35
F: 'Nee, duurzaamheid ontstaat uit bewustzijn. Je hebt een bewustzijn en vanuit daar probeer je duurzaam te leven, op te letten wat je kunt doen zodat het niet slecht gaat met de aarde zodat jij beter met je omgeving kunt samenleven. Je gebruikt het wel, maar niet zover dat alles kapot gaat.'
T: 'En hoe leef je dan met duurzaamheid? Hoe komt duurzaamheid terug in jouw leven? Dat is een brede vraag, we gaan er straks nog wat specifieker op terug.'
40
F: 'Ik zou zeggen, bij mij komt het terug in voedsel, dat ik oplet dat ik biologisch voedsel heb. Niet alles. Dat kan gewoon niet, ook vanwege budget. Ik heb gewoon niet genoeg geld om alles biologisch te hebben, maar probeer vooral eten duurzaam te kopen of in de tuin hebben we ook eten.'
T: 'Jullie hebben een tuin?'
F: 'We hebben een tuin. Dat is voor mij wel duurzaam. Ik probeer dingen uit de tuin te halen zoals brandnetel en die dan zelf
45
te plukken .dat soort dingen probeer ik. Wat kun je uit je omgeving halen? Wat is daar al bestaand? Ik let wel op dat ik niet te vaak vlieg of dat ik geen auto heb.'
T: 'Is dat bewust uit duurzaamheid, dat je geen auto heb?'
F: 'Ja. Ik had wel eentje omdat ik het echt nodig had voor een stage. Ik had hem kunnen houden, maar ik heb hem niet nodig meer en het is duurzaam voor de planeet en er zijn zoveel mogelijkheden hoe je anders kun reizen. Je hoeft echt geen auto te
50
hebben. Het is wel handig. Het was voor mij ook handig, maar ik dacht; 'Ik wil hem echt niet'. Daarom heb ik het weer weggedaan. Ik woon gekraakt. Dat heeft ook met duurzaamheid te maken.'
T: 'Hoe dan?'
F: 'Er wordt zoveel gebouwd binnen bepaalde wijken en ook in de natuur. Daar wordt het kapotgemaakt en er is zoveel leegstand. Door zo'n kraak laat je zien; 'Er is zoveel leegstand, kijk wat je daarmee kun doen. Je kunt het nog gebruiken. Dat
55
heeft ook met duurzaamheid te maken.'
T: 'Kun je verder nog iets vertellen over hoe duurzaamheid terug komt in de manier hoe jullie hier wonen?'
F: 'Tuin'of we hebben biologisch wasmiddel. Dat soort dingen. We hebben kippen. Wat nog? We letten erop dat we niet te veel de verwarming gebruiken. Maximaal drie maanden aan. We trekken liever een trui aan. Niet liever, maar voor de duurzaamheid wel. Zeker ook voor het geld. Daar heeft het ook mee te maken. Het speelt hier wel echt een rol.'
60
T: 'Mensen zijn er mee bezig en hebben het daar ook met elkaar over?'
F: 'Bij mij is het wel zo dat ik denk; 'Ik zou het niet erg vinden om veertig euro meer te betalen zodat ik het warmer heb. Dat zou ik niet erg vinden. Maar dan denk ik; 'Heb ik het nodig? Is het echt wat ik moet hebben of gaat het ook zonder?' Ik weet ook dat als de verwarming aan zou staan, zou ik wel de verwarming aan hebben staan. Maar nu hij uit is denk ik; 'Oké'. Dan is het een bewust keuze dat hij uitstaat.'
65
T: 'In je werk, komt daar duurzaamheid ook nog terug?'
F: 'Nou, dat is wel moeilijker. Ik kan dingen wel zelf duurzaam maken, maar binnen muziektherapie kun je wel een gebruikt instrument kopen, maar ja ik werk niet echt met duurzaamheid.'
T: 'Ben je ermee bezig? Pas je het dan toe voor zover dat kan?'
