Noemt der vijf Sinnen coor, die ons soo veel spels maecken. Sien: riecken: en ghehoor: ghevoelen: ende smaecken.
+
Der vijf Sinnen quetse en beternisse.
+
HEt is een wonderlijcke saecke vande vijf sinnen: ende daerom roert de vraghe wat van sulcks, midts segghende daer by: Die ons soo veel spels maecken. Ende het is inder waerheydt alsoo. Naer den val van Adam, zijn onse sinnen alle vijue soo verdraeyt ende ontstelt, dat, die ons van Godt ghegeuen waeren, tot behulpsaemheydt, ende meerder bequaemheydt, om hem beter te kennen, beminnen, ende te dienen, die zijnt nu die ons meest spels maecken ter contrarie. Soo dat seer selden, oft nimmermeer, de mensche in eenighe saecke hem mis-gaet, ende Godt verbelght, oft daer en is een van de vijf sinnen, ende somtijdts meer dan een, in de weere.
+ Ioan.5.
Vijf portalen.
+
Des-haluen moghen wy dese vijf sinnen seer wel ghelijcken by die [A] vijf portaelen oft inganghen van die wateringhe, daer alle soorten van siecken laghen binnen Hierusalem. Want wie met eenighe sonde besmet is, men sal vinden (ist datmen wel soeckt) dat hy in een van dese portalen light: oft int ghehoor, oft int
+
Vijf poorten.
ghesichte, oft int+
gevoelen, ende soo voorts. Dit zijn oock als vijf poorten van onse [B] stadt, die die wy in ons seluen van Godts weghe te bewaren hebben: [C] deur welcke van die dat den vyandt in comt, hy doodt onse siele, ende berooft de stadt.
+ Luc.14.
Vijf paer ossen.
Ach, arme menschen dat wy zijn! Dit zijn oock [D]+
die vijf paer ossen, die altijdts te her-proeuen zijn: ende menigh mensche soo becommert houden, dat sy om dies-wille ontsegghen, ten auondt-male ende ter bruyloft des eeuwighs leuens te comen: soo ons die parabole int Euangelie verclaert.
+ Iudic.3.
Vijf Landt-vorsten.
+
Dit zijn Quinque Satrapae Philistinorum: Vijf Hooft-mannen, [E] en Landt vorsten der Philisteinen: die Godt in wesen liet, tot een gheduerighe oeffeninghe sijns volcks, in goede toe-sicht en vromigheydt: op dat haer-lieder kinderen ende iongheren, teghen die ouerbleuen natien vechtende, souden de maniere vanden Chananeeuschen strijdt ende crijgh-handel leeren: om die selue te bet te weder-staen ende te verwinnen. Die Chananeen beteeckenen den Vyandt, die ons benijdt ende altijdts bestrijdt: ende meest altijdts deur dese vijf natien: dat is, deur onse vijf sinnen, waer deur wy dick-mael verwonnen worden.
Daer om ist noch een groot gheluck veur ons, ende een groote goedtheydt van Godt al-maghtigh, dat wy soo goede hulpe oock
t.o.130
QVINQVE HOMINISSENSVS. 42.
Da quinos Sensus, animum in praerupta trahentes. Vis Oculi; Tactus: Gustus: vis Naris; et Auris.
Noempt der Vyf sinnen voor, die ons soo veel spels maecken Sien, Riecken, en Ghehoor, Ghevoelen, ende Smaecken. Dites moy par ordre, Qui font tel desordre, Les sens vicieux. L'ouye, et al touche, Le goust de la bouche, Le fler, et les yeux.
131
hebben, tot wacht en bewaernisse van dese vijf poorten onser stadt, ende teghen dese vijf boose natien. Niet sonder saecke en reden, raepte Dauid vijf glimpende en
+
1.Reg.17.
