De drij vanden fel, vvelck zijnse, die ons quellen? De VVeerelt, t'Vleesch rebel: en den Prince der hellen.
+
Drij vyanden der sielen. +
HAdde den mensche Godt te vriende ghehouden, soo en soude hy gheen vyanden ghehadt hebben, dan den vyandt vander helle: ende die en hadde hem niet connen deeren. Maer als wy Gode weder-sporigh gheworden zijn, dan soo ist ons al teghen
+ Iob.7.
ghevallen, ende wy oock ons seluen lastigh gheworden. Dit seyt Iob aldus, uyt onser+
aller naem: Peccavi. &c. Posuisti me contrarium tibi: & factus sum mihi metipsi grauis: Ick heb ghesondight, ende ick ben, o Heer, v contrarie ghestelt: ende my seluen lastigh gheworden.
Al dat den mensche quelt ende tot sonde treckt, dat begrijptmen [A] in dese drij partiale vyanden: De Weerelt, het Vleesch, ende den Duyuel. Die ons oock van S.
+
1.Io.2.
Ian Euangelist op een ander manier te+
kennen worden ghegeuen, aldus: Omne quod est in mundo, Concupiscentie carnis est, Concupiscentie oculorum, & Superbia vitae: Al dat in de weerelt is, oft t'is begheerlijckheydt des vleeschs, oft
begheerlijckheydt der ooghen, (t'welck de weerelt seer wel bedieden magh) oft t'is hoouerdije des leuens: daer den duyuel den coninck en prince af is.
Want al zijn dit ghelijck die verscheyden legheren, elck een heyr op sy seluen maeckende, om van ons van alle canten strijdt te leueren: nochtans is den boosen gheest opper-veldt-heere, ende Prince van al. Ende sijnen toght, ende aenslagh, wordt
+ Iob.1.
wel op de Chaldeen gheleken,+
daer van aldus int boeck Iob staet: Chaldaei fecerunt tres turmas, [B] & inuaserunt camelos, &c. De Chaldeen hebben drij troppen ghemaeckt, ende soo van alle canten aen-vallende, hebben de kemelen ghenomen,
+ Iob.7.
ende de knechten verslaghen. Daerom seght den seluen+
Militia est vita hominis supet terram: Het leuen vanden mensche opder aerden, is eenen strijdt. Dese weerelt is het veldt, daer den strijdt en slagh gheleuert wordt: ons leuen, is den tijdt van vechten, ende de croone te verdienen: ende dan volght den tijdt van ghecroont
+
2.Tim.2.
werden, veur die wel ghevochten sal hebben. Soo+
S. Paulus seght: Nemo coronabitur, nisi legitimè certauerit: Niemandt en sal ghecroont worden, dan die wettelijck, en soot betaemt ghevochten sal hebben.
De reysende kinderen van Israel in de woestijne hadden een gheduerighe oorloghe teghen haere vyanden: ende die verwonnen
heb-t.o.106
TRES CONIVRATIEANIMAE HOSTES.38.
Quae nos infesto circumstant agmine pestes?
Mundus ouans: Sathanásque furens: Caroque intimus hostis.
Die dry vianden fel, welcke synse; die ons quellen? De weerelt: t Vleesch rebel: en den Prince der hellen. Quel ennemy tache, Sans treue et relache, Sur nous trionfer? La Chair fretillarde, Le Monde, et la darde, Du Prince d'enfer.
107
bende, quamen sy int landt van beloften: soo ist oock met ons, gheduerende onse reyse van dit tegenwoordigh leuen. In welcken toght, wy vande rechter sijde, ende van de slincker sijde, van vele vyanden bestormt worden, die ons den inganck van ons beloofde landt des hemels [C] soecken te beletten. Maer, Gode lof, desen troost hebben wy, als s'menschens conscientie wel gherust is, soo is hy oock wel bevrijdt teghen al sijn vyanden: ghelijck een eghelken int midden der bassende honden, alst sijn scherpe burstelen op-stelt, ende hem daer mede int ronde bewapent.
+
T'Vleesch.
