Van signaal naar actie komen

Signaleren lost niet altijd het probleem op

Ik ga een eerste nuancering maken bij uw opmerking van als we de problemen vroeg

signaleren dan doen ze zich niet voor. Dan zijn de problemen er, maar kunnen we er beter op anticiperen? En dat is wel een ding. We hebben in de gemeente Voorst te maken met personen met een bepaalde problematiek zoals mensen met een licht verstandige beperking of mensen met een niet aan geboren hersenletsel. Dat signaleren lost dat probleem niet op. Want die beperking gaat niet weg. Dat letsel dat verdwijnt niet. Dat is blijvend. Dat gezegd hebbend,

130

kan als je het probleem vroeg signaleert dan kunnen we vanuit verschillende domeinen er wel beter op anticiperen, als gemeente in de proces regie, als de zorg aanbieder. Om dan de goeie dingen te doen.

Maar kan wel helpen om beter met problemen om te kunnen gaan

En als je kijkt naar preventie en de ziekte dementie, dan kun je dat niet voor zijn maar wat dan nog wel mooi is, ze kunnen dan nog wel dingen nieuw leren. Dan is het belangrijk om te bepalen wat ze nog kunnen of oefenen om nog wel nieuwe taken uit te kunnen voeren of nog te kunnen leren. Het is niet altijd zo dat ze niet meer kunnen leren, dat je alleen maar vergeet.

En als je dan preventief en samen ook met mantelzorg kunt werken, dat je zo lang mogelijk samen dingen doet, en dat je langer thuis kunt blijven wonen dan is dat heel erg mooi. Dus er is soms nog wel iets mogelijk als het tijdig gesignaleerd wordt. En op een gegeven moment is het ook wel zo dat vaardigheden die er waren niet meer uitgevoerd kunnen worden. Als ze bijvoorbeeld altijd koffie zetten kan het zijn dat ze op een geven moment niet meer weten wat er nog in het filter moet, dat ze die handelingen niet meer kennen, maar als ze ineens een Senseo-apparaat krijgen en je gaat dat oefenen zou het zo kunnen zijn dat ze het knopje nog wel kunnen indrukken en zo nog koffie kunnen zetten. Het is dus niet zo dat je helemaal geen nieuwe dingen meer op kan nemen. Er kan gekeken worden wat makkelijker is voor een klant, bijvoorbeeld minder handelingen.

Sneller in kunnen grijpen voorkomt grote(re) problemen

Als je minder ruimte hebt voor vroeg signalering dan is het te laat signaleren, zo simpel is het.

Er is een aantal indicatoren waarop je kunt signaleren of jongeren risico lopen. Als je op school of sport, maakt niet uit waar de jongeren zijn, als het daar met docenten kunt bespreken, goh welke jongeren hebben die risicofactoren, dan kun je al met die jongeren in gesprek gaan. En dan kun je bekijken hoe je kunt voorkomen dat het risico ook omslaat in echt ongezond gedrag. Dat vroeg signaleren is heel belangrijk in de verslavingszorg. Maar datzelfde geldt voor sociale wijkteams, dat zijn vaak geen specialisten. We zien dat daar heel veel

problematiek blijft hangen en dat mensen daar heel erg mee worstelen wat moeten we met deze cliënten. Pas als echt gierend uit de klauwen loopt, dat ze dan pas bij ons komen. Terwijl als dat eerder was geweest hadden we voor die cliënt al veel meer kunnen doen, medicatie, behandeling, huisbezoek dat het huis een beetje op orde blijft, allerlei interventies die minder desintegratie tot gevolg hebben. Dat zie ik vooral in sociale wijkteams.

Dat signaal krijgen we binnen via mensen zelf en soms via instanties. We hebben goed contact met IJsseldal Wonen, de woningbouwvereniging hier. Die mensen al in een vroeg stadium melden van, die en die mensen hebben een huurachterstand. En die hebben wij aangeschreven en aangegeven dat we contact opnemen met Maatschappelijk Netwerk Voorst. En die weten dus dat we dit bespreken en houdt er rekening mee dat jullie uitgenodigd gaan worden door het maatschappelijk netwerk. Dan doen we dat ook op kortere termijn. En dan kun je soms voorkomen dat mensen afglijden, of die met een huisontruiming te maken krijgen. Heel vaak kunnen we dat voorkomen.

