VVat hulpe vinden vvy, teghen alsulcke iacht? Godts gratie: VVille vry: en dan, d'Engelsche vvacht.
+
Drij hulpen teghen onse drij vyanden.
+
WOnderlijcke groote goedtheydt Godts: dat hy ons, [A] int midden onser vyanden, niet hulpeloos ghelaten en heeft: maer van als dat ons tot behoorlijcke weere van noode is soo veur-sien: dat wy, om de waerheydt te segghen, kennen en belijden moeten, dat den strijdt en al onse vyanden die wy hebben, ons meer tot oeffeninghe van onse gheestelijcke wapenen dienen, ende tot meerder oorsaecke van triumphante victorie, ons van Gode ghegeuen zijn: dan tot onser eenighe schade oft verlies. Soo sy alle ontwijfelijck by experientie bevinden, niet alleen, die desen strijdt salighlijck deur-comen zijnde, nu int ghebruyck der croonen ende triumphe zijn, die sy als victorieuse vechters verdient hebben: maer oock die hier noch in de strijdende kercke zijn, noch onseker wesende van de victorie.
Daerom moeten wy wel ghemoedt zijn, ende van t'bloedigh, deurscheurt vendel
+ Iob.17.
des H. Cruys niet scheyden, noch af-wijcken: maer+
segghen cloeckelijck met Iob: Pone me iuxta te; & cuiusuis manus pugnet contra me: Stelt my, o Heere, neffens v: ende dat elcks handt tegen my vechte. Als oft hy seyde, ghelijckmen soude segghen:
+ Isa.50.
Stelt uwen voet byden mijnen: ende come die comen wille. Diets+
lust, die plucks. Ghelijck den Prophete Isaias seght: Stemus simul: quis est aduersarius meus? accedat ad me: Laet ons, o Heer, tsamen staen, en voet houden: laet sien, wie is mijnen vyandt? dat hy come: het sal hem ghelden. D'welck met clare woorden den
+ Rom.8.
Apostel Paulus+
seyt: Si Deus pro nobis; quis contra nos? Is Godt met ons, wie magh ons deeren? Godt is sekerlijck met al de ghene die met hem zijn: dat is, die met hem wel sien te staen.
+
Snoodtheydt der vyanden. +
Nu dan de vraghe is: Wat hulp hebben wy, teghen sulcke iacht? dat is, teghen alsulck ghespouw van vyanden: als de Weerelt, t'Vleesch, ende den Duyuel. Dit sullen wy hooren, hadden wy eerst reden ghegeuen, wat dit woordeken [iacht] te beduyden heeft. Hier mede werdt te kennen ghegeuen, sulck alst waerachtigh is en luydt: ende sooment pleeght te ghebruycken, veur alsulcke dinghen, die wat schijnen te wesen, maer inder waerheydt, al niet oft luttel te bedieden hebben, alsment wel insiet ende verstaet. Ghelijckmen soude moghen segghen, van al de Geuse macht en iacht, te ghelijcken by des Catholijcks Conincks gheweldigh vermoghen, als wy ons hielden soo wy
t.o.114
TRIPLEX CONTRA HOSTES ANIMAE PRAESIDIVM. 39.
Quod miseris tutamen erit, discrimine tanto? Gratia: Libera Mens: et praestitis Alitis arma.
Wat hulpe vinden wy teghen alsulcke iacht?
Godts gratie, Wille vry: en dan d'Enghelsche wacht.
Hé Dieu! quel remede, Quel secours, quelle aide, Encontre ce Camp? La grace du Pere, L'Ange tutelaire, Et l'Arbitre franc.
115
behoorden: ende den vyandt deur onse slappigheydt ende cleyn herte, ende
meesten-deel deur onse sonden, soo veel voetsel, moedt, en veur-deel niet en gauen, soo wy dick-mael doen: ende soo maecken dat hun saecken en voere, al wat schijnen te wesen: ende oock somtijdts soo vele zijn, dat sy ons spel maecken, en werck leueren: daert anders, inder waerheydt, alst al wel besien wordt, al maer een iacht en ghespouw van volcksken en is, dat nerghens toe en deught, dan om quaedt mede te doen, ende de goede te quellen.
