1. Hope is een hertstochte uyt ware of waan-kennisse, begheerlyck om te verwerven eenigh ghoed, of om te ontghaan eenigh quaad dat toekomende schynt. Zy is een dochter vander voorzienigheyd, verbeelt zynde met goede of quade dinghen, die men waant of weet te zullen worden.
2. De hope is ghoed ende dient ten ghoeden, als zy weet ghoed te wezen 'tghene zy op wacht ende zy daar by redene heeft om zulx te verwachten. Niet ghoed en is de hope, als zy onzeker is, zo vande ghoedheyd als vant verkryghen des ghehoopten dings; maar quaad is
29 metten hondt ghebeten opten steen zie Erasmus, Adagia (Opp. II 377 D): Hoc genus homines Plato de Republ. libro quinto scripsit similes esse catulis, qui lapides mordent, cum eos, qui iecerint, non ausint attingere. - Zie ookW.W. III 383dvlg.
29 metten hondt ... opten mensche. Voor het spreekwoord: Lapis a cane morsus, zie Otto, Sprichwörter der Römer, N 323.
alle hope die daar verlangt na dinghen, welcker verkryghen den hopenden zelve quaad is.
3. 'tIs ontwyfelyck een ghoede hope die daar ooght op 'tghene den hopenden ghoed ende niemanden schadelyck magh zyn. Macht oock iemanden quaad wezen dat hy hope ghoed te worden? Macht schadelyck zyn dat het hooghste nut mede brengt?
4. Zulcke ghoede hope is tweereley. Want men hoopt na 'tmiddel ende na 't eynde. Het middel is de dueghde. Deze is de wegh tot het eynde. Wat is het eynde? Ghoedheyd ende door vereeniginghe mette ghoedheyd ghoed te worden. De dueghde wordt als het middel tot ghoedheyd ghebruyckt, maar de ghoedheyd wordt als 't uyterste eynde ghenoten. Der dueghden ankomst ziet opten mensche, op dat hem wel zoude zyn doort ghoed worden. Maar het eynde der dueghden ziet opte ghoedheyd zelve, daar heeft de volmaackte dueghde lust inne, zonder opten mensche of zyn nut te mercken.
5.5Zo is dan der dueghden beghinsele oock ghoed, maar haar volmaacktheyd
ofte eynde is beter ende edeler. De beghinnende dueghde hoopt op 'tverlies vande zonde ende op 'tverkryghen van ware dueghde, dat is om 't quade gheheelyck te sterven* ende 'tghoede alleen te leven, maar der volmaackter dueghden hope is altyd meer ende meer den ghoeden schepper onderdanigh te worden, om dat hyt waardigh is, ende om in zyne hooghwaardigheyd te versmelten ende
onverscheydelyck een met te worden, om dat hy die ghoedheyd zelve is. 6. Alle zulcke hope is niet alleen ghoed, maar oock zeker van 'tghehoopte te verkryghen, want zy is wys. Daarom weet zy warachtelyck dat des oppersten ghoedheyds eyghenschap is te verlustighen daar inne, dat vele haarder ghenieten ende ghoed, dats zaligh worden.
7.7Zo wil dan 't opperste ghoed ende zo magh oock dit almoghende ghoed zich
zelven mildelyck metdeylen ende uytstorten in allen opene ende ydele vaatkens, die doort weten van huer ydelheyd de vervullingh van die zalighe ghoedheyd inder waarheyd begheren ende zulx met Gode willen.
8.8Waar dan de wille des menschen hier inne vereenight met des Almoghenden
wille, daar moet die ghehoopte ghoedwordinghe ende
5 't quade te sterven vgl. Rom. 6:2.
7 vaatkens zie Irenaeus, Adversus haereses IV 24: Exceptorium enim bonitatis ... eius (sc. Dei) homo, gratus ei qui se fecit. Vgl.W.W. I 77aen II 412b.
8 die dueghden van ... hope, van ... ghelove, vande ... liefde Coornhert heeft aan de drie theologische deugden - hijzelf noemt ze goddelijke (W.W. I 30c) of Katholieke deugden (I 451c) - geen speciaal hoofdstuk gewijd. Over de liefde, zie hiervóór, I, 7; over hoop en geloof, zie hierna, §§ 23-34.
vereenighinghe met het opperste ghoed gheschieden; dit gheschiet dan oock door het rechte middel daar toe, namentlyck door die dueghden van deze wyze hope, vant ontwyfelycke ghelove, vande heylighe liefde ende van hare dochter, de volhardinghe inden voortghang alder dueghden.
9. Maar ten magh met gheen waarheyd een ghoede hope ghenaamt worden, die blindeling den mensche doet verlanghen na waan ghoeden, die den verkrygher quaad moghen wezen. Dit zyn ryckdommen, hoghe staten, wellust des vleeschs ende des ghelycken meer.
10. Overmids van huer verkryghen niemand zeker en is, huer mesbruyck menigh mensch verderflyck is ende huer verlaten voor allen hebbers zeker is, twelck dan pynlyck ende truerigh valt voor alle die daar op zo onwyslyck haar hope ende toeverlaat ghestelt hebben.