131

Preventie is een heel belangrijk aspect in deze tijd. En dit zie ik niet altijd even goed

terugkomen en zeker in het vakgebied waarin ik in werk (financiën, schulden, en dergelijke) Als je daar als organisatie, bijvoorbeeld een woningbouwvereniging, korte lijnen hebt en tijdig kan aangeven dat er sprake is van een huurachterstand. Als je dat als woningbouw meteen na de eerste maand meldt aan de huurder, dan kan je eerder actie ondernemen. Alles zit zo in elkaar verweven, dat als je in de basis, zeker preventief, zorg opbouwt en alert bent dan heb je daar zeker profijt van en scheelt dit aanzienlijk in de kosten. Onderlinge samenwerking tussen organisaties versterken. Dat je zeker op het sociaaljuridische terrein, je moet gaan focussen op de inkomensvoorzieningen, check als er problemen zijn bij mensen. Dat je in ieder geval checkt of de inkomens op orde zijn. Hebben ze alle voorzieningen, toeslagen, is de beslagvrije voet juist etc. Dat is de basis. Die moet kloppen. Als dat er niet is, gaat het mis. Ik denk dat daar de samenwerking heel erg van belang is.

Wat ik zie is problematiek rondom opvoeding en educatie, taalontwikkeling, op sport en spelgebied en dergelijke. Daar zie ik allerlei instanties, CJG, dingen die gedaan worden, daar gebeurt van alles. Rondom onderwijs, educatie en opvoeding zie ik een heleboel initiatieven.

Dat is de basis om te beginnen. Tijdig problemen signaleren in en rondom gezinnen, hoe eerder je erbij bent hoe minder groot het probleem is.

Als jongerenwerk hebben we jongeren al op jonge leeftijd in beeld. Jonge kinderen en hun ouders. Als je ze jong in beeld hebt en jong ingrijpt en verwijst naar bijvoorbeeld jeugdhulp dan kun je nog bijsturen op tijd en zie je ze later ook niet terug. Voorbeeld is ons skatepark.

Daar zien we al op jonge leeftijd kinderen (en hun ouders). Als je ze dan in beeld hebt, kun je snel signaleren en op tijd doorverwijzen. Je hoeft dan niet te wachten tot het grote problemen zijn geworden. Gros van de jongeren gaat goed en kun je met tijdig doorverwijzen nog

bijsturen. Als je te lang wacht of moet wachten, zullen problemen toenemen. Begeleiding van de zware individuen kost veel tijd en dus veel geld en dus moeten we doorverwijzen naar de hulpverlening die vervolgens geen klik heeft met deze groep.

Maar ik denk zeker dat we over de algemene norm als het gaat om alcoholgebruik, dat we daar zeker nog wel wat kunnen behalen. Juist op tijd vinden van de doelgroepen, dat je veel eerder erbij bent, dat nu vaak ingevlogen wordt als het al heel erg opgestapeld is. Je moet veel meer aan de voorkant zitten. Dat is winstgevend voor iedereen. En ik denk dan maakt het ook niet zoveel uit op inhoud om welk deel dat gaat. Als het maar op tijd gevonden wordt. Dat er leed voorkomen kan worden en op tijd, daar bedoel ik ook mee van, maakt niet uit of het een jongere is of een oudere, of een asielzoeker, gewoon de risicogroepen in de samenleving.

We reageren te laat op signalen

Het meest knellende is dat mensen heel lang kunnen doormodderen zonder op te vallen. Het gebeurt toch nog steeds dat bepaalde zaken opvallen, maar als er op belletjes, mailtjes of brieven niet gereageerd wordt, dan duurt het toch wel heel lang voordat er verder gekeken wordt wat er aan de hand is. Terwijl het mij logisch lijkt dat dit dan toch vrij snel zou

gebeuren. Ga kijken bij de woning en als je geen gehoor krijgt of je ziet niets wat er verandert, ga dan de volgende dag met de politie kijken of er wat er aan de hand is. Er wordt ook in deze

132

situaties te veel gedacht dat iemand in zijn autonomie moet staan, maar dat moet iemand wel kunnen. Het gaat regelmatig om levensbelang.

Wij (de woningcorporatie) hebben veel en vaak te maken met situaties waar er huurachterstand is. Als we op basis van dit signaal bij de mensen thuiskomen en achter de voordeur kijken zien we vaak veel meer problematiek en is er al veel meer aan de hand. Wij komen dan feitelijk te laat als er al forse problemen zijn. Als je dan terugkijkt, is er best vaak een relatief klein probleem wat ten grondslag ligt aan het grote probleem dat heel gemakkelijk verholpen had kunnen worden.

