Digoelrivier.
1918.
[n J11ijne fUllctie van Divi iecomlllandant der Gewapende Poli-tie te rnboina werd ik op een morgen ontboden bij den Re ident, heer v. D.L.
- " 'ijnheer d. G., het zal U wel hekend zijn dat de Engelsche autoriteit n in Brit. ch- ieuw GlIin a v r!oogen hebben gericht tot de Indi ehc Hegeering dat herhaald lijk de b woner van de boven Digoel over de FIIj-rivier op Engel ch gebied invallen doen, daar koppen. n 'lIen, plunderen en branden.
u heeft de Regecring mij opgedragen 0111 nabij of in Assike aan de Digo I-rivier, waar vro ger militaire exploratie's h bben plaats gehad, een b stuur po t op t zetten met de noodige gewa-pende po:itie Olll dat koppen nellen tegen te aaan.
-
146-Ik moet er naar toe om perso nlijk de noodige maatregelen voor de vestiging te tr ffen. Aangezien ik binnen kort mijn pensioen aan-vraag, vo I ik er niets voor di opdracht ten uitvoer te brengen.
Wilt U dat karweitje op U nem n?
Een jong aezaghebber B.B. zonder rimboe ervaring gaat met U meen als alles voldoende op pooten taat, geeft U dan den bestuurspost aan hem over."
- ,. u Re id nt, waar valt bij te verdi nen (hier door flinke declaraties) ben ik altijd te vind n."
Zoo v rtrok or 13 Augustu van bovengeno md jaar het oude gouvernements toolllertje "Zwaan" uit I11bon met bestemmin<Y de boven Dig I-rivier. Het kleine cheepje had aan boord de gezag-hebber B. B. K. m~t zijn jonge echtgenoote, e n flink Indisch vrouwtje, clat er in 't geheel niet tegen opzag om met haar echt-genoot de rui e rimboe in te gaan. Vo rts een Indisch Art, pa van de choolbanken; chrijver dezes. 2 brigades (40 man) gewa-p nde gewa-politie zonder gezinnen, 3 man per oneel voor de be tuurs-motorboot met gezinnen, 20 dwangarbeider, allen )foeren; be-di nden en material n voor den b uw van een voorioopiCY bivak.
H t cheepje wa vol ell vol geladen. Zoolang nog gestoomd werd op de ruime baai van Ambon lag de "Zwaan" vast en was cr geen chol1llneling te voelen. De Arts zat, min of meer bleek, dlorloopend tc rlliken aan een doorzichtig blokje.
- •. Wat is dat dokter?"
- "Oh, een prachtig en onf i1baar middel te en zeeziekte, als men maar doorloopend het tegen den neu houdt". (H ij noemde nog L1en naam op).
auwelijks bllit n in volle zee, of daar ging het. Heen en weer. Op en neer! De Arts was de eerste, die de vlucht nam naar zijn hut.
"Dokter, j blokje, onfeilbaar tegen zeeziekte, laat je ach-ter!' •
,Laat maar liggen!"
a de medicijn-man h t echtpaar K.
"Tot zien op Dobo!" riep ik ze na. Geen antwoord.
Binn n het uur zagen de dekk n van h t Zwaantje als een lag-veld na het gevecht uit. Door en over elkaar lagen de pas agiers;
zelfs nk len van de bemanning.
1-1 t was ook bar weer; volle Oostm s on met met rs hooge golven. Het Zwaant.i zwom niet, d ch teigerde en bokte als een vurig rus' telk ns sloeg de chroef boven water.
"Zoo heb ik het zelden gehad." z i de ezaghebber van het vaartuig, heer R.
-
147-Zoo werd na L1rie volle dag n en nacht n op den 4den da Dobo, d hoofdplaats der Aroe-eiland n bereikt.
Hier kwamen de m nschcn op ad m. Eén voor één doken de bleeke gezichten op.
_ "Hi r dokter, je onfeilbaar middel tegen zeeziekte," bood de I e officier aan.
- "Gooi maar overboord!"
Op Dobo werd 2 dagen gepleist rd, de watervoorraad, ver che groenten en brood enz. aangevuld en ~oen ging het pal 0 ..
'Y
aarts, naar Zuid- ieuw Guinca en de monding van d Dlgoel-nvler.u was het f de hel was losgebarsten, vergeleken waarbij d zee tusschen mb n en Dobo nog g edaardig was. Ook nu weer het toonecl van een slacrveld en spoorlooze verdwij ning van het
echt-paar
K.
en den geneesheer. .Zoo ging het 3 volle daaen. en 2 I.l~chten. ~p de~ derden ml~~
dag werd de monding van de DIOoel-rtVler bcr~lkt en In kalm wat~1 het ank r uitgeworpen. Het leed d r zeezIekte was voor allcn geleden.
