin" van het gras gezien. Denkende dat er cen doerian ond r laa, had hij ernaar gegr pen. Doch inplaats daar-van, had hij ecn doodshoofd t pakken.
Volgens eCIl der 4 meegenomcn gidsen begroef de bevolking in die streek hunn d odcil in vertikalen ·tand met het hoofd boven tien arond.
l1l nog te kunnen rondkijk n, beweerde hij.
IU, voor dc do rian li fhebb r r den 0111 zorgvuldiger te zoe-kcn! Maar er werd geen tweede eh edel gevonden. Dit mocst het 00nige doodshoofd zijn, verklaard d rid. Want zood ra iemand begraven was, werd de nedcrzetting steed verlalen.
Bij den verderen marsch haclden allen een of meer doerian,
Vill1 dc stck Is ontdaan, bij zich hangen - "T kedjo (ge chrokken) bctoel!" zei de dwangarh id reen Ceral11 che Alfoer, die den doods-kop had gegrepen, "mar (maar) too (toch) ocntoeng ada do 'lÎan!"
Eenige dagen latcr wcrd ecn verlatcn nederzetting b rikt met cnige ilO" bewoonbare hutten, die do rzocht werden. Ver chrikt ti in den de 2 politiemannen, die één daarvan waren binnen edron-gen terug.
Er lag het half na.\kte lichaam van een jonge vrouw; de glazigc oogcn star nd naar de binnendringer .
Hoog tens twce dagen gleden estorven.
Volgen d' gidscn warcn d bcwoners naar Kak-GapiI zich gaan melden.
Bij terugkomst zou de overl denc worden b graven, ook ver-tikaal en hoofd boven den grond.
En daarna maar weer cen andcre plaats zock n voor ecn nieuwe vestiging.
\nderc landen andere zeden en gebruiken.
a hrift.
En nu de oorzaak van het Waloea - verzet.
Toen in 1911 het I(orp cwapende Politie van ederlandsch-Indië werd opgericht \~as hef hiervan de gepens.-majoor der Cava-lerie P.
J 11 I 9 12 moest de Divisi van mboina worden gevormd waar-toe ik w rcl aangewez 11.
t\1 _poedi diend ik voorstellen in. dat cic patrouille' in de argl!legen gebieden mct een gerin<T bevolking en chrale opbr ng t van voedingsgewiIs en, zouden meel nemen en eigen trein met
- 143
-dragers en vivres (Magazijnsverpleging). De dragers zouden dan zijn gestraften, t ikelImale op aanvrage door het Civiel bestuur te geven dan wel ingehuurde ko lies op de tandplaat van het deta-chement.
Door deze tl1aatregel zou dan de bevolking der bezochte stre-ken niet behoeven te worden lastig gevallen voor transportdienst en lev ren van voeding, wel is waar tegen bctaling. Immers de m~n
schen in ver chill nde str ken hadd n meermalen reeds verklaard lie-ver ge n geld te krijgen dan van hUil veldwerk fe worden weg~e
haald voor drager dicnsten cn het afstaan van hun toch nauwelijk toereikende levensmiddelen.
" een!" z i heer P. de alwetende Chef met een breed g baar, ,de patrouille' dienen zich te b helpen en te vo den van hetgeen het land oplevert!"
N.B. Wat dan als h t land niets of onvoldoende oplevert. "Dan loopt h t vroeg of laat paak in die streken!" wa mij ne waar-schuwing.
En het i paak reloopen, zooals blijken zal.
In den tijd dat ik in het Waloea-gebied age rde was de gezag-h bber B. van amlea over plaat t en ter zijner vervanging ae-komen zijn ambtgenoot K.
Deze achtte zich verplicht om in een d r dagbladen ruchtbaar~
heid te geven van z.g. exC S en d r gewapende politie op patrouille.
Dat vrouwen gereaeld werden gemolesteerd en noodeloos man-nen, vrouwen en kinder n warcn doodgeschoten.
Naar aanlciding dier alarmeerende artik len dro g de Regee-ring den Assistent-Resident van mboina, v. . - later lid in den Raad van Indië - op 0111 een onderzoek naar de beweerde exce sen in te stell 'n.