F: 'In zoverre dat kan wel. Ik praat dan met mensen over de dingen die ik doe of hoe ik dat aanpak. Binnen muziektherapie is
70
dat meestal geen onderwerp. Ik moet ook wel kijken dat de therapieruimtes warm genoeg zijn zodat ze zich wel op hun gemak voelen, maar ik kijk wel dat het geen dertig graden is en het licht doe ik uit. Het zijn kleine dingetjes waar je wel naar kunt kijken die ook invloed hebben, maar die niet heel erg duurzaam zijn.'
T: 'In je opleidingskeuze, kwam daar duurzaamheid nog aan te pas?'
F: 'Ik heb wel erover nagedacht wat ik wil studeren en ook of ik biologie, zo die kant op, dat is ook een beetje duurzaam. Je
75
hebt een studie in Duitsland die heeft iets met duurzaamheid te maken. Het was voor mij de keuze dat daar heel veel wiskunde in zit en chemie.'
T: 'De exacte hoek.'
F: 'Dat red ik niet. Dat is voor mij teveel. Ik dacht; 'Welke kant wil ik op?' en toen ging ik naar de sociale hoek met muziek. Het ging mij echt om de muziek.'
80
T: 'En in de vrije tijd of in je hobby's. Je noemde al reizen, dat je niet met het vliegtuig gaat.'
F: 'Ik ga wel met het vliegtuig, maar ik kijk of het echt moet. In de zomer wil ik graag naar Boedapest. Ik zou wel kunnen vliegen, maar we gaan eerst met de bus en daarna liften. Als ik naar huis ga naar mijn ouders zou ik ook kunnen vliegen. Dat zou zelfs goedkoper zijn dan met de trein, maar ik ga toch met de trein of met 'Mitfahgelegenheit'.'
T: 'Die liftsites? Hitchhikers.org heet het hier. Hier is dat heel klein. In Duitsland is het veel groter. Je noemde dat je geen
85
auto hebt, maar kun je nog meer voorbeelden noemen van dingen die je bewust niet doet uit duurzaamheidsoverwegingen?' F: 'Nieuwe kleren kopen of dat doe ik bewust niet. Ten eerste vanwege duurzaamheid. Er zijn als zoveel kleren of meubels, dat ik probeer zo weinig mogelijk te kopen. Alleen als ik iets heel hard nodig heb, dan ga ik het wel kopen, maar dat ik niet naar H&M ga. Dat heeft ook te maken met hoe het geproduceerd wordt. Dan zit je meteen in de politiek, maar dat heeft ook met duurzaamheid te maken. Het hoeft niet. Er is zo'n grote overproductie van voedsel, van kleding, van alles. Dat heb ik
90
echt niet perse nodig. Je kunt het in de kringloop kopen of sommige dingen kun je zelf maken. Daar kies ik bewust voor.' T: 'Wat voor dingen maak je zelf?'
F: 'Dat kastje.' T: 'Hout timmeren.'
F: 'Of als ik iets vind op straat dan ga ik het opleuken. Dan heb ik een tafel in de kamer staan of een oude tafel ga ik
95
opleuken. Dat moet dan iemand anders doen of ik met de fiets, dat ik zelf vervang.' T: 'Zijn er ook bepaalde winkels, je noemde H&M, waar je bewust wel en niet komt?'
F: 'In eerste instantie dat soort kledingzaken. Ik zou het ook heel leuk vinden om niet naar de Albert Heijn of COOP te gaan. Als ik boodschappen doe, ga ik eerst boodschappen doen bij de bio en de natuurwinkel en kijken wat we van thuis kunnen gebruiken, maar uiteindelijk is het ook een kwestie van geld dat ik toch soms naar de Albert Heijn of de COOP ga, omdat het
100
139
goedkoper is.'T: 'Dus eerst biowinkels en het overgeblevene zoeken in andere winkels?'
F: 'En kijken in biowinkels; 'Wat is daar goedkoop'. Je hebt toch een beperking. Ik probeer het binnen het budget zo groen en zo duurzaam mogelijk te maken, dat wel.'