In vertrouw n vertelde de gezaghebber
R.
mij, dat hij meer dan een gevree d had dat zijn schip de Digoel-I!l0nding niet zou halen, met dat hevig geweld der ze .Den volgenden morgen werd de r usachtige rivier op~estoo1l1d.
Aan weerszijden een omber woud, een tro • telooze omgev1l1g. V?~r
zich tig werd gevaren; talrijke gr ?t.e bo m ta1l1.111~~ dreven de nVler af. terwijl de terk kronkelende rIVIer scherp uItkIjken vorderde.
Zoo werd gedurende 3 dagcn opgestoomd en 2 nachten stil e-I gen. D n derden middag werd gestopt nab~j de plek,. waar volgens de militaire explorati kaarten de streek sSlke ZIch UItstrekt.
Gedurende cle vaart wa geen po r gezien en gehoord van eenig levend wezen, mensch noch dier.
Op 24 ugustu debarkeerden de brigades n dwangarbeider
voor terreinverkenningen. . . . . . . .
Op vier plaatsen werd van cle rIVIer af In 00 te!IJke rtcht!ng door h t woud gekapt, waarbij poedig en lage terreIn verheffll1~
werd bereikt n daarop een ruim plateau 40 á 50 m hoog en ~O a 100 m van den rivier-oever. Een uitst kende plaats voor het bIvak en geen vr e v r overstroomingen.
Zoo werd 18 dagen gewerkt, over dag aan den wal en 's nachts aan boord verbleven.
De verkennina n, ook per motorboot op de rivier, hadden het verblijdend resultaat dat werden aangetroffen een uitgestrekt sago-bosch, waarvan ti ntallen stammen, rijp om omgehakt te worden
- ,148
-voor de ag winnin'" dan el;:n g ct Ite van het woud mct honden.len niboengpalm n en lang de rivier-oevers talrijk bambo lolen.
Het a' bosch voor atap en gaba2 (gedroogde nerven der ago-bladeren), de nibocngstal11l1len voor slij I n en dwarsligaer , de bam-boe voor duizend en één doeleinden en al de geno mde materialen t krij en binnen I j 3 uur loopens van d plek, waar de b stuur -po t mo st komen te taan.
Zoodat ongebreideld ruime en goede bivak-~ ol1ingen konden worden aebouwd.
Van Ambon was zilvervlie. rijst, katjang idjoe, Javaansche <lui-k 1', gedroogde vi. eh ell vleesch voldoende VOor eeH half jaar mee-genomen, beneven. zaden en tekken voor groenten, oebi-soorten.
peulen en pisangloten.
Doch d on tcl kking van het geweldige agobo ch met zoovele rijp tammen de d. vooral bij de Al1lhonncezc;ll. de harten
op-pringen.
En dan wat een bi ijd chap: tu schen de boomen werd meerma-Il;:n een kasuari ontmoet. lang de rivieroevers k\\'ogen zich ook kroonduiven, terWijl de rivier volzat met vi eh en schildpadden, doch ook met reuzen krokodillen.
Drn eersten 0 htend reeds van de verkenningen zag een Ceraln-mer .\lfoer onder de dwan"arbeider aan de rivierzijde een plek, waarin hij ollmiddellijk gin~ graven.
Onder uitroepen van blijdschap haalden hij en zijne makkers daar vele tien tall n schildpadeieren uit.
Voeding dus in overvloed.
In t gensteJling met die van zeeschildpadden llIet een leerach-tige indeukbare omhulsel hebben deze eieren van rivier hildpadden een harde, broze chaal als die van gevogelte en zijn wit en kogel-rond.
Van af h t h gin der verkenningen werd aan allen prophylac-ti ch kinine verstrekt en hij het openkappen en schoonmaken van h t terrein en flink tuk be temd vor groententuin. De dikke laag hUlllu deed een voorspoedige groei verwachten.
rgen. werden stc nen aangetroff n, zelf ni ,t van de klein-st afmeting. Dit was wel een beZ\\aar v.1. vOOr het inri hten van stookplaatsen in d keuken.
Do h hierin werd voorzien door het uit tek 'n van kubussen uit d 11 Ie machtigen bodem bij den rivieroever, die. in de zon 'n het vuur gehard, zeer bruikbaar \ ar n.
ok werd op den derden dag van terrein chool1maak en bron m I kristalheld r water en troompje gevonden.