Ook werk ik met kinderen in groepen en word ik ingehuurd door jeugdorganisaties. Hierin begeleid ik groepen op scholen. Hierin speelt communicatie een belangrijke rol. Hierin zie ik dat ik vaak te laat ingehuurd wordt. Er wordt pas iemand ingehuurd als er al een probleem is.

De communicatie is dan vaak scheef. Het zou fijn zijn als dit eerder gezien wordt.

Thuiszitters zijn nu echt een hot item waar wij ook als leerplicht dit moet vervolgen.

Thuiszitters kennen verschillende probleemgevallen: wat de oorzaak is, welwillend of niet, de achtergrond. Wat is er eigenlijk aan de hand? Dat probeer je dan te zoeken en te achterhalen.

Dat zijn de ontwikkelingen waar we nu eigenlijk ook veel mee bezig zijn. Dat is bij thuiszitters vooral dat er veel te lang gewacht wordt voordat er actie wordt ondernomen. Dat het pas later bij ons komt. Net als wat ik net zei. We krijgen een melding als een kind meer dan vier weken thuis zit. Als je als school al het gevoel hebt van hey dit kan lang duren. Dan kan de school de leerplicht op de hoogte stellen. Dan kunnen wij snel met ouders in gesprek om thuiszitters te voorkomen. Misschien is het een verkeerde keuze van opleiding dat wij dan ook heel snel in een gesprek kunnen kijken naar doorstromen, andere traject proberen in te gaan om

beroepskeuzetest te doen in plaats van thuiszitten. Dat gebeurt ook wel.

We moeten actief af gaan op signalen uit de samenleving

Je moet niet alleen halen, maar kennis moet naar je gebracht worden. Het is veel waardevoller dat je een telefoontje krijgt van een coach of zo, die aangeeft dat een kind raar gedrag

vertoont. Ok, dan gaan we daar eens naar kijken. In plaats van dat ik heb een probleem met persoon A, ik ga eens rondbellen in m’n netwerk om informatie op te halen over die persoon.

Dan ben je al te laat. Mensen die signalen opvangen zien de mensen in de natuurlijke omgeving, die kent verbanden, weet wat er speelt. Daar mis je vooral veel in het signaleren.

Waar begint de lijn van preventie? We moeten niet op het bolletje van die strik, dan zijn we al te laat. Eerder kunnen we nog alle kanten op. Negen van de tien keer is er misschien niets aan de hand. Maar die ene waar wel iets gebeurt, misschien met grote impact, dat zou je wel graag willen weten.

Als je dan signalen oppakt, iets klopt daar niet, een melkboer of iemand van de kerk of een vrijwilliger komen daar wel achter de deur. Iemand met heel andere taken komt daar wel achter de deur. Dat moeten we met elkaar gaan oppakken. Want hoe eerder we signaleren, hoe beter.

Ik denk ook echt bij sportverenigingen, daar moeten we in zetten op bewustwording van hun maatschappelijke taken. Docenten, trainers, coaches zien kinderen soms meer dan hun ouders

133

in bepaalde situaties. Mensen die vanuit hun werksituatie kinderen zien in hun omgeving. Daar moeten we op inzetten.

Ik zie graag een systeem waarmee vroegsignalering van hulpvragen tot stand komt. Vooruit zien vanuit de vraag wat nodig is, is wezenlijk. Cardinaal hierbij is hoe je goed vooruit kunt zien wat nodig is en hoe je daar goed op inspeelt. De huidige situatie wijst uit dat een goede vroegsignalering positief werkt. De huidige situatie had daarmee voorkomen kunnen worden.

We moeten sneller en vaker achter de voordeur komen

Bij preventie gaat het om snelheid. Wij handelen vaak, wanneer er iets gebeurd is. Bij preventie kunnen wij slagen maken in de gemeente Voorst. Waar begint het mis te lopen? Wij signaleren snel, maar wij kijken te weinig achter de voordeur. Dat zit niet in de bekostiging. Voorbeeld:

gezin met vier kinderen functioneert in de basis goed, er is veel liefde, maar de vader is werkeloos en de moeder ziek. Hij blijft waarschijnlijk thuis vanwege zijn vrouw. De kinderen zijn beleefd, maar éen kind is op de basisschool blijven zitten; een ander gaat ook niet goed op school. Het huis is rommelig en niet schoon. Waar kan je met je gevoel dat er iets mis is terecht? Het gezin zit waarschijnlijk in de ‘bak’. Hoe krijg je dit soort gezinnen in de picture en hoe kan je ze helpen? Het gaat om onzichtbare armoede.