T: 'Ken je het Groen hert in de stad?'
105
F: 'Daar heb ik van gehoord. Daar is die scooter van. Ik ben het tegen gekomen, maar ik weet niet wat het inhoud.'
T: 'Het zit in het Kelfkensbos en het is een winkel en een adviesbureau en mensen kunnen hulp krijgen bij subsidieaanvraag voor zonnepanelen. Maar het wil het groen punt worden van Nijmegen. Ik werk daar ook en doe daar ook deze scriptie, maar probeer er ook achter te komen ze dat kunnen worden. Of er behoefte aan is en in welke vorm. Heb je daar een idee over? Heb je behoefte aan zo'n plek?'
110
F: 'Hoe komen mensen samen? Het zou mij leuk lijken. Dan krijg je ideeën mee van; 'Oké, zo doet iemand anders dat'. Nu heb ik het wel met een paar mensen, met Alina en ook nog een paar vrienden die ook duurzaam leven, dat ik er dan over kan spreken. Dan komt het in het gesprek daar vaak op, omdat we daar allemaal mee bezig houden, maar als je een plek hebt, zoals één keer per maand en dat je daar heen kunt gaan. Als ik een subsidie aan zou willen vragen, zou ik zelf niet weten hoe het moet. Voor dat soort dingen is het heel leuk en dat je weer nieuwe ideeën krijgt. Vaak zijn het ook dingen waar je
115
helemaal niet bewust van bent.'
T: 'Hoe zie je dat voor je, een tentoonstelling of dat mensen samen komen?'
F: 'Ik denk wel samenkomen van mensen zou ik wel leuk vinden. Dat je met mensen kunt praten. Dat kan ik mij voorstellen. Een beetje zoals bij de Voko, dat je gewoon binnenloopt en dan zijn daar een paar mensen en dan kun je kletsen en een paar flyers en dat er één keer per maand een borrelavond is, dat je meningen kunt uitwisselen.'
120
T: 'Nou hebben ze ook een winkel. Zijn er nog duurzame producten waar je behoefte aan hebt die er nog niet zijn?' F: 'Doordat ik bij de Voko zit. De Voko is er ook nog trouwens. We zijn lid van de Voko. Dat is misschien wel een beetje moeilijk, maar elektronische zoals wasmachines of waterkokers, dat koop je toch bij de Hema omdat het zo goedkoop is. Dat soort dingen zijn wel moeilijk te verkrijgen. Dat moet je een beetje weten. Of computers. Het hoeft niet per se daar te zijn, maar dat er flyers zijn van; 'Die zijn goed' Dat soort dingen weet ik niet. Ik hou me ook niet met techniek bezig, maar dat wil
125
ik toch.'
T: 'Je noemde net al dat je nu al samenkomt met mensen om je heen met mensen die ook met duurzaamheid bezig zijn, bijvoorbeeld Alina, maar heb je veel van dat soort mensen om je heen?'
F: 'Ja, ik ben met die mensen ook het eerst bevriend. Ook met vrienden uit Duitsland, die zijn ook met duurzaamheid bezig, met voedsel, met eten en kijken naar hoe ze met de natuur goed kunnen omgaan. Mijn beste vrienden om mij heen zijn ook
130
duurzaam.'
T: 'Speelt dat dan zo'n rol in de omgang, dat zij ook met duurzaamheid bezig zijn?'
F: 'Het heeft ook iets met de stijl van leven te maken. Daardoor klikt het dan beter. Ik denk wel dat het er mee te maken heeft.'
T: 'Heb je ook mensen om je heen die niet met duurzaamheid bezig zijn?'
135
F: 'Vooral in de studie. Daar merk ik dat ik vaak denk; 'Waarom doe je dat nou?' of 'Dat kan toch helemaal niet?' Als ik het dan met hen erover heb, dan snappen ze niet waarom dat voor mij belangrijk is. Dan merk ik; 'Daar zit een groot gat tussen'.' T: 'Maar je hebt het er wel met hun over?'