- 149
-Dit wa werkelijk een fortuin! Want nu met den O. moesso"
was het water in de Digo I-rivier wel held r, maar in den regentijd:
bandjir, modder en slijk, - nu, dat weet ieder rimb e- man wel.
De bron werd dadelij k flink omrasterd en overdekt en tot na-der orna-der en childwacht erbij geplaatst.
Het debiet al drinkwater was dagelijk wel voldoende voor het g heel, d eh r mocht niet gemorst worden.
Dan een kleine pier aan de rivierzijd , met een vlot op het water bij het uiteinde en een zware omheining van iboengstammen met het og op cl krokodillen.
Klaar waren de bad- en waschplaats en benedenstrooms de privaten.
Het heiblok en toestel voor het inslaan der palen, was door den pinteren Mcnadonee chen politiedienaar Pejo met de noodige hulp keurig vervaardigd.
Het geraamte met indekking der gebouwen wa klaargekomen:
1 woning voor den gezaghebber B.B.
1 dokter
1 " " detachementseommandant 1 " .. "schrijver
2 blokken t' d 2 brigades
1 blok het motorboot-per oneel met gezinnen.
1 ., " ç e dwangarbeiders
voorts 1 ziekenzaal, wachthuis, leven middelen-magazijn en keu-kens.
En zoo den 20sten dag na aankomst te Assike namen wij af-scheid van het "Zwaantje" dat naar Merauke ging en over 2 maan-den mij zou komen afhalen voor terugkeer naar I\mbol1. Het wa hartelijk groeten, want de gezaghebber Gouvernel11entsll1arine R. en zijn personeel hadden goed voor ons gezorgd.
Het onderkomen aan den wal werd betrokken; woningen en blokken van olllwanding, bestaande uit hamboe en gaba2 voorzien en verd r af cwerkt.
De medegenoll1en zaden en tekken: djagong, katella-pohon (oebi kajoe) • uikerri t. lombok, pi angloten en nog andere soorten in den grond gebracht, terwijl het kampement met groententuin van een tevirJ'e omh 'ining werden voorzien.
In h t omliggcnd bo eh werden ook vele boolllcn van de wi Ide melindjoe (gnellloe) gevonden, waarvan de jonge blaren een sma-k lijsma-ke groente opleverden.
Gelukkig bleef ond r deze werkzaamheden het weer steed dro g; het water in de Digoel-rivier was altijd ijskoud, vermoedelijk door afwatering van h t Sneeuwgebergte.
- 15 0
-Doch een geweldige vliegenplaag langs tic rivieroevers vergal-de ons het be taan. Ging men 100 m en meer van den waterkant af, dan was h t vliegen-vrij.
Onder het eten moesten de mensch n elkaar om beurten bijstaan om met pluimen, vervaardigd van alang2 deze vieze beesten van de spijzen af te houden. Van ll1uski ten g el1 la t.
Toen de werkkrachten konden worden verminderd, ging ik met den Detachemcnts omJllandant, I brigade en 5 dwangarb iders op terrein verkennin~ en om aanraking 111 t de b volking, waarvan nog ni t was gemerkt. te verkrijgen.
Het ging in .W. richting om cel' t de • amenvloeiing van tie 2 hoofdtakk n tier Digoel-rivier, stroomah aart waarvan Assike lag, t bereiken.
(H t intern cringskalllpement Tanah Merah kwam in 1926 te liggen aan de linkerhoofdtak, bovenstrooll1. du van de amen-vi iing).
Tegen 5 n.l11. wertl ti ze samenvloeiing h reikt en het eerste boschbivak b trokken aan de rivier.
H rhaaldelijk hadden hiltlpadtlen in de nahijh id hun koppen boven het watervlak uitgestoken. Ecnige politiemannen en de dwangarb ider gingen in den omtrek op hildpadeieren uil en na
1/2 uur kwamen ze terug met ruim 100 stuks.
Dan had en hunner een tiental eieren van de maleo (bosch-h en) gevonden. 110ewel het beest de grootte van een flinke hen heeft, zijn de eieren bijna zoo groot als van een gan .
Die maleo-ei ren waren peciaal oor mIj en zeer smakelijk.