Vijf glimmende steenen.
blinckende steenen uytter beke, om daer+
mede den ouer-willighen ende gheweldighen reuse Goliath ter neder te vellen: aen-ghesien dat ons lichaemelijcke
sinnelijckheydt, als eenen Goliath, ons oock met dese vijf sinnen soo lastigh valt. Daer teghen, en is niet sonder mysterie en verholen bediet, dat Christus
+
Vijf heylighe vvonden.
ghebenedijdt, den waerachtighen Dauid, vijf principale+
wonden in sijn heyligh lichaem ontfanghen heeft: waer van die vijf claer steenen de figure waeren. Ende het maelken van Dauid, het veur-beldt van t'steruelijck lichaem Christi. Dese hebben den vyandt sijn hoofdt ghemursselt, ende maght benomen: ende ons sterck ghemaeckt, om onse vijf sinnen van quaedt te bewaren: ende tot Godts eere ende onser saligheydt te ghebruycken.
Daer-om, als dese teghen ons op-staen, ende ons tot sonde souden trecken, ons alsoo de doodt aen-doende, willende ouer de reden, verstandt, ziele, ende ouer al den meester maecken, regneren, ende al naer hunnen lust, en sinnelijcke gheneghentheydt stellen. Soo moeten wy als-dan, als waerachtighe Iosue, dat is, discipels en de
+
Vijf coninghen.
broeders+
[F] van Iesus, dese alle vijue, als vijf Coninghen, verdrijuen, ende in [G] hunne holen doen inne-waerts deysen, te rugghe keeren, ende hun aldaer cort houden ende verberghen: Soo Iosue die vijf coninghen, die teghen hem op stonden, verdreef: ende als hy haer in een speloncke verberghde, deder hy eenen steen voor de muyle weluen, tot dat hy sijn andere vyanden: verslaghen hadde. Toen quam hy
+ Iosu.10.
weder, ende seyde tot sijn volck: Aperite os speluncae: & producite ad me quinque+
reges, qui in ea latitant. Ponite pedes vestros super colla eorum, &c. Occidit eos, posuitque super quinque stipites: Doet nu den mondt der speloncke open, ende haelt my die vijf coninghen voort, die daer in schuylen. Het welck ghedaen zijnde, seyde hy tot sijn Princen: Stelt u-lieder voeten op hunne halsen, etc. Ende heeftse soo ter
+
Remedie der vijf sinnen.
doodt ghebraght, ende aen vijf staecken doen hanghen. Alsoo doen wy,+
als wy deur de cracht der vijf wonden Christi, onse vijf sinnen, als vijf verwaende coninghen, doen in de speloncke van continentie, ende weder-houdende gheregeltheydt,
+
Wederhoudt van quaedt.
vertrecken ende schuylen: tot+
dat wy met beter stacy, de selue deur een goedt examen
+
Ondersoeck der conscientie.
van elcks innigh onder-soeck, doen al uyt de speloncke ten veur-schijne comen:+
ende deur een goede biechte uyt-haelende, bevelen onse Princen, als Reden, Wille,
+
Goede biecht.
Verstandt, Gelooue, Hope, Liefde, Sterckte, Rechtueerdigheydt,+
etc. haer lieder voeten op de halsen te stellen van dese rebellighe coninghen: mids die tot
+
Penitentie.
onderdanigheydt dwinghende,+
als onder den voet worpende. Iae ter doodt brenghende, deur een
132
waerachtighe versteruinghe: nu voorts niet meer gheneyght zijnde tot quaedt, dan oft sy sekerlijck doodt waeren, ende met Christo aent cruys ghenaghelt: twelck by die vijf staecken seer wel ghefigureert is gheweest.
+
1.Mach.2.