Nu hoort, wal hulpe dat wy tegen alsulcken iacht en maght van dese drij vyanden hebben. De wapenen veur al, van eenen Christenen [B] camper, soo die S. Paulus
+ Ephe.6.
beschrijft, zijn dese volghende: Accipite+
armaturam Dei: Nemt Godts wapen aen. Stet ghegordt metter waerheydt: aen hebbende den rinck-culder der
rechtveerdigheydt, gheschoeyt ten bereedtsel der Euangelie van paeyse, metten schildt des gheloofs, en t'helmet der saligheydt, ende met het sweerdt des gheests, etc.
+
Wapenen eens Christen ridders.
Dit zijn al noodelijcke conditien van een goedt Christen: dat hy+
hem veur al vast in de waerheydt houde: als oft hy daer in ghegordt ware: ende soo met wercken der rechtveerdigheydt en deughden becleedt, als met eenen rinck-culder, die van veel maelgien in een ghevlochten is: Ende soo bereedt tot het beleuen vant heyligh Euangelie, als die gheschoeyt staet, bereedt om te gaen. Ende met de vastigheydt des gheloofs, soo teghen alle kettersche en duyuelsche vierighe schichten en tentatien hem wapenende, als oft hy met eenen schildt ouer-deckt ware. Ende soo sijn hooft, en siele saligheydt in als beweerende, als oft hy met eenen helm oft storm-hoedt bevrijdt stonde. Maer, want eenen vromen campignoen, niet alleen weer-biedende wapen en moet hebben, maer oock die selue slaghen leueren, ende den vyandt aen-vallen magh: soo moet hy oock met het sweerdt vande ghetrouwe hulpe en by-standt des H. Gheests veur-sien wesen. Ende oock bouen al dit, goede hulp hebben in sijnen noodt.
+
Gratie Godts: I. Hulpe.
Boven dese wapenen, soo hebben wy drij hulpen, al-hier in d'antwoorde+
ghestelt, te weten, de gratie Godts: Vrijen wille: ende bystandt [C] der engelen. Onder de gratie Godts, werdt verstaen en begrepen, al de hulpe, die wy van Gode crijghen, teghen de vyanden onser saligheydt: het zij deur de H. Sacramenten, t'zij deur ons ghebedt, het ghebedt der H. Kercke, der Heylighen inden hemel, ende haer-lieder verdiensten: oft oock in wat maniere dattet zij, dat ons Godt troost, helpt, oft verlost: volghen t'segghen van den Prophete Dauid: Domine, quid multiplicatie sunt, &c. Tu
+ Psal.3.
autem susceptor+
meus es: O Heere, hoe seer zijn sy vermenighvuldight die my quellen? Hoe vele staender teghen my op! Vele segghen tot mijn siele ende
116
van my: hem en staet gheen saligheydt oft verlossinghe van sijnen Godt te verwachten. Maer ghy, o Heer, zijt mijn toeverlaet, ende die my ontfanghen sult: ghy zijt mijn
+ Psal.93.
glorie, ende die my t'hoofdt+
op-houdt en verheft. Op een ander plaets seght hy: Secumdùm multitudinem dolorum meorum in corde meo; consolationes tuae saetificauerunt animam meam: Naer de menighte der droefheden mijns herten, soo hebben oock v menigherleye vertroostinghen mijn siele verblijdt.
Soo ick dan te veuren seyde, de hulpe der gratie Godts is menigh-vuldigh, soot hem bequaemst dunckt, naer den eysch des noodts, ons deselue te verleenen: deur wat middel dattet zij, dat men inde H. Kercke pleeght te becomen. Van dese gratie
+
Philip.4.
seght+
S. Paulus: Omnia possum, in eo qui me confortat: Ick vermaght al, in hem die my versterckt. Ende daerom, soo hy dickmael ghebeden hadde, dat hem de quellinghe des vleeschs soude af ghenomen werden, creegh hy veur antwoorde: Het zij ende het is v ghenoegh, Paule, dat ghy mijn gratie hebt: want de deughdt ende Godts cracht werdt in cranckheydt gheglorieert ende verheught: om de gratie wille, die hy daer by, ende uyt die oorsaecke der cranckheydt creegh. Ick sal, seyt hy, my gheerne in mijn cranckheden verheugen, op dat de cracht Godts in my woone. Cùm enim infirmor, tum potens sum: Want als ick cranck ben, dan word' ick vrome. Dit
+
Ambros.ser.25.
selue seght+
den heylighen bisschop ende leeraer Ambrosius: Christiana infirmitas, fortitudo est: De Christelijcke cranckheydt, is sterckte. Ghelijck oft een cleyn kindt, t'elckent alst in noodt soude wesen, terstondt gheholpen wierde van eenen vromen man, (die dat kindt te bewaren hadde, ende te beschermen) stercker soude zijn in eenighen aen-stoot, dien man te hulpe hebbende, dan alst alleen waer, sonder oock eenighe teghen-spoedt: alsoo ist met ons: deur de veur-comende, bystaende, ende toe-comende gratie ende hulpe Godts. soo dat wy meer winnen in onse
cranckheydt, met Godts gratie versterckt wordende, dan dat wy sonder de gratie des Heeren connen in alle onse cracht, wijsheydt, en vermoghen. Daerom seght S.