Den strijdt die ons t'Vleesch leuert, is ons eerst-mael ghefigureert+
[D] gheweest in Eua, die Adam met soetigheydt tot ouer-tredinghe vant ghebodt Godts ghebraght heeft. Ten anderen, in dien Nabal, diet al stelde op ghemack, ende sy seluen wel te toeuen, voorts op de reste niet achtende: bot, onbeleeft, ondanckbaer, stuer, ende sy seluen met wulpscheydt, ende wellusten verlastende, en hem een onverwachte doodt causerende. Van wien des-haluen Abigail sijn huys-vrouwe seer wel seyde: Stultus
+
1.Reg.25.
est Nabal, secundùm+
nomen suum: & stultitia est cum eo: Nabal is sot, volghende d'uytgheuen sijns naems: ende de sotheydt is met hem. Soo ist met het Vleesch: als met d'een handt lieflijckheydt der bloemen ende cranssen aen-brenghende, ende met d'ander handt het helsche vier veerdigh hebbende, om v bedrieghlijck daer toe te helpen. Ghenoeghte nemende in alle wellustigheydt ende vermaeck: sonder eens te dencken, dattet al cort en verganckelijck is, t'welck hier ghenoeghlijck is: ende dat daer veur de pijne ende de tormenten eeuwigh zijn.
+
1.Reg.17.
Goliath is oock een figure des vleeschs gheweest: die als eenen+
vleesschenen toren, den gheest, in Dauid ghefigureert altijdts is rebellerende ende weder-staende, met grooter verwaentheydt. Ist niet eenen claghelijcken strijdt, in welcken men niet vrij en is, oock van sijnen naesten vriendt, ende ghebuer, iae selfs inwoonder? Die
+ Mich. 7. Matth.10.
binnen+
s'huys woonen, zijn eens menschens vyanden: die hy niet gheschouwen en can. Wat is eenen mensche naerder bestaende, dan sijn eygen vleesch en bloedt? Dies gheeft hy de selue voetsel, beschudtse en beweertse van quaedt en van
ongherief: met hem int selue bedde te slapen liggende, met een cleedt deckende, aen een tafel settende, ende altijdts met hem draeghende, slaept hy, waeckt hy, waer hy is oft wat hy maeckt: ende nochtans veur vyandt moet verkennen en houden. Seyt
+ Rom.7
S. Paulus: Ick weet wel, dat in my, dat is, in mijn+
vleesch, gheen goedt en woont. Ende van waer comt ons doch dese vyandtschap? uyt de sonde van Adam. Soo wy in Adam Gode onghehoorsaem zijn gheweest: soo hebben wy veur punitie, onder vele andere katijuigheden, oock
108
dese ghewonnen, dat ons vleeschs quade gheneghentheydt haer oproert teghen den
+ Rom.7.
gheest. Dit verclaert den heylighen Apostel aldus:+
Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae: Ick sie en ghevoele, datter een ander wet in mijn leden is, die de wet des gheests weder-sporigh is. Ende deur sulcks roept hy, onser aller allenden in hem beclaghende: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? O ick katijuigh ende ongheluckigh mensche, wie sal my van dit steruelijck ende doodelijck lichaem verlossen? Dat dit menigh mensche wel aendachte, hy soude al anders op sijn hoede zijn, ende soo niet met eten en drincken, ende met alle manier van wellustigheydt hem in duysent perijkelen stellen. Noch en
+
4.Reg.4.
soude desen+
vleesch-pot, daer de doodt in sit, (soo de kinderen der Propheten tot Eliseum riepen) soo altijdts sijnen vollen brandt gheuen: noch olie int vier ghieten: maer soude lieuer met wateren van tranen en penitentie, soecken te blusschen: oft t'houdt en t'voetsel vant vier, deur matigheydt en abstinentie, te onttrecken: oft oock den pot vanden viere nemende: midts haer seluen uytten gheselschape, ende
oorsaecken des weerelts vertreckende, een abstract leuen aennemen. Oft anders sullen versekert zijn, van met desen onsuyueren brandt te verdolen inden helschen brandt.
+
De Weerelt.
II.
+
Den tweeden vyandt is de Weerelt: die ons oock al bedrieghelijck [E] aen comt: als met d'een handt schoone daghen, schatten en hoogheydt aen-wijsende: maer met d'ander, bedecktelijck aermoede, verdriet, slauernije, ende alderley katijuigheydt toe-brenght: haer leelijck swart aensicht met een schoon maschere vermommende, om ons te beter te bedrieghen. Hier van sullen wy luttel ter deser plaets vermellen, om dat wy dit breeder verhandelen moeten int lxxv. Capittel, en sommighe ander nae-volghende.