De vinder, Menadol1eesch politiedienaar Pon daag. kr cg later in Assike van mij een heel flesch bier, waarop hij nadrukkelijk ver-zekerde ste ds v r mij maleo-eiel'cn t zullen zoeken, in ruil voor het lekkere bier.
u, de brave he ft woord g houden \..'n tijdens mijn verder ver-blijf zijn zeker wel 10 he I fles hen van het gel' tennat in zijne handen vergeO'aan.
Eerlijk heeft hij elke fle eh bij toerbeurt met een makker ge-deeld.
Na 7 dagen verkend te hebben no<r teeds geen poor van een men eh.
Den 8st n dag en te ken van den voor ten man der patrouilI . H ij had en voetpad gevonden en vo t poren ontdekt, die nu gevolgd werden en naar de rivier lidden.
Voorzichtig werd verder gemarcheerd en na ~2 uur menschen-stemmen opgevangen.
- 151
-Op d n rivicro ver gekomen behoedzaam achter het struikge-was gekropen, zagen wij op h t water twee uitg h Ide bool11 tam-men, in elk waarvan twee naakte inboorlingen staande pagaaid n.
De dwangarbeiders werden naar voren gezonden en riepen de l11en chen aan. Gewillig kwamen zij, doch hi leien pij len en boog vast.
Toen zij echter gewapcnden zagen l11et de karabijnen was hun er te beweging 0111 te vluchten.
Op h t zien dat de vuurwapen l11et de kolf omhoog werden !!,e-stoken, terwijl eenige pakken van ell tabak Illet een doo lucifers Ilaar hun werd n ge lingerd bleven zij staan en raapten het rook-O'erei op.
Kwamen toen lachend nader, na op onze aanduiding pijl n 'n boog op den grond te hebben neergelegd en had eell vriendschap-pelij ke amenkoll1st plaat .
Uit gebaren kon wordcn opg maakt dat 2 hunner vroeger mili-tairen der exploratie-tl tachementen hadden ontmoet. v. lelle pak-jes L'n lu ifers waren hun reeds bekend door die aanraking en bij hun ze r gewild.
Op deze p!l'k w'rd het bivak betrokken en de 4 Digoelers bie-ven hij on .
Een bord rijst elk hunner gegeven, was in l11inimum van tijd leeggegeten; Ji\~1 de lippen opge lohb rd. De laatste korrels weg-gelikt.
"Ma kan seperti binatang!" klonk h t achter mij. Zoo was het.
Talrijke vii gen op hun meestal schurftig lichaam werden teeus zonder mankeeren. doodge lagen, in den mond gewipt en doorge-slikt.
Toen vertoonde één van het 4-tal een litteeken op de borst. Hij gehaard dat hij vroeger bij eene ontmoeting met militairen een schot had gekregen, omdat hij ze bepijld had. Hun vuurwapenen noemde hij "poeng-poeng" en e Illllotorboot ,.tjoek-tjoek".
D stormlantaarns waren aangestoken en zagen ze tom ver-haasd het licht brand n (vlam zond I' I' Ok). Eén hunner bracht een sigaret naar de vlam, doch begre p cr ni t van dat de aan-raking niet lukte, waar het bolglas dit b lette. a nog eenige malen vergeefs met zijn igaret tegen de lantaarn gestooten te hebben.
ging hij hoofdschuddend heen.
D n volgenden morg Il werd hun beduid ons den weg te wijzen Ilaar hunne woningen.
Vooraan loopende, liet één hunner zich plot eling voorov r op het vo tpad vallen. Daarna voorzichtig zich op één zijde went lenc1 haalde bij behoedzaam van onder zijn buik een kadal (grashagedis)
- 152
-te voorschijn. Het bee t wcrd met den kop binnenwaarts in den mond gebracht en terwijl de staart nog daarbuiten spartelde, doorgebeten cn opgepeuzeld. H t taarteinde werd aan een der makkers gegeven, die het even smakelijk opat. Over smaak valt niet te twi ten!
Na ruim e n halv n dag voorzichtig en langzaam te zijn gevor-derd werden t mmen gehoord.
Het 4 tal werd naar voren gezonden om de rnenschen te roe-pen.
Weldra ver chcnen cen 20 tal mannen, allen gewapend met pijlen en hoog en werd hun beduid deze op den grond te leggen, waaraan gevolg werd gegeven.
Toen had tusschcn on 4 tal en dc nieuwaangekomenen hunne hartelijke begrocting plaats, op hun mani r. De rechterhand werd uitgestoken, de wij. vingcr der beide partijen werden aan elkaar gehaakt en daarna losgerukt l11et een knappend geluid. J loe harder dit klonk, hoe vricndschappelijker dc groet. Was het geluid niet goed hoorbaar, dan opnicuw vastgehaakt en met meer kracht los-g trokken, tot ieder t vreden wa .