+
Wat salt ons letten, ist dat wy hier by uyt het boeck der Machabeen Mathathiam met sijn vijf sonen voeghen? Mathatias is soo veel te segghen, als vanden Heere ghegeuen: soo zijn ons onse vijf sinnen van Godt ghegeuen: die by sijne vijf sonen wel moghen gheleken worden. Den eersten: Ioannes, daer gratie in is, veur het ghesichte, welck t gratieuste van allen is. Den tweeden: Simon, ghehoorsaemheydt, ende des-haluen t'ghehoor bediedende. Den derden: Iudas, belijder, het smaecken, twelck den mensche belijden doet. Den vierden: Eleazar: Godt is mijn hulpe: want deur Christi ghevoelen, en smerte zijn wy uyt den noodt gheholpen. Den vasten: Ionathas, Gaue der duyue: den reuck beteeckenende, want van waer comt dien goeden reuck t'huys der H. Kercke vervullende, dan deur den H. Gheest, deur de duyue beteeckent? Dit zij vande vijf sinnen int generael ghenoegh ghesproken: laet ons nu wat van elck int besonder segghen.
+
Het ghesicht.
I.
+
Aengaende het ghesichte, bouen t'ghemeyn noodelijck ghebruyck, behooren wy, deur het aensien van soo vele wonderlijcke creaturen Godts, gheroert te werden, tot meerder verwonderen van sijn wijsheydt, goedtheydt, en moghentheydt: ende tot sijnder meerder eere en lof, danckbaerheydt ende liefde. Nu, eylas, wy doen meest al contrarie. Ons ooghen (in Eua alder-eerst verdoruen, aensiende ende begheerende de verboden vrucht) die ons behoorden als een licht, dat veur gaet, te dienen tot bewaernisse: die zijnt, die ons, als bedeckte spien, meest verraden: ende die den vyandt ghereedt zijn, tot sijnen dienste, om ons aldaer te beclimmen ende te beroouen. Van t'bewaren der ooghen, siet wat wy schrijuen int lxvj. Capitel.
+
Remedie der oogen. +
Tot remedie van sulcken ontrouwelijcken dienst, ende ghebreck des ghesichts, heeft Christus onsen Saligh-maecker sijn ooghen laten verbinden, ende int sien vele willen lijden. Hy heeft ons oock gheleert binnen sijn leuen de ooghen ten hemel slaen, om met hem int steruen de selue gherustelijck neder-waerts te slaen: ende die sluytende, onsen gheest inde handen sijns vaders te bevelen.
+
Het ghehoor. II.
+
Het ghehoor behoorde ons oock daer toe te dienen, om deur al datmen hoort, tot Godts dienst ende ghehoorsaemheydt te meer verweckt worden. Ende daerom hebben wy twee ooghen, ende twee ooren, ende een tonghe, om lichtelijck ghereedt te weesen tot hooren ende sien, ende in als Godt te louen. Tot prijs van t'ghehoor ist, dat
133
+ Rom.10.
selfs t'ghelooue deur t'ghehoor comt. Fides ex auditu. Och, hoe+
zijn onse ooren oock verdoruen, deur den quaden asem ende blas des serpents, dat ons de loghen wijs ghemaeckt heeft ende inde ooren gheblasen! Van dien tijdt af, zijn wy snel om t'quaedt
+
Matth.11.
te hooren ende te vatten: maer in goede saecken zijn wy doof. Wy en hebben gheen+
ooren om hooren, die tot ghehoorsaemheydt dienen: want wy hebben met de
+
Exod.32.
Hebreeusche vrouwen al ghelijck ons gouwen oor-ringhen+
ghegeuen, om t'gulden calf daer van te laten maecken, tot een teecken dat wy voort-aen meer den vyandt dan Gode willen ghehoorsaem zijn. Ende deur-sulcks, als men ons straft, soo loopen wy met Adam duycken, als sulcks niet verdraghende aen ons ooren: ghelijck oock de ooghen, die eenigh letten hebben, t'licht der sonne niet en verdraghen.
+
Remedie der ooren.