By de Weerelt werdt verstaen de boosheydt, valscheydt, ijdelheydt, ende sotheydt vande menschen die sulcks beminnen: iae die menschen selue zijn de weerelt. Van welcke, aenghesien dat den boosen vyandt t'hoofdt is, soo heet hy den Prince des
+
August. Sermon. 49. de Temp.
Weerelts, dat is, der boose+
ende weereltsche menschen. Aldus vraeght S. Augustijn: Quare peccators nomine mundi appellantur? Quia dilectione mundi inhabitant mundum: Waerom heetmen de quae menschen de weerelt? Om dat sy metter liefde des weerelts de weerelt bewoonen.
De weerelt bevecht ons wonderlijck: te weten, met lacchen, schoon-spreken, veel belouen, wel toeuen, prijsen, ende eere bewijsen. Daer van wel de figure was, Ioab, Amasam sijnen broeder by den kinne nemende en cussende, ende met eenen,
+
2.Reg.20.
onverwacht, bedecktelijck+
de steke des doodts gheuende, segghende: Salue mi frater: Weest ghegroet, o mijn broeder. Soo oock Iudas, met eenen cus onsen
109
Saligh-maecker vercoopende, verradende, ende leuerende. Als doet de weerelt, met al haer schoon-spreken schoon voort-doen, met al haer prijsen, smeecken, en belouen: als met eenen gheveynsden cus den onbehoeden mensch verradende, ende ter eeuwigher doodt brenghende. Elck sie toe: want tegen sulck eenen bedeckten vyandt hem te wachten, dat is qualijck doenelijck. Soo S. Augustijn seyt, soo ist. O munde
+
Augustin. serm.31. ad fratr. in cremo.
immunde, fallax, & proditor! Nunquid non periculosior+
es blandus, quàm molestus? Nunquid non magis timendus es dum allicis, quàm dum spernis? O onsuyuer Weerelt, bedrieghelijk, en verradigh! Zijt ghy niet sorghelijcker als ghy smeekt, dant als ghy lastigh valt en dreyght? Zijt ghy niet veel meer te vreesen, als ghy aen-lockt, dan als ghy verstoot en versmaedt? Ende soo doet sy, als sy met lieflijckheydt niet en wint, dan stelt sy haer tot ghecken, tergen, verwijden,
beschimpen: ende ten lesten tot openlijck vervolghens toe. Als met t'vosse-vel niet gaen en wilt, dan treckt sy t'leeuws-vel aen. Ende als-dan is een mensche beter daer af bevrijdt, als de weerelt hem lastigh valt ende benijdt.
Daerom, gheen beter middel, om van de weerelt niet bedroghen noch verwonnen te worden, dan datmen die lieuer sie teghen te hebben, dan mede. Want als-dan is men versekert, dat de weerelt ons vyandt is, soo sy euen wel altijdts is: ende dat wy Christum te vriende hebben: diet ons veur-seyt, ende daer mede ghetroost heeft,
+ Ioan.15.
aldus: Si mundus vos odit, scitote, quia me priorem vobis odio habuit: En+
weest niet verwondert: ist dat de weerelt u-lieden haet: weet, dat sy my eerst behaet heeft.
+
Den Duyuel.
III.
Den derden vyandt is den Duyuel, die hem als Prince met het+
[F] Vleesch ende met de Weerelt behelpt, om ons tot sonde ende alsoo totter verdoemenis trecken. Dit doet hy eerst-mael, met quaedt ingheuen: ten tweeden deurt quaedt behaghen: ende ten lesten met consent int herte, om t'quaedt te vol-brenghen. Het welcke, alst in groote saecken gheschiedt, dood-sonde is: al en wierdt metten wercke niet vol-comen. Maer de cleynheydt der saecke, oft eenighe circonstantie verminderen somtijdts de sonde, dat sy maer daghelijcks en zijn.
Hier uyt moghen wy ghenoegh sien, dat wy niet al te gherust slapen en moeten: maer als vrome soldaeten en crijghs-knechten, goede wacht houden, ende toe-sien aldermeest daer wy weten dat ons casteelken cranckst is: want den vyandt oock daer altijdts meer op uyt is: ghelijck ervaren capiteynen pleghen in hun aenslaghen te onder-houden.
Want den boosen vyandt heeft dat veur costuyme, de ghenegentheydt van een ieghelijck te aenmercken, ende meest elcks cranckheydt:
110
aldaer oock meest pooghe doende om te bestormen ende in te nemen: al soude hy oock op ander, stercke, ende wel-bewaerde canten loos-alarm doen: om als-dan den mensch, daer hy onsterck is ende hulpeloos, te bevechten ende te verweldighen.