F: 'Ja, ik probeer dat soort dingen ook te vertellen. Dan breng ik de goede koffie mee die duurzaam gemaakt is of Fair Trade is of vertel ik dat ik brandnetels heb verzameld. Ik doe het niet om hun te beleren, maar omdat ik het leuk vind, omdat ik er
140
zo enthousiast over ben.'
T: 'Merk je ook dat het helpt of krijg je ook reacties?'
F: 'Ik merk wel dat het bij hun met geld te maken dat ze het niet doen of niet duurzaam zijn. Dat ze zeggen; 'Als ik naar de biowinkel ga, daar is het zo duur. Dat ga ik niet doen.' Dan heeft het met geld te maken dat ze het niet doen. Ze zeggen wel; 'Jij bent goed bezig', dus ik krijg wel positieve reacties, maar ze willen zelf niet omdat ze zeggen; 'Dat is te duur voor mij.'
145
T: 'Heb je enig idee hoe die mensen ook bewust te maken? Jij doet het op die manier, maar in het algemeen, mensen die nog niet met duurzaamheid bezig zijn.'
F: 'Ik denk dat het vooral belangrijk is in de educatie, als ze nog klein zijn, daar een bewustzijn aan te scherpen. Daar kan heel veel gebeuren. Wat ik merk is dat mensen vooral getrokken worden door het geld. En dat bepaalde subsidies. Wel dat je het erover hebt, maar ik merk dat veel mensen zich er niet mee bezig hebben; 'Het maak mij toch niet uit', dat ze die
150
instelling hebben. Ik vind het moeilijk, maar met flyers of gesprekken. Misschien een week van de duurzaamheid in de uni. Ik merk dat in de HAN dat er veel mee gebeurt, maar de meeste mensen nemen het niet serieus.'
T: 'Er was laatst wel een week van de duurzaamheid op de universiteit.'
F: 'O ja? Met dat soort dingen kun je wel een bepaald soort bewustzijn krijgen. Ik denk dat vooral mensen het dan leuk vinden die sowieso al met duurzaamheid bezig waren, maar dat die mensen die niet er mee bezig zijn, dat het wel moeilijk is
155
hen daarvan te overtuigen dat het belangrijk is.'
T: 'Kun je vertellen welke factoren om je heen en dat kan heel breed zijn, dus plekken, gedachten, gebeurtenissen, mensen, je stimuleren om duurzaam te leven?'
F: 'Ik denk wat mij het meeste helpt is vooral de liefde voor de natuur. Ik voel me heel rustig als ik naar de natuur gaan. Ik merk dat ik ervan afhankelijk ben. Ik heb het echt nodig en ik vind het zo zonde hoe we het kapot maken, de natuur. Ik denk
160
dat dat echt een grote reden, van dat ik merk hoe belangrijk het is. Ik wil het graag houden. Er zijn steeds minder bijen. Ik weet dat ik het nodig heb, alles om mij heen. Zonder kan ik niet leven. Ook voor volgende generaties en mijn kinderen. Die zijn er nog niet, maar ik wil dat zij ook nog goed kunnen leven. Ik denk dat dat een grote reden is.'
T: 'En de mensen om je heen ook nog?'
F: 'Nou, dat ook, maar ik denk dat dat daarmee te maken heeft. Mensen om mij heen zijn niet echt een reden, zij zijn om mij
165
140
T: 'Eigenlijk dezelfde vraag, maar dan andersom. Kun je ook noemen welke factoren je belemmeren om duurzaam te leven?' F: 'Wat mij soms belemmert is dat ik merk dat andere mensen best wel raar naar mij kijken; 'Wat doet ze nou weer?' omdat ik toch ook afhankelijk ben van de mensen om mij heen. Mijn beste vrienden zijn dus ook duurzaam en dan vinden ze het niet raar, maar bijvoorbeeld mensen op de opleiding. Ik vertel het dan wel, omdat ik vind dat het belangrijk is en omdat ik er
170
enthousiast over ben, maar soms merk ik dat ik...'
