Niet gestuurde, extensieve tot intensieve zomerbegrazing als

De schapen worden enkel in het groeiseizoen ingezet, vanaf ca. half april tot eind september.

In het voorjaar en de zomer vinden de grazers voldoende voedsel op het terrein. In de winter is het voedselaanbod te beperkt en worden de dieren naar andere plaatsen (buiten het militair domein) overgebracht. Deze vorm van begrazing wordt op het schietveld aanvullend of in combinatie met andere herstelmaatregelen ingezet.

De schapen grazen overdag op het terrein en worden elke avond samengebracht voor overnachting. Dit kan zowel buiten het terrein als op een daartoe voorziene slaapweide. Dit heeft als voordeel dat heel wat nutriënten effectief van het terrein worden afgevoerd en er geen herverdeling van de nutriënten binnen het begrazingsblok plaatsvindt. Voor de keuze van deze overnachtingsplaatsen worden uiteraard de waardevolle en kwetsbare vegetaties vermeden.

- Begrazingsblokken

In eerste instantie wordt begrazing ingezet in relatief grote afgebakende begrazingsblokken (of in combinaties van begrazingsblokken) binnen de bestaande brandwegen (zie kaart 4.4

www.inbo.be Geïntegreerd bos- en natuurbeheerplan voor het Schietveld Helchteren 175

voor een overzicht van de begrazingsblokken). Het gaat telkens om grote zones (ca. 50 ha tot 135 ha) die periodiek begraasd kunnen worden met een kudde van ca. 500 tot 700 dieren. Deze begrazing richt zich voornamelijk op het onderhoud van heidevegetaties met als doel het tegengaan van vergrassing en boomopslag en het verhogen van de structuurvariatie. Tabel 4.8 geeft de oppervlakte van de verschillende begrazingsblokken weer.

Nr. begrazingsblok Oppervlakte (ha)

1 122

2 42

3 54

4 46

5 50

6 135

7 109

8 66

9 127

10 129

11 136

12 77

13 52

14 45

15 93

Tabel 4.8: Oppervlakte van de verschillende begrazingsblokken waarbinnen extensieve begrazing kan ingezet worden op het schietveld.

Kaart 4.4: Begrazingsblokken binnen bestaande brandwegen waarbinnen niet gestuurde zomerbegrazing kan plaatsvinden. In functie van een betere sturing van de begrazing kan een aanvullende stootbegrazing worden ingezet

binnen kleinere tijdelijke rasters binnen of buiten de afgebakende blokken.

176 Geïntegreerd bos- en natuurbeheerplan voor het Schietveld Helchteren www.inbo.be

- Begrazingsdruk

Afhankelijk van de toestand van de vegetatie (mate van vergrassing) en de effecten op de vegetatie (reductie in biomassa) die men nastreeft in de begrazingsblokken kiest men voor een eerder extensieve of een eerder intensieve begrazing. Er is echter geen algemeen geldende maat om van intensief of extensief te kunnen spreken. Om hoeveel grazers het uiteindelijk zal gaan om de beoogde effecten te bereiken is afhankelijk van de uitgangstoestand, de productiviteit van de vegetatie en de duur van de begrazing.

Bij een extensieve begrazing is het gedeelte van het terrein dat door begrazing wordt beïnvloed eerder klein. De natuurlijke ontwikkeling van de vegetatie wordt haast niet gehinderd. Dit type van begrazing is geschikt als onderhoudsbeheer van goed ontwikkelde heidevegetaties en kan gebruikt worden om een hoge soortenrijkdom en structuurvariatie in stand te houden. Binnen een voldoende grote begraasbare oppervlakte en met een lage densiteit aan grazers kan begrazing leiden tot een grotere variatie en structuurrijkdom in de vegetatie. Op deze wijze kan begrazing waarschijnlijk ook positief bijdragen aan de faunistische diversiteit in het gebied. De schapen lopen – binnen de begrazingsrasters – vrij rond en zoeken zelf de meest geschikte plaatsen om te grazen, om te schuilen voor regen of hitte en om te rusten waardoor de nodige variatie in vegetatiepatronen kan ontstaan.