+
Conditien des vyandts. +
Dese vyandt heeft al de conditien, diemen in vyandt pleeght te vreesen. Hy is al-veur een oudt costumier, ende heuet nu omtrint de ses duysent iaeren ghedaen. Hy is loos en sterck: want al sijn natuerlijcke gauen, die hy hadde als engel in sijn schepsel: die zijn hem gheheel ghebleuen. Hy is quaedt en hoouerdigh, ende des-haluen groot van presumptie en vermeten, stout van begrijpe, ende hard-neckigh int vervolgh. hem niet vermoedende, noch t'vel verlatende, al wordt hy oock dickmael verstooten en verwonnen. Hy is nijdigh, argh, ende onbeschaemt.
+
Hulpe teghen onse vyanden. +
Maer, niet teghen-staende al dit, behoudens goede wachte, toesicht, ende toe-vlucht tot hem, onder wiens vendel des H. Cruys wy ons int heyligh doopsel hebben laten aen-schrijuen, dat is Christus Iesus, soo en moeten wy nommermeer den moedt verloren geuen: Want, stercker is hy die met ons is, dan die ons teghen is.
+ Eph.4. +
Daerom seght wel den H. Apostel Paulus: En gheeft den duyuel gheen plaets: Houdt v cloeck, en wijckt niet. Iae dat meer is, S. Iacob seght aldus: Weder-staet den vyandt, ende hy sal van u-lieden wegh loopen. Wat soude iemandt min connen ghedoen, dan staen? niet wijcken? En dats ghevochten: dats victorie vercrijghen. Want, den vyandt is ghelijck den Crocodijl: den welcken is eenen grooten water-draeck van de riuiere Nilus, oock te lande leuende. Desen heeft sulck een conditie, dat hy naer-loopt de ghene die wegh loopen: maer ist dat iemandt staet, iae dat meer is, hem den tandt keert ende inloopt, dan loopt hy selue wegh. Daer op comt wel te pas dat S. Peeter seyt: Den vyandt loopt rondts om, als eenen briesschenden
+
1.Pet.5.
leeuw: maer veur remedie ende alderbeste weire, seght hy+
daer by: Cui resistite fortes in fide: Weder-staet hem, sterck int ghelooue. Ons ghelooue is, dat Christus hem verwonnen heeft, ende sijn macht benomen: soo dat hy ons niet hinderen en can, het en zij dat wy hem tot quaedt eenigh consent gheuen.
Want als hy hem ouer-gaept heeft, ende ouer-beten in Christo, hem de doodt ten onrechte aendoende: dan heeft hy soo al sijn tanden ghebroken (by maniere van spreken) dat hy nu tandeloos zijnde, ons niet bijten en can: dat is tot gheen quaedt bedwinghen: maer en can niet anders, dan metten lippen spelen, vleyen en smeecken: ons met soetigheydt ende bedrogh aen-lockende tot quaedt. Ende aenghemerckt dat dat van ons consent, ende vrijen wille moet comen: soo en isser anders gheen weere van doen, dan met Godts gratie goede
111
+
De vyandt als eenen gheketenden hondt.
wacht houden, téghen-staen, ende niet consenteren. Ghelijck eenen+
hondt die gheketent light, al greinsde hy, al bies hy, al crijsel-tande hy, en al bete hy van quaedtheydt sijns selfs back-huys totten bloede, al scheen hy ons op te willen vlieghen, ende te verscheuren: nochtans zijn wy versekert, dat hy ons niet deeren en can, alsoo langhe als wy hem niet naerder en gaen, dan sijn keten streckt. Ist dat wy ghebeten worden, dat wordt ons met rechte gheweten: want het is onse schuldt, ende onsen vrijen wille, dat wy ons onder sijn macht begheuen.
Daerom ist datmen altijdts raedt in alle tentatie tot sonde, int beghinsel toe te sien, ende te weder-staen: want daer ligghet al aen: sonder t'welck, de rest niet licht om schouwen en is. Dit leert ons S. Isidorus noch met een ander ghelijckenis: Serpens
+
Isidorus li.3.cap.5. de sum. bono.
est lubriucus:+
cuius si capiti, hoc est, primae suggestioni, non resistitur; tocus in intima cordis, dum non sentitur, illabitur: Den vyandt als een serpent, is seer sleerigh en glat: wiens hoofdt, dat is, d'eerste quaedt ingheuen, ist datment niet en wederstaet: soo sluypt hy gheheel binnen, tot int diepste des herten: ende men werdet niet gewaer dan alst te spae is.