T: 'Kun je een voorbeeld noemen van dat zij er raar op reageren?'
F: 'Één voorbeeld heb ik wel. Het is niet zo'n heel duurzaam voorbeeld. Het ging om koffie die we van de Zapatista's krijgen.' T: 'Die hebben wij thuis ook.'
F: 'Dat is lekker, hè. Het is op een bepaalde manier wel duurzaam, omdat het Fair Trade is en ze hebben biologische aanbouw
175
van de koffie. Dat heeft wel iets met duurzaamheid te maken en ik vind de koffie gewoon lekker. Ik wilde zeggen; 'Mensen, kijk, heel goede koffie! Hij is ook maar zes euro voor een halve kilo. Dat is niet heel duur.' Dat liet ik proeven en dan vertelde ik dat aan mijn studiegenootjes en die zeiden; 'Zes euro is te duur'. Dan probeerde ik het te vertellen hoe belangrijk het was om goede koffie te hebben, niet van de Albert Heijn. Dat snapten ze helemaal niet en de reden was gewoon geld. Toen werd ik echt boos en voelde ik mij wel terug gewezen met mijn rare dingen. Ze hebben zoiets van; 'Ze mag dat wel
180
doen.' en wel dat ze dan nieuwe schoenen kopen. Dat maakt me wel verdrietig. Dan voel ik mij wel een buitenbeentje omdat ik merk dat ik heel anders leef dan hun. Dat maakt me verdrietig en dan vraag ik me af of ik het wel zo openbaar moet maken dat ik zo anders ben dan jullie.'
T: 'Zo voelt het echt, dat je anders bent?' F: 'Ja, dat voelt wel zo.'
185
T: 'Voelt het dan ook als een opoffering?'
F: 'Nee, helemaal niet. Ik vind het heel belangrijk wat ik zelf doe. Voor mijzelf is het belangrijk. Daarom wil ik ook zo graag verder leven. Ik zal mij niet laten belemmeren door de anderen, maar wel dat het soms een belemmerende factor is.' T: 'Hoe lang leef je al zo?'
F: 'Ik moet zeggen, ik ben al best duurzaam opgegroeid door mijn moeder vooral. Zij heeft ook een eigen tuin en met mijn
190
oma ben ik vaak in het bos geweest. Ik denk dat het al heel lang zo is. Toen ik naar Nijmegen verhuisde leefde ik ook al twee jaar alleen en ging ik ook al naar de biowinkel en de natuurwinkel, maar dan was het minder bewust. Ergens sindsdien ik hier in Nijmegen ben, ben ik ik mij daar nog bewuster van.'
T: 'Is er dan iets gebeurt in Nijmegen dat je hier er bewuster van werd?'
F: 'Misschien heeft het toch iets met de mensen te maken, nu dat ik erover nadenk. Ik was vroeger ook wel met mensen bezig
195
die duurzaam waren, maar ik denk dat de mensen hier nog duurzamer bezig waren en dat dat voorbeelden waren van hoe kun je nog duurzamer leven. Welke mogelijkheden zijn er nog meer? En ook dat ik in Nijmegen voor het eerst voor mijzelf moest kiezen; 'Hoe wil ik graag leven?' en van tevoren was het altijd een beetje bepaald omdat er mijn moeder was of één plek om te wonen. Toen kon ik niet goed kiezen van hoe ik wil leven, maar hier kon ik voor het eerst kiezen van; 'Hoe wil ik het? Waar wil ik het?''
200
T: 'En die mensen waarbij je dan kwam in Nijmegen, doe je daar nog duurzame dingen mee of hebben jullie het er vooral over?'
F: 'Ik ga wel met vrienden ergens blaadjes plukken of klussen doen we samen, samen in de tuin werken, samen naar de Voko, dat soort dingen, of dat we samen reizen en er juist voor kiezen samen niet met het vliegtuig te gaan. Dat soort dingen doen