Het was en grappig gczicht, vooral mct die gezichtsvertrek-kingen cn uit teken van de tong, zoovcr mogclijk, daarhij vertoond.
Onzerzijd _ taken de voorste mannen de karabijn met de kolf omhoog en de klewang 111 de s heede.
Op dit bewij van vertrouwen riepen eenigen der nieuw aange-komenen naar achteren en daar kwamen ook vrouwen en kinderen aanzetten.
Waren de mannen geheel naakt, de vrouwen droegen een len-denb dekking van lang gras in den vorm van een balletrokje.
Toen werden de geschenkeJl uitgedecld: de vrouwen een stuk rood do k, spiegeltjes en kralen, waarna ze hard wegliepen om ergen di voorwerpen nader te bekijken; de mannen kregen doozen lucifer, pakken van lIe en keukenme jes.
Een dikke vriendschap werd gesloten. Er waren, die bij mij en sommigen onzer den schurftigen arm om den hals wilden leggen.
Ook taken anderen den arm uit met gebogen wijsvinger om die vast te haken aan onze led maten.
Voor
al dit vriend chapsb toon werd met engebaar gedankt, aangezien wij geen zin hadden om ond r d schurft te geraken. Dus "trima kasi banjak".Een flink g bouwde en gebaarde Digo Ier gaf het teeken dat wij zouden komen bij hnnne woningen, waarbij hij naar omhoog wee en h t gebaar van slap nmaakte.
Daar zag ik wat ik nog nimmer had gezien. Het woud was e n 100 m in het rond openg kapt. Vi r paalwoningen werden aangetroffen. Flinke boomell, dicht genoeg bij elkaar staande, waren
-
153-van takken n blaren ontdaan en op 4 á 5 111 hoogte hierop de woning gebouwd.
Zoo van beneden gezien, zou men zeg Yen plaats voor 10 á 15 personen, doch in werk lijkh id voor 40 á 50 b woners, groot en klein.
En die huizen waren stevig en mooi afg werkt, van bamboe, hout en atap.
Een rechte boom tam van flinke inkepingen voorzien vormde in schuinen stand een ladder van den grond naar den vloer van h t huis en werd bij het invallcn der duisternis opgehaald, al vei-ligh id 'maatregel tegen vijandige buren.
[n den vloer waren eenige inzinkingen voor sto kplaatsen dicht bedekt met aarde.
Het viel op dat langs de wand n zware stukken hout waren bevestigd met rottan. Deze waren zoo aangebracht, om op de vijanden te laten vallen, als dezen onder h t huis trachten te be-pijlen of de stijlen in brand te teken.
Als tegengeschenkcn werden ons aangeboden groote hompen rauw sago en gedroogde ka uari- cn schildpadvleescll.
iet ver van dit huizencolllplex werd aan een helder stroompje het bivak opgezet 0111 2 n.I11., waarna h t doen cn laten dezer primi-tieve menschen kon worden gadege lagen.
o
vrouwen met kleine kinder n op den rug al aapjes zich va thoudend l11et de armen 0111 den hals, de voeten met de teenen geklemd aan den bovenkant van het ri ten rokje, gingen bedrij-vig de ladders der woningen op en n er. Een lenigheid, vlug en zeker in de bewegingen, niet minder dan di bij apen!Eenigen harer wreven net zoo lang droge stukken hout tegen elkaar totdat l11et behulp van een tukje zwam vuur wa verkregen, waarna de stukken sago werden geroost rd.
Zij die een doosje lucifer waren machtig geworden liet n triomfantelijk zien hoeve I eerder zij een vlammend vuur hadden.
Bij het scheren zag ik al poedig in den spiegel en achter mij je reinste apengezicht van een Papoea met allerlei grimas en tegen h t igen beeld.
Stom verbaasd kwamen de and ren op zijn geroep hard aan ge-loopen; ook vrouwen en kinderen. Ik hield ze allen den , pieg I voor en één voor één moesten zij zich daarin bekijken met grappige ge-zichtsvertrekkiugen, langger kt gefluit, op n mond van verbazing en de tong uitge token.
Velen keken een aan den achterkant van den spiegel; ander n grepen, steeds zich zeiveIl bekijkcnd . naar die zijde om te weten
Velen keken een aan den achterkant van den spiegel; ander n grepen, steeds zich zeiveIl bekijkcnd . naar die zijde om te weten