opcrele-verd. D' vijand werd geschat op
150 ei 200 man.132
-Daarom werd
Y2
hrigad , waarbij de tr in en amhulance, in stelling gelaten 0111 door langzaam vuren op de borstwering dell vijand bezig te houden.Met cl re. t van den troep werd eene Il1trekkende beweging op de acht rflank der stelling uitgevoerd, om over dicht begroeid terrein den vijand v rder te naderen en aan t grijpen.
Doch deze had, ook al weder door honden geblaf, de beweging gemerkt en verliet onder luid gejoel en al schietende zijne verster-kingen. Hierin werden 2 donden en eenige blanke wapenen b neven Illondvoorraden '<evonden.
De hutten hinnen de bentengs en dc levensmiddelen werden in brand gestoken, de troep verzameld en o\' rcenkol1lstig de aanwij-zing der gid en zoo vlug l110gelijk gemar hecnl naar een 2de com-plex van ver. terkingen.
I poedig bleek dat men met een zeer bewegelijke en onder-nemende vijand te doen had, die het verstond den guerilla te voeren.
Onophoudelijk zaten kleine hcnden van 20 ;1 30 man op de flanken cn in den rug van de troep OIl1 gedekt in het dichte hout en struikgewas :i bout p .'rtant l'l'nige schoten te lossen, met lan en te \ erpen en plotseling te verdwijnen.
Door het vuur v,:erd 1 gewap. politiedienaar gewond en ) dra-ger door het trappen op een springlan .
Thans werd overgegaan tot het march eren met hreed front teil einde dl'n vijand geen ge legenheid weer te geven tot het nest len in het terrein aan weer. zijden d'r Illarschrichting,
Vi'r halve brigade naa!';t elkaar l11e't !usschenruimte van 50 11l; daarachter op 50 111 de derde brigade met trein en ambulance.
Behalve dat de man. chappcll met getrokkc n sabel liepen, had in elk onderdeel 2 man d geladen karabijn in b ide handen, vinger aan den trekker, dlls schietvaardig 0111 onmiddellijk op alles vat verdacht in het voor- en neven terrein zich voordeed, een . chot
tC'
lossen.
Het b hoeft ~CLll hetoog dat met dit breed front door het dicht begroeid terrein zeer langzaam werd gevorderd, temeer daar in de eerste plaats h t verhand tus chen de 1
2
front-brigades niet mocht verloren gaan. Bovendien moe. t goed worden g let op de randjoes en pringlan en in het t rrein.P r uu r werd niet Illeer (I1n 15 á 2 km afgelegd, Doch het g-roote voordeel \ a, clat hierdoor tot 4 maal toe kleine benden die 7ich aan het weer. zi.i~lcn an het voetpad hadden g ne t Id, werden opgejaagd vóór zij i t konden uitvoeren. Dc onmiddellijk afgege-ven • chotrn der schietvaardig l11archeerl'nde manschappen hadden klaarblijkelijk .1ICCC blijkcn d gevonden blo dspor n.
- 133
-Eénmaal werd, terwij I de colonne v rder trok, een hinderlaag achtergelat n die op en achtervol!1 nd b nde eenige schoten wist af te geven.
De vijand v rbijsterd door deze taktiek liet den troep verder met ru t en na 2
Y2
uur l11archeeren w rd het 2e complex ver ter-kingen bereikt. Dcze, 4 in aantal waren op een zeer goed en domi-neerend punt aang bracht, doch verlaten.Verdedigd wordende zou een aanval daarop on groote verlie-zen hebben berokkend,
a ook hier de hutten, plaat biedende voor 140 á 150 man te hebben verbrand, werd 111 t IJ tzelfde breed front opgetrokken naar ecn d rde ver. !erkt punt, dat tegen 6 11.111. werd bereikt. Dri grootc ver terking n werden verlat n aangetroffen. Van den vijand werd in de vLrt' alleen ecn luid gejoel en eenig choten gehoord.
Daar de troep reed ruim 22 uur aan één stuk in bewegin!1 wa geweest werd hier een kleine fust, ook m te eten, gehouden. Daar-na werd teruggelllarch rd Daar-naar Warloi dat op den volgenden dag 7 uur 's morgens werd h reikt.