+
Goede vvachte van noode.
Goede toe-sicht dan is noodsaeckelijcker dan groote cracht en+
sterckte. Want ghelijckmen deur een goede ghetrouwe schildtwacht, met in tijdts toe te sien, ende den vyandt t'ontdecken, meer doet, danmen met duysent mannen soude, als den vyandt nu tot in de poorte ware: Alsoo oock, met in alle becoringhen in tijdts op sijn hoede te wesen, ende alarm te roepen: dat is, sijn hert tot Godt op te heffen, met bidden, ende bequame hulp en middelen daer toe te wercke te stellen: daer mede doetmen meer, dan met al dat moghelijck is, alsmen nu t'quaedt eenighen inganck totter heren, deur t'consent, oft oock alleen deur het behaghen ghegeuen heeft. Als den vyandt noch op t veldt is, ende van vers ghesien wordt, met eenen clop, slagh, oft trompet, canmen hem doen vertrecken: maer als hy eenen voet in de poorte heeft: wat cost het sins, bloedts, en arbeydts, eermender te rugghe can doen uyt-keeren? want meestendeel ist al verloren, als soo verre ghecomen is.
+
Brieuen van verraedt ontdeckt.
Ende ghelijck het oock ghebeurt, als den vyandt met ghesloten+
brieuen eenighe stadt oft sterckte soeckt tot wantrouwigheydt ende onrechtigh ouer-comen, tot hem te verwillighen, ende te winnen: den besten raedt is, die brieuen niet open te doen: maer ghesloten, en soo sy zijn, int vier te worpen: ende den bode te dreyghen op de galghe, ist dat hy met sulcks meer voorts comt. Alsoo is het sekerste, ende best gheraden, de eerste aenvallende smeeckelijckheydt der becoringhen niet eens selfs te willen besien: Want beghint ghy den
112
schoonen specieusen tijtel ende loflijck op-schrift te lesen: ghy sult voorts becoringhe crijghen, om open te doen: Ende dan, beghint ghy de groote beloften te lesen, ende fenijnighen bedrieghelijcken lof en prijs van v seluen, met alsulcke ander
aentreckelijcke saecken: ghy sult v bedroghen ende ghevanghen vinden, ende soo al soetkens int quaedt consenteren.
Daerom, als sulcks te veur-schijne comt, int herte oft sin, worpt die brieuen van smeeckende tentatien, noch ghesloten zijnde, sonder eens een oogh op te slaen, int vier vande liefde Christi Iesu. Dreygt voorts oock den bode op te hanghen, soo waer, en wanneer hy noch meer met sulcken verrader-stuck voorts quaem. dat is: Dreyght v quade en bedrieghelijcke sinnelijckheydt, die v sulcks aen-brenght, met penitentie te castijden, ende aent Cruys Christi deur goedt afsteruinghe te naghelen: op dattet haer niet meer en luste, den vyandt uwer saligheydt, in sulck een verraedtschap ghedienstigh te wesen, maer ten dienst Christi stae.
+
Chrijghvonden des vyandts. +
De loose bedrieghelijcke Crijch-vonden des vyandts, moeten oock wel deur-kent ende ghewacht worden. Want somtijdts den vyandt vertoont hem in cleynen
ghetale: de meeste macht in abuicken achter eenighen bergh oft bosch schuylende: ende alsmen hem dies te onbedachtelijcker aen-comt, soo laet hy de menighte voorts comen, ende al ouer-vallen. Soo dede Diotimus, teghen die van Lacedemonien: Cesar teghen de oude Franchoisen, ende meer andere. Men moet den vyandt niet te seer vreesen, noch te seer cleyn-achten, oft versmaden. Somtijdts sal hy de vlucht ghebaren en veysen: om v soo uyt te locken: ende als hy v heeft daer hyt sochte, dan keert hy hem met ghewelde van veuren: ende andere die verborghen laghen vallen v aen van achter. Soo dede, in goede, Iosue teghen die van Hay: Israel teghen Beniamin, die sy van Godts-weghe straffen wilden. Somtijdts sal den vyandt met een schijn van groote maght en menighte, den anderen een vreese aeniaghen. Soo heeft den boosen gheest aen Sint Anteunis oock wonderbare op-loopen ghedaen: als oock aen S.