Christus ghebenedijt, tot onsen troost ende boete van sulcks,+
heeft in t'ghehoor vele willen lijden. Al die toe-namen, spotten lasteren, roepen, blasphemeren, ende felle oor-smeten. Laet ons hem bidden, dat hy sijnen rechten vinger, dat is, de gratie
+ Mar.7.
des H. Geests,+
in onse ooren steke, ende die ghenese. Iae, aenghesien wy de rechter oore, dat is, t'recht ghehoor van goede saecken met Malchus verloren hebben, dat Christus ons die weder-om aensette.
+
Den smaeck.
III.
Den smaeck is oock in Adam ende Eua verdoruen. Saporem+
boni perdidimus in
+
Bernard.
Eua: seyt S. Bernardt. Wy hebben den smaeck+
der goeder dinghen in Eua verloren: ende hebben voorts altijdts quaeden smaeck vonden in goede saecken: ghelijck die deur de cortse ghealtereert zijn. Verleckert zijnde in sinnelijcke lusten, en hebben geen behaghen in t'ghene dat gheestelijck is. Ende dies-volghens, slicken wy de doodt in sonder achter-dencken, ende weder-staen de salighe voetselen der siele. Wy sien dat hun soo vele menschen hier in misgapen, ende dattet ons oock qualijck becomen ende bitterlijck op-comen sal, ende nochtans en worden wy niet vroeder. Sal iemandt connen oft willen proeuen, t'welck ghesmaeckt zijnde de doodt
+ Iob.6.
aenbrenght? vraeght Iob. Christus heeft tot remedie den bitteren+
kelck ghedroncken,
+
Remedie des smaeks
ende met eeck ende galle ghelaeft gheweest in sijn uyterste.+
Laet ons sulcks soo indachtigh zijn, dat onsen smaeck hem niet en verbelghe, ende dat wy in
gheestelijcke ende hemelsche spijse en dinghen beteren smaeck vinden moghen. Siet hier van breder, int lxvij. Capitel.
+
Den reuck.
IIII.
Met den reuck pleghen meer rijcke en curieuse menschen te sondighen,+
haer seluen wel-rieckende te maecken, ende daer in te glorieren: ende ter contrarien, arme huys-ghesinnen, siecken, ende hospitalen te schouwen. Onsen Heere heeft
+
Remedie des reucks.
hier teghen, veur remedie, oock in den+
reuck vele willen lijden: namentlijck opden bergh van Caluarien,
134
ende onder de siecken. Soo dat ons meer toe-staet eenen goeden reuck te maecken van deughden, dan in andere wel-rieckende ijdelheydt. Want men houdt veur seker, dat die hier best riecken, naer hun doodt meest stincken sullen, ende inde helle met meerderen stanck ghequolen worden.
+
2.Mach.9.
Antiochus geplaeght. +
Antiochus maecktes al te vele, in te groot achten sijns selfs, ende dusdanighe wellustigheydt: maer hy is vande luysen gh'eten: ende noch leuende soo stinckende, dat den gheheelen legher daer deur gheinfecteert wierdt. Ende sijns selfs stanck niet connende verdraghen, seyt hy: Het is recht, dat ick my Gode t'onder-worpe: ende dat ick, steruelijck zijnde, my niet en houde al oft ick Gode ghelijck ware.
+
Het ghevoelen.
V.
+
Aengaende het ghevoelen: ghelijck het hem al t'lichaem deur besteeckt, alsoo zijn de sonden oock menighvuldiger in desen Sin, dan in eenighe andere. D'eerste mis-daedt int ghevoelen, oft ghenaken is gheweest, als Adam ende Eua hun handen uytghereckt hebben tot de verboden vrucht. Van dit verbodt hadde nochtans Adam aen Eua soo ghesproken, ende soo scherpelijck vermaent, dat sy tottet serpent seyde,
+
Genes.3.
dat Godt verboden hadde, t'hout selfs niet aen te raecken.+
Et ne tangeremus illud. Hoe dick-mael dat wy ons daer naer metten ghevoelen besondight hebben, ende
+
Leuit.13.