De verkenning had geleerd dat h t zeer moeilijk zou zijn den vijand gcgeven zijne bewegelijkheid, eell afdoend pak ·Iaa" tc geven. Zoodat. gehruik makende van het uitnemend middel van
~er
rassing, hij in zijn vcne!. haard 1110 t word n getroffen.
Vol rens ingekomen berichtcn wa Wailai dl' sterk te der vijan-delijke kampong' en had de bevolking besloten hier beslist stand te houden.
Gelegen op een steile rotswand aan zee, was de kampong aan alle zijden omslot n door sterke en hooge borstweringen.
Valboolllen en rotsh:okken waren daar opgc tapeld OIl1 di op den aanstorll1endcn vijand te laten neerkomen, terwijl overal in het omliggend terrein randjoe, , overdekte valkuilen en springlansen aan-gebracht waren.
Aan de W. zijde b scherl11d ti or de zee, in het Z. door de Wailai-rivier was het in het . en O. b gren d door breede moeras-sen. Aan deze zijde was de kampong het minst vcr terkt, omdat men meende dat de troep nimm r door het l110erasterrein zoude komen.
Met zijne ruim 100 weerbare mannen en60 g weren werd Wai-lai voor onneembaar verklaard, en clat de "compania" het hier moest verliezen.
adat 10 torl11ladder waren aangemaakt om bij het beklim-men der brtweringen te dienen, gingen 3 IJTigades in zes groote prauwen des avonds om 10 uur over zee naar Wailai. Om 2 uur , nacht werd d monding der Wailai-rivier bereikt en d ze opge-varen.
-
134-De rrootste stilte moest in acht worden genomell om niet door de wachtposten Lil hunne honden te worden ontd kt.
B ij het aanbreken van den dag 0111 5
Y2
uur werd op den rechter ocv r ont cheept en zat men oJlmiddellijk in het moeras.0111 den vijand te mi leiden werd juist do r dit t rrein thans in W.
richting getrokken, waarbij de man harpen tot aan dc knieën in de Illodder kwam n; hier t'n daar tot aan de buik, loodat men elkaar moest helpen 0111 weer eruit te raken. Langzaam werd voortgerukt;
van d n vijand werd niet gemerkt. .. \an één stuk had men nu 5 uren voortgebaggerd, tot opeens het kappen van h t hout werd gehoord, terwijl het J!1oeras in droog !err in overging.
De excursie colllmandant met enige manschappen vooruitge-slopen, zag een zestal l11"n eh 'n in het voorliggend terrein hout v r-zamelen en vaag tllSS hen de booJl1cn den wal der versterking. De troep opgesloten t'n tOl'n het hoornsit:;naal "aanvallen".
In Illinder dan geen tijd zat de troep hinnen de versterking; de vijand g heel verrast, losle nog eenige sl'llOten t'n vluchtte zondl'f verder tegenstand, verzonkcn als het ware in het terr in. Binnen de v rsterking lagl'n I I dooden, allen mei gC\\'l'ren en uit de huizen werden nog gehaald Oll're"cer 40 mannt: n, vrouwLn ell kinderen.
Van deze per.onen ",arl'n v r.cheidenen gewond, die werden verhondln.
\V ij hadden slechts I politicdienaar en I drager gewond door
randjl) s.
-Wailai was ver terkt, zooals de binnengekomcn bcri hten had-dcn geluid.
De 6 rrauwen in dl' \Vailai-rivier keerden terug en aan den
7 ekant werd ingescheept; de gcwonden en de buitgemaakte wape-lll'n meegenomcn. De overige ge"an~cnen werden losgel<1tcn, om hunne landg-enootcn op te zoeken. mede te dcelcn dat \l ailai gc\'al-len was en mell zich op Warloi hij den colonnc-coll1mandant moes!
melden.
Deed men tlit ni 't, dan zouden alle versterkte kampong worden vernield. Warloi werd v )orloopig gespaard.
Toen werd terug-gevaren naar \Varlol dat ()1l1 7 u.v.m. \\' nl bereikt. De troep \\'a. 33 uur aan é('n stuk in actie g 'Wlest. Door gehr k aan roeiers moesll'n n.1. ti man. chappen nok mee pagaaien.
Twee dagt'n na den val van Vailai kwam (k op. tandige bevol-king mct Vf\)lIwen en kinderen zich melden: Jlleer dan 1000 per
0-nen \\'.0. onge\'eer 400 weerhare mannen.
n
1l1etlegebrachte 150 ge \'l'rell en 1l1111liti werden ingenom n, de blanke \\ apen. terug~rcge\'en met opdracht, deze alleen aan te\\' nden teg n hadel ijk wild.