11. Dan komt spade berou van datmen door de zotte hope op ydele ende bedrieghlycke schaduwen zo schandelycken heeft verzuymt te hopen op dueghdlyck ende ghoed worden, twelck des menschen warachtighe ende eeuwighe ghoeden zyn. Men moet immers quaad te zyn bekennen de hope die den menschen bedrieght int beloven van een ware ende byblyvende zaligheyd, daar voor zy hem niet en gheeft dan een valsche ende vluchtighe. Noch argher die de beloofde zaligheyd nemmermeer en gheeft. Maar d'alderarghste hope ist, die doort verlanghen na valsche, de warachtighe ende eeuwighe zaligheyd doet verzuymen ende eeuwelyck ontberen.
12. Dit werckt deze valsche ende bedrieghlyke hope opte vluchtighe dinghen, die noch van alle hopers niet en worden verkreghen, ende daar door met eeuwighe droefheyd dit ghoed worden ende d'eeuwighe vrueghde doet ontberen eeuwelyck. Want het zo onmoghelyck is dat de hope in een zelve mensche begheerlyck zoude doen verlanghen na 'tverkryghen van de ware ende valsche ghoeden, alst den mensche onmoghelyck is teffens opwaarts ten Hemele ende neerwaarts ter aarden, of voorwaarts ende achterwaarts te zien.
13.13Ten magh mede gheen ghoede hope zyn, die teghen de waarheyd het
verhoopte waant te verwerven. Want wat jeghen de waarheyd is,
dat is loghen. Loghen en magh niet anders doen dan het ding anders te doen schynen dant is. Deze schyn moet bedrieghen. Zo moet deze schynhoop altyd verderflyck bedrieghen. Ist oock ghoed dat den menschen verderflyck bedrieght?
14. Zulcke hope hangt dan an een valsche wane, gheen waan vermagh der dinghen nature of aart te veranderen. Natuurlyck ist ende den eyghentlycken aart van alle rechte wegh, dat zy haren volhardighen betreder leedt ter begheerder plaatsen. Maar teghen nature zoudet wezen dat iemand zonder te ghaan door den rechten wegh tot eenighe stede, levende aldaar zoude komen. Zo zoudet oock teghen nature wezen dat een gheneesdrancke een krancken zoude ghenezen, zonder in ghedroncken te zyn.
15. Deze zotte ende verkeerde hope is by meest allen menschen. Wie hoopt niet zaligh te werden, zonder te betreden den wegh, die alleen ter zaligheyd is
streckende? Dit is de ware dueghde. Elck hoopt zonder dueghde zaligh te worden. Maghmen oock zotter ende verderflycker hope bedencken?
16. Der zielen zieckte is zonde, die maackt onzaligh. Der zielen ghezondheyd is dueghde, die maackt zaligh. Meest elck leyt kranck an dezer zielen pestilentie, die ruymt uyt niemand dan doort inne drincken vande tryakle der dueghden. Noch hoopt het zotte volck zonder der dueghden ware gheneesdrancke inne te drincken, vande zondelycke pestilentie te ghenezen, ghezont ende zaligh te worden. Is dat niet verkeerdlyck ghehoopt jeghen der dinghen nature ende teghen zo openbaren waarheyd?
17. Maght, zegghe ick noch, een ghoede hope zyn, daarmen hoopt in zieckte, in 'tquade ende in onzaligheyd stadelyck blyvende, ghezont, ghoed ende zaligh te werden? Deze verkeerde hope is in de grootste menighte der menschen. Ende dit is d'oorzake, dat zy meest in hueren ouden huyd ende quaadheyd blyven ende ter dood toe hartneckigh daar inne verstyven.
18. Dat is dan waarlyck te recht een quade hope. Maar alder arghste is noch de hope die daar verlangt na dinghen die van zelfs quaad zyn ende mitsdien niemanden ghoed en moghen wezen, hoe ghoed zy oock moghen schynen.
19. Zodanigh is de hope van zyn leed met leed te verghelden, om 'tghewaande ghoeds wille van des wraackghierigheyds moed-koelinghe; oock de hope van by een anders huysvrouwe te slapen, om d'overspeeldersche lust te ghenieten. Insghelyx de hope van ghewin met bedrogh te bekomen, om daar door tot weelden of tot hoogheyd te gheraken. Want zulcke ende meer andere zodanighe dinghen zyn zo quaad in huer zelfs, dat zy alle die zulx verwerven daar door quader of argher worden ende niemanden beter en moghen maken.
20. Alle zodanighe zotte hopen zyn niet dan ydele dromen van wakende menschen met slapende zinnen. Daar door mesbruyken zy onwyslyck huer dieren tyd int benaerstighen van huer zelfs bederven. Den zekeren huyden wenschen zy voorby te zyn om den onzekeren marghen, ende dit noch op hopen van onzekere, ja oock van schadelycke dinghen.
21. Langhe valt zulcken verlanghers den snellen tyd, doort ontberen van 'tgheen zy dwaaslyck begheren. Hierom noemtment oock verlanghen. Want alle vertoevinghe, hoe kort die oock zy, valt zulcke begheerders lang. Reden: daarmen lang 'tbegheerde ontbeert, valt verdrietigh; dit verdriet lydt niemand ghaarne lang.