noch daghelijcks doen, dat heeft ons wel bewesen gheweest,+
met soo vele dinghen in d'oude Wet, daer deur d'aen-raecken de mensch onsuyuer gherekent wierdt: ende was des-haluen van noode soo dick-mael te wasschen, soo het lichaem, als cleederen, ende andere dinghen. Dus dan, hoe iemandt sondight, hy wordt in sijn conscientie besmet, als iet vuyls te nae ghecomen zijnde. Maer deur het lichamelijck ghevoelen sondightmen principalijck in alle lichamelijcke sonden van oncuyscheydt: als oock int stelen, ende onrechten handel, ende in t'slaen, ende al dat sulcks aengaet. Ende bouen dien oock, in de sachtigheydt van cleederen te seer te soecken, ende sijnen lust daer in te volghen.
+
Remedie des gevoelens. +
Daer teghen heeft Christus ghebenedijt, veur remedie, gheleden alle die sware tormenten van sijn bitter passie. Int besondere, dat hardt aen-vallen en vanghen, coorden en binden, dien af-grijselicken kaeck-slagh, ende ander ontallijcke
caeck-smeten: het trecken byden hare ende baerdt: bespouwen: gheesselen: croonen:
+
Probatica Piscina.
't cruys draghen: soo dick-mael ontcleeden: deur-naghelen: ende oock nae sijn doodt+
deur-steken. Soo dat hy wel van deghe onse Probatica Piscina gheworden is: onse wateringhe, in welcke wy als offerhanden ghewasschen ende ghenesen worden van alle canten: met vijf opene inganghen, ende portalen: de vijf principale wonden, aen de welcke (soo wy op de vijf sinnen gheseyt hebben) alle sorten van siecken ligghen,
135
om ghesondtheydt te vercrijghen. Laet ons soo ons vijf sinnen in dese vijf portaelen Christi legghen, ende in dese gheroerde wateringhe baden en wasschen, dat wy in die gesondtheydt vercrijghende, de selue nu voorts soo moghen te wercke stellen, tot onser saligheydt ende sijnder eere, diese ons ghegeuen heeft, dat wy, als hy wederom sal comen om met ons te rekenen, als-dan segghen moghen: Domine,
+
Matth. 25.
quinque talenta tradidisti mihi: Ecce alia quinque superlucratus sum:+
Heere, ghy
+
Vijf talenten.
hebt uw vijf talenten gegeuen: siet, ick hebber noch ander+
vijue toe ghewonnen: Ick hebber profijt en wasdom mede ghedaen. Dit gheschiedt, eens-deels alsmen sijn sinnen wel ghebruyckt ter saligheydt: ende dat meer is, alsmen bouen de vijf lichamelijcke sinnen, noch andere vijue gheestelijcke siet te crijghen, ende wel te werck te stellen: als, sien, hooren, etc. inden gheest, ende naer der sielen. Dan sal
+
Matth. 25.
onsen Heere seggen: Euge serue bone, & fidelis: intra in gaudium+
meum: O mijn goede ende ghetrouwe knecht: comt ende gaet in mijn blijdschap des hemels. Ende soo hy totten anderen ghetrouwen dienaer seyde: Eris potestatem habens super
+
Vijf steden. Luc.19.
quinque ciuitates: Nu sult+
ghy heerschappije ouer vijf steden hebben: waer deur de coninclijcke glorie des hemel-rijcks verstaen wordt.
Ghebedt om sijn vijf sinnen wel te ghebruycken.
Mijn vijf sinnen, o Heere, die vallen my teghen: die my van v nochtans tot hulpe ter saligheydt, soo wijselijck ende minnelijck gheschoncken zijn: Wilt die deur uwen goeden gheest her-scheppen: op dat ick die, niet tot mijnder verdoemenisse, maer tot uwer eeren ende mijnder saligheydt ghebruycken magh. Amen.
136