- 135
-vereen kom tig de b 'richten hadden de mee t bendeh ofden werkelijk een blauw getatouëerd terretje l1Iidden op het voorhoofd.
De 3 voornaam te leiders van het Tiploloi-verbond, waren ge-heel verlaten van hun aanhang, gevlucht. later werden zij door hun gewezen volgelingen gevangcn genolllen en aan het civiel be tuur overgegeven.
Na de onderwerping werd aan vrouwen en kinderen die door het langdurig verblijf in de wilderni en gebrek aan voed el zeer hadden geleden, rijst v rstrekt vo r eenige datren, terwijl en ae-de It der mannen dadelijk sago Illoest eraan kloppen en en ander gedeelte met de v rschil! nde patrouille' m eging 0111 de ver terkin-gen te slechten.
D beveielI wertlen stipt uitgevoerd.
Daar vele beri2 gevallen zich voordeden onder de bevolking werdcn 24 d r zwaarsre zieken, die niet konden loop n, in het bivak opgenomen. Gcvo 'd met katjang idjoe, gro nten en zilvervlies rij t en gereg Idc kleine I opoefcningcn, wa reeds na 14 dagen ecn helangrijke beterschap ingetreden cn konden allen wat loopen.
Van de gewonden van Wailai overleden n g I man en I vrou\\', de overigen h r telden.
Gedurende 3 weken werd nog een actieve patrouillegang onder-houden in het g bied van Kobroör. 0 bevolking was overal aan den veldarbeid g togen; de rust afdo nd hersteld. De troep ehecpte zi h weer in: tic 2 brigade van. mboina gingen per K.P .M. toomer, die van Doho per gewestelijk cOJl1l11unicatie toomertje naar d respectieve I ij kc standplaatsen.
De restanten katjang idjoe en zilvervlies rijst werden achterge-latcn voor de beri2 I ijders, die een treffend afscheid namen van den troep.
De eenige Christen - kampong, die op Kobroör was, heeft niet aan het verzet deelgenomen, zelfs drager , prauw n en roeiers geleverd aan den troep.
Was dit politiek SllC e, te danken g weest aan den invloed der zending? chrijver dezes gelooft van w I.
Voorloopig zal wel geen verzet meer worden gepleegd door het Tiploloi-verbond.
- 136
-Beri-beri.
De eigenaardige en gevreesde ziekte.
I. [n d jaren van cle geconcentreerde Linie op root-Atjeh 1883-1896 were! de bezetting der po ten en Koeta Radja en na 1893 der zoogenaamde tijdelijke posten door de beri2 getei terd;. .
Met elke wekelijk eh Westboot werden 200 tot 250 nllhtalren geëvacueerd met beri2 naar umatra's Westkus.t.
[n 5 jaren tijd was de troepenmacht op tJeh nagenoeg om-g wi seld. Geen wonder dat het Leger toen geïnfecteerd was door beri2.
Op den tijdelijken po t Tjot Rang o.a. in 1894 werd ongeveer 40t;( der 75 man hezetting (Europeanen en Inlanders) aangetast.
De troep wa vol lagen vleugellam.
Verstrekking van zilvervlie rijst en ka tjang-idjoe was iet onbekends. Gewone witte rijst wa de hoofdvoeding.
[n taart 1896 had de overloop van Toekoe Oemar plaats.
Toen trad de groote actie in: de z.g. van Heutsz-tijd. Eerst met bataljon , daarna compagnieën, vervolgens enkele, ten laatste als regel één brigade werd in alle richtingen zonder ophouden uit-gerukt en aepatrouilleerd.
De mann n krcO"en steed de gewone \\ itte rij
t.
En ziet - met die actie verdween de beri2 als bij tooverslag en i sinds dien weggebleven.
Het wil mij voorkomen dat toen ook:
I. de geringe lichaam beweging - opgesloten in de posten zonder patrouille-actie;
2. psychisch d pres ie - donr[oopene! clooden t'n gewonden te krijgen zonder den vijand te lijf te mogen gaan;
3. verveling - geen vechten, eIken dag hetzelfde in een kleil1 b stek.