Wil men een grotere verandering in de vegetatie bereiken, zoals het terugdringen van Pijpenstrootje, dan is een intensievere begrazing met een hogere begrazingsdruk nodig. Hoe hoog de begrazingsdruk moet zijn, hangt af van de uitgangstoestand en de gewenste impact op de vegetatie. Een flexibel begrazingsbeheer moet toelaten om de vegetatieontwikkelingen te sturen door de begrazingsdruk te laten variëren. Een hoge, intensieve tot zeer intensieve begrazingsdruk in grotere begrazingsblokken is enkel mogelijk in zeer homogene (volledig vergraste) uitgangssituaties (volledig vergrast). In grote heterogene blokken, zoals de afgebakende blokken op het schietveld, dient een te intensieve begrazing te worden vermeden. In sterk vergraste zones kan beter gewerkt met een meer gerichte stootbegrazing in tijdelijke kleinere homogene zones.

Tabel 4.9 geeft een overzicht van het aantal in te zetten dieren per hectare volgens de gewenste begrazingsdruk (intensief – matig – extensief – zeer extensief) en volgens de productiviteit van het ecosysteem (De Molenaar, 1996). Tabel 4.10 geeft de betekenis van de begrazingsdruk weer voor zomerseizoenbegrazing in het Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide (De Blust et al., 2009). Gezien de heterogeniteit van de begrazingsblokken is het echter niet evident om de optimale begrazingsdruk te bepalen. Dit zal in zekere mate proefondervindelijk moeten gebeuren en vergt een jaarlijkse opvolging en evaluatie. Op basis van de huidige kennis van het terrein (er zijn geen productiviteit- of biomassaschattingen beschikbaar) zouden we stellen dat een begrazingsdruk van 1schaap/ha richtinggevend kan zijn. Waar grotere oppervlakten gras aanwezig zijn, zoals in de begrazingsblokken 1, 6, 8 en 14, kan met 1,5 schaap/ha gestart worden. In begrazingsblokken waar recent verschillende kleinere oppervlakten geplagd werden, houdt men, na een kortstondige stootbegrazing volgend op de herstelmaatregel (om te sterke vergrassing te vermijden), best een lage druk aan (< 1 schaap/ha) om te vermijden dat de ontwikkeling van deze plekken te sterk beïnvloed zou worden door de schapen die daar preferentieel grazen of rusten.

Ruwweg kan dan gesteld worden dat –voor de extensieve seizoensbegrazing alleen al – zo’n 1300 schapen nodig zijn om rond te komen op het schietveld (totale begrazingsoppervlakte 1300 ha), wat een pak meer is dan de huidige kuddegrootte. In functie van het aantal beschikbare schapen wordt extensieve begrazing in verschillende begrazingsblokken ingezet.

www.inbo.be Geïntegreerd bos- en natuurbeheerplan voor het Schietveld Helchteren 177

Tabel 4.9 Begrazingsdruk bij zomerseizoenbegrazing: aantal dieren per ha volgens gewenste intensiteit van begrazing en de productiviteit van de bodem (nutriëntenarm of –rijk) (naar De Molenaar 1996).

Tabel 4.10: Betekenis van de begrazingsdruk extensief, gemiddeld, intensief en zeer intensief voor het Grenspark De Zoom-Kalmthoutse heide bij zomerseizoensbegrazing.

Omwille van de grote oppervlakte van de begrazingsblokken zijn de mogelijkheden tot sturing door de beheerder bij deze vorm van begrazing eerder beperkt. Voor een efficiënt begrazingsbeheer moeten alleszins voldoende voedingstoffen afgevoerd worden, waardoor het een belangrijke meerwaarde is dat de dieren ’s avonds van het terrein kunnen worden gehaald. Extra input van voedingsstoffen moet zo veel mogelijk vermeden worden.

Bijvoederen van de dieren wordt niet gedaan.