Merk je als persoon dat er iets is, probeer dan ergens toegang te krijgen. Dat is ook niet altijd gemakkelijk. Soms wordt je afgeschilderd als bemoeizuchtig en dan trek je je maar weer terug.

Is mij ook weleens overkomen. Het gevolg komt wel een keer en dan moeten we een oplossing van dit probleem bedenken. Soms wordt er ook wel gezegd dat men blij is dat je binnen bent.

Het vergt wel wat meer dan nietsdoen.

Als mensen daar niets aan gedaan hebben. Of soms kunnen ze er niets aan doen. Als dat eenmaal gebeurd is, dan denk je, wat vervelend, ik ga het opruimen, maar eigenlijk wil je voorkomen dat het zover komt. Dat is preventie. Maar dan moet ook wel ergens ook weer dat signaal zijn dat, de persoon woont daar wel maar redt zich niet. Die kan het niet meer aan.

Daar moet iemand komen schoonmaken, regelmatig. Of er moet iemand een keer die papieren een keer komen doen. Die rekeningen sorteren en betalen. Of schuldhulpverlening regelen, noem maar op. Bepaalde aanpassingen in de woning doen. Zodat iemand weer kan douchen of naar boven kan. Er zijn varianten denkbaar. Zolang dat gebeurt, gaan die dingen die daarna zouden kunnen gaan gebeuren, misschien niet optreden, of later of minder erg. Dat is wat je eigenlijk wilt. Dan draait het in feite wel, met ondersteuning. Het huishouden is dan misschien wel kwetsbaar. Maar er komen dan regelmatig mensen daar, die dan even meedenken, even meehelpen, even meedoen, waardoor die persoon die daar woont gewoon weer verder kan. Ik denk dat het dan goed gaat, als je het op die manier met elkaar kan regelen. En natuurlijk lukt dat niet altijd. Je wilt er niet de krant mee halen, dat mensen gevonden worden in een

compleet verwaarloosde situatie. Dat kan zo maar ook aan die mensen liggen. Het kan ook zijn dat er wel signalen geweest zijn, maar dat die niet zijn opgevangen. Of niet zijn gemeld.

Mensen daar van weg gekeken hebben. Kan allemaal gebeuren. Dat zou eigenlijk niet moeten.

134 Wanneer grijp je in?

Wanneer is er nu echt sprake van Jihadisme? Iedereen die er echt met zijn neus bovenop zit. De wijkagent, het wijkteam, dat zijn soms hele ingewikkelde dilemma’s. Want je kunt de politie-inval te laat doen en je kunt hem ook te vroeg doen. Bij iedere politie-inval die je te laat doet, is er een bomontploffing waarvan achteraf gezegd kan worden, maar je wist het toch, jullie waren er toch bij betrokken, hoe kan dat? Doe je het te vroeg en je doet een inval in een wijk waar veel islamieten wonen en je gaat Jantje zwaarbewapend eruit halen en zwaar ondervragen en de hele wijk ondervragen, in die wijk ontstaan drie jihadisten want die voelen zich zwaar gediscrimineerd, gestigmatiseerd, en wat is wijsheid? Wat is fingerspitzengefühl, wat is verstandig, wie doet dat, hoe doe je dat? Wie bewaakt de kwaliteit? En als het mis gaat, gaan we dan met het vingertje wijzen of gaan we dan om elkaar heen staan. Gaat dan de

burgemeester zeggen we hebben de afweging gemaakt, we hebben het zorgvuldig gedaan het kan niet altijd goed gaan. Waar gehakt wordt, vallen spaanders en ik sta ervoor. Of zeggen:

hoe kunnen we dat de volgende keer voorkomen? Hoe kunnen we het uit de pers houden we?

Wie heeft de fout gemaakt? Wiens kop moet rollen? Is dat de sfeer? Het is een moeilijk vak, het is echt een moeilijk vak.

Soms is het inderdaad ook lastig te bepalen wat reëel is en houdbaar aan een situatie is en wanneer moet je aan de bel trekken? Ik snap dat dat een hele zoektocht is voor burgers. En professionals, laat staan ook voor burger. Waar moet ik zijn en waar moet ik eigenlijk terecht voor welke vraag? Er zitten heel veel grijze gebieden waarvan ik snap dat mensen zeggen dat ze het niet meer weten, want daar zijn zelfs ook organisaties mee bezig om te bepalen wie verantwoordelijk is. Juist op dat verantwoordelijkheidsstuk zit heel veel. Op basis waarvan ga je handelen, op basis van welke signalen zeg je dan nu moet ik in ieder geval eens een keertje aan de bel trekken.