De factoren waren die de heri2 hebb n doen uitbreken, zooal gereleveerd (g ringe lichaamsbeweging; psychi che depressie en verveling) in het ieuw V.d. Dag van 15 December 1933 I o. 292 over de b ri2 op het eiland Onrust. De voeding was uitstekend en afwi lend, hoew I een chroni ch gebrek wa aan bladgroenten.
Il. Op Dobo - de h ofdplaat der re-eilanden - had in 1915 een uitbar ting plaat onder h t detachement gewapende Poli-ti terk ongeveer 20 Menadoneezen Cll ongeveer 20 mboneezen.
Het vr emde wa dat uit luitend de mannelijke 1enadoneezen ziek w rden; op d n tweeden dag stierven 3 hunner.
- 137
-og vr e11ld r dat O"ecll enkele der 12 ~ nadoneesche vrouwen werd aangetast.
Lichaam beweging door patrouille' hadden de men chen ge-noeg; verveling en psychi che depressie konden niet worden gecon-stateerd.
\ct de onmiddellijke ver trekking van kat jan r-idjo en zilver-vi ie rij traakten cle patiënten langzaa11l in orde; enkelen hunner moe ten wegen voortdurende z\ akte worden geëvacueerd naar
mbon.
111. Op het eiland Kobroiir drA ro -eilanden brak in 1916 een op tand uit onder cle bevolking.
Tegen 500 weerbare mannen m st een detachement van 4 brigad s (80 1113n) gewapende politi ageeren.
a 11:l maand \ a dc op tand bedwongen, rust en orde h r-stele!.
Het detachement was gedurende den actie-tijd met zilvervIi s-rijst en katjang-idjlle ~evoed.
Gel'n l'nkel heri2 geval heeft zich toen voorgedaan.
Doch treurig wac; het gesteld met de bevolking der omliggende, aan 7ee gelegen kamp ngs.
[n elke kampong waren 25 tot 30("(> beri2 zieken.
Toen werden ongeveer fiO van de zwaar tc zieken in een barak nabij het troepenhivak verzameld, gevoed met zilvervliesrijst en ka-tjang-idjoe, 's morgens en 's middags ti becnen ingewreven met kamferspiritus en daarna gedurende 1
2
uur loopoefeningen onder toezicht van etn sergeant en n ziekenverpleger.Gedurende een mailnd heeft de behandeling plaats gehad; nie-mand der 60 patiënt n is toen ge torven, terwijl vóór dien het aan-tal terfgevallen aan b ri2 onrustharend wa .
Terwijl zij bij het begin naar de barak moe ten worden gedra-gen, konden allen nu langzaam loop nd en ge teund door een gel ider of op een tok, hunne kampongs bereiken.
De voeding der bevolking be tond v. I. uit sago en zeevisch.
Bij het vertrek van den troep - terug naar mbon, had van de zijde der bevolking e(:n zeer dankbaar af cheid plaats.
IV. a de xplosie op Dobo en nog eenige sporadische geval-len bij de detachementen gewap nde politie op Zuid w.-Guineo.
Key-en Tanilllbar eilanden werd medio 1916 voor de geheele Divisie ongeveer 800 man de zilvervliesrij t voeding ingevoerd.
De beri2 he ft zich tot mijn heengaan in Januari 1919 niet meer bij de Divi ie voorgedaan.
-
138-Tenslotte:
In 1887 - kan ook 1888 geweest zijn - kwam naar Indië professor Pekeharing.
Het leger was ondermij nd door Beri2 en nu moest de hoogge-le rde heer er en l11idd I tegen vind n.
Over een wijziging van voeding werd niet gerept, doch alles in d kal11pel1lenten-kazerneering, fournitnren, kleeuing, moest één-maal p r maand in sublimaat worden ontsmet. Het was bij de moen-tji's en njai' in de kazerne tn algemeen creweeklaa .
. Mooi gebattikte arong , w.o. m t goud- en zilverdraad, mooie lof je m t (Jouden hakje, fijn..: kabaja's soetra met rendah2 enz.
onh rstelbaar bedorven.
Onze gouden ergeant-str p n, waarmee wij zoo geurden, dof aange lagen en niet meer glanzend te krijgen.
En niet werd ver oed.
In di dagen werd crevraagd: "Wat is het beste middel tegen beri2?
En geantwo rd: ,Pekelharing!"
D h de b ri-b ri bleef met onverminderde kracht heerschen,