Daaruit bleek dat de patrouille Langelo op een gegeven oog n-blik geen manspersonen kUllnende vind n, zes vrouwen uit een ge-hucht als draagster had medegenomen.
u was dit op zich z If niet zoo erg, omdat vrouwen meermalen als zoodanig 111 t manncn waren meegegaan.
Doch nu hadden in het bivak eenige politie-mannen zich onb -hoorlijke handeling n tegenov r di vrouwen veroorloofd.
T(~ruggekeerd v rtelden dezen wat haar overkomen wa . Voor de mannen aanleiding 0111 op hinderlaag te gaan tegen de patrouilI met het re ti vcrmeld (yevolg.
IU bar !te de geest van verzet los onder de bergbewoners, te-me r omdat zij pas teg n hun zin we en 1110 ten aanleg en in he rendi n t.
-
144-In het kort wa de bevinding van den Assistent-Re ident, dat te veel stof was op ewaaid, in die couranten-artikelen en dat met verm Iding der feiten, hij voorstelde geen recht zaak te maken, doch de krijg tuchtelijke afdoening over te laten aan den Divisie-Com-mandan t.
Ik ntving van den Chef de opdracht om te straffen:
Twee niet-Europeesche detachement commandanten Twee sergeanten
Eén korporaal
Zeven gewapende politi dienaren.
Dit h b ik toen uitdrukkei ij k geweigerd!
Wel; ik had toch meer dan e ns gewaar huwd dat het spaak zou loop n.
n nu dit werkelijk wa 7ebeurd zou uitsluitend de kleine man het slachtoffer zijn, \\'aar:
D Chef der Gewapende Politie P.
De R sident van Ämboina V.D.1.
De gezaghebber van Boeroe B.
allen autoriteiten in hoogheid gezeten, meer en zwaarder schuld hadd n aan het voorgevallene.
Toen brak de rorm 10 . Als een waanzinnige ging de Chef te keer!
De Detachementscoll1mandanten, sergeanten l'n korporaal bene-v ns 2 politiedÏl;naren w'rden ontslagen en 5 met provoo't gestraft.
[k werd van het Divi iccoml11ando ontheven en naar Batavia voor di nst opgeroepen.
Deze ontheffing \ as tegenover het Ambonsch publiek, dat mij 7 jaren met de Gewapende Politie had zicn \\ erken. een klap in het aangezicht!
Op het hoofdbureau vernam ik dat ik het Divi ieeommando van Tapanoeli zou krijgen.
Aanaczien ik te kennen had ge even mijn ontslag te n men, omdat ik nict langer w n chte te dienen ndcr den heer P. ging ik niet naar Tapano Ii.
og werd een poging gedaan 0111 mij af te hr ngen van mijn voornemen tot ont lag door het ond rhoofd der Gew. Politie; heer B.
Op audiëntie bij den G.G. van Limbur r StiTllll1 bood ik aan een bezwaarschrift, waarin onder verm Iding van doorslaande b wijzen, ik ten laste legde:
aan d n Chef d r wapende Politi : T kort aan beleid.
den Resid nt van t\mboina: W inige belangstelling, lak h id n slappe afdoening van het Boero -geschil in den aanvang.
- 145
den Gezaghebb r van Boer e: Plicht verzuim.
En omdat deze 3 functionnari en de feitelijke schuldigen waren in de , B eroe-zaak" \\'ederopneming in den dien t van de ont lagen politiemann n, met to passing van een lichtere straf.
En verder?
Wel; dc h f bie f gehandhaafd.
De I~e ident ging op tijd met pen io n.
De G zagh bber bleef met een latere pr motie door dienen.
Ik werd, na mijn ont lag op verzoek beno md tot aediplomeerd aezagh bber B.B. in C leb s op het maximum traktement.
n zoo zijn in on goed Indië weer aardig de kool n d geit ge paard.
Alleen, zij di in het zand beten, de ontslagen politiemannen, bleven liggen.
Zoo gaat het den kleinen luijden!
Later deelde de procureur-generaal U - mij mede, dat dl:
Gouverneur-Generaal het geheel ens \ as met mij ne tenlasteleggin a en verdediging in het h zwaarschrift, maar dat Zijn Excellentie zeer ontstemd was, over de cherpte mijn r bcwoordigen - van kool en geit gesproken!
Maar moeder Aarde is gelukkig bi ij ven doordraaien!