22. Dits d'oorzake dat vele luyden zoecken te verkorten 'tgheen van zelf kort ghenoegh, ja velen niet dan al te snel is, dat is de tyd. Tydkortinghe zoecken zy al die daar met verdriet verlanghen op eenigh ghehoopt ding, dat zy ghoed wanen (al waart oock quaad) ende midsdien ghaarne nu al teghenwoordigh zouden zien; deze hopen altyd dat het marghen met henluyden beter zal wezen dant huyden is ende gheraken meest vant quade int argher.
23. Zodanigh is der onwyzen hope. Deze is quaad ende verderflyck. Een ander hope is byden vroeden menschen, te weten een ghoede hope, die 't oghe nerghens anders op heeft dan op 'tghene altyd in zich zelf ende voor eenen yghelyck ghoed is. Als die elcken diese heeft ende hout te beter maackt.
24. Want zy hoopt het quade ghants te ontworden, zy hoopt ghants ghoed te worden ende zy hoopt met het eenighe ghoed vereenight te worden onafscheydelyck, ende dit doort dadelyck laten vande zonde ende 'thantteren vande dueghde.
25. Dit is een zoete, heylighe ende veylighe hope, een ghenoeghlycke ziele dezes sterflycken levens, een verlichtinghe des arbeyds,
een vertroostinghe des teghenheyds ende een vrolycke vermakelyckheyd alre moeyelyckheyden. Zy verdryft het verdriet, zy vermindert de vreze, zy vermeerdert de krachten ende verzoet alle bitterheyd.
26. Deze ghoede hope heeft in quade zaken meest hare werckinghe. Zij vertoont haar in anvechting, in stryden ende in lyden. Daar baart zy, mits inde beproevinghe, gheduld, standvastigheyd ende eerlyck verblyden.
27. Want alle verkryghing vant begheerde ghoed brengt een ware verblyding int ghemoed. Nu verkryght deze ghoede hope 'tbegheerde ghoed altyd. Want zy en hoopt niet op ontrouwe ende vluchtighe schepselen, noch veel minder opte ydele ende valsche loghen, maar alleenlyck opten ghetrouwen ende eeuwighe scheppere zelve. Die geeft altyd het beloofde ghoed ende en verlaat nemmermeer den ghenen die op hem hopen; dit altyd verkryghen maackt altyd blyde ende zaligh.
28. Mede is warachtigh dat niemand hopen magh op dinghen, welcker verkryghen hy onmoghelyck hout te wezen. Dit maackt dat het ware ghelove altyd is een onafscheydelycke ghezellinne vande ghoede hope. Deze hebben te zamen zo vele ghelyckheyds ende ghemeenschaps, dat niet alle mans ding en is die wel van malkanderen te onderscheyden.
29. Want niet by alle man en is scharpe opmerckinghe opter dinghen onderscheyd, zonder welcke de zonderlinghe eyghenschappen die elck dezer twe op zich zelf heeft, niet magh verstaan werden. Deze zyn dusdanighe.
30. Het ghelove ghelooft zo wel dat den mensche op zullen komen quade als ghoede dinghen, maar onmoghelyck ist dat iemand zoude hopen dat hem iet quaads op zoude komen. Alle quaaddoenders gheloven wel dat zy noch eens ghestraft moghen worden, maar onmoghelyck ist den quaaddoender de straffe te hopen, want hy vreest die.
31. Men ghelooft zo wel verledene dinghen, als toekomende. Zo ghelooftmen dat de wereld eenighe duyzent jaren heeft ghestaan; ist oock iemand moghelyck zulx te hopen? Want het ghelove ziet zo wel achterwaarts als voorwaarts, daar teghen en ziet de hope nemmermeer te rugghe, maar altyd voorwaarts opt toekomende.
32. Zo is oock 'tghelove zulx de grondvest vander hopen, dat zy opt ghelove stuent, ja dat zy niet magh wezen inden dinghen daart
ghe-love niet en is. Want watmen niet moghelyck en ghelooft om te gheschieden, dat is oock onmoghelyck om ghehoopt te werden. Zulx dat doort onghelove alle hope ghants moet verdwynen.
33. Hier teghen is wederomme de zoete hope zodanighen voedstere des gheloofs, dat het ghelove zonder het troostelycke zock ende groeysame douwe vande ghoede hope inder jonckheyd versmachten ende inde heete anvechtinghe verdorren zoude moeten.
34. Hier blyckt nu dat deze twe ghezusters niet en zyn een zelve, maar twe verscheydene dinghen. Doch behoeft d'een d'ander zo noodlycken, dat hope zonder 'tghelove in gheenen, ende 'tghelove zonder hope in vele dinghen niet bestaan en zoude moghen. Daar nu de hope een eynde neemt, daar beghint ghemeenlyck de vreze. Dit zal hier nu oock zo vallen, zo dat by dit eynden vande beschryvinghe vande blyde hope, de truerighe vreze beghinnen zal.