+
Augustinus super epist. ad Rom.
Augustijn seer wel:+
Homo tunc peccatis vincitur, dum viribus suis iustè viuere conatur, sine adiutorio liberantis gratiae Dei: Als-dan wordt den mensche deur de sonde verwonnen, als hy deur sijn eyghen macht oft vermoghen, meynt rechtveerdelijck te leuen, sonder de hulpe van Godts gratie, die hem helpen en verlossen moet. Maer die de gratie Godts waer nemt, eerst deur welcke hy ons mede veur-comt, ende dan daer hy ons mede vervolghens bystaet, ende die niet en verlaet,
+
Chrysost super Genes.
die is onwinnelijck.+
inui-117
ctos effecit: De gratie Godts maeckt den mensche onuerwinnelijck. Ende noch meer: Gratia Dei murus inexpugnabilis: De gratie Godts is als eenen muer of veste, niet om verwinnen. Daerom seydt den cloecken ende wel-ghemoedden Christene, metten
+ Psal.26.
Prophete Dauid: Si consistant aduersum me castra: non timebit cor meum: Al+
stonder eenen legher teghens my, [D] De tweede hulpe hier ghenoemt, is den Vrijen wille.
+
Vrijen vville;
II. Hulpe.
Deur den+
welcken (soo wy int veur-gaende Capitel gheseyt hebben) met Godts hulpe en gratie, wy het quaedt laeten en schouwen moghen, ende t'goedt doen. Soo dan, aen-ghesien dat onsen vyandt, wie hy is, ons niet hinderen en can, het en zij met onsen danck ende vrijen wille: Soo ist seker, dat den vrijen wille met Godts gratie gheroert ende gheholpen, een goedt corselet, oft harnasch is, ter preuue ghemaeckt, om ons teghen alle quade aen-stooten, ende op loopen te beschudden: ende om schot-vrij te staen, in ons vyandts teghenwoordigheydt. Soo dattet des-haluen waerachtigh is, dat S. Ian Gulde-mondt seght, ende houdt staende: Nemo lęditur, nisi
+
Chrysost.
à seipso:+
Niemandt en wortter ghequetst, dan van sy seluen.
[E] Van de vrijheydt des wills, cracht, ende bediet des hamers, die sy in de handt heeft, siet breeder int xliij. Capitel: daer vande drij crachten der sielen verhandelt wordt.
+
Goeden engel; III. Hulpe.
[F] De derde hulpe teghen onse vyanden, is Engelsche wacht. Van+
dese sullen wy int nae-volghende Capitel eyghentlijck spreken: uyt oorsaecke, dat den dienst ende by-standt onser goede engelen, wel een Capitel besunder vereyschen: tot beter kennis, van soo groote wel-daedt, die ons van Godt daer deur gheschoncken wordt.
Ghebedt om hulp inden gheestelijcken strijdt.
GHy hebt gheseyt, o ialoers lief-hebber onser sielen, Die met my niet en is, die is my teghen: Ick wil mijnen voet byden uwen stellen, want ghy eenen stercken helper zijt. Sterckt mijnen wille, verleent my v gratie, ende wilt my aen mijnen goeden engel bevelen: soo en mach my noch weerelt, noch vleesch, noch helle deeren. Amen.
118
Cap. XL.
VVat doet den Engel meer, t'onser hulp en verstercken? Hy verschoont veur den Heer, ons ghebedt ende vvercken.
+
Dienst der goede Engelen. +
MIdts dat de vraghen ende antwoorde alleen van de engelen spreken, soo sullen wy hier by brenghen t'ghene dat den dienst ende hulpe der enghelen t'onse-waert aengaet. Te meer, om dat menighe menschen niet vele binnen den iaere daer op en dencken, noch eens, by auonture, binnen hun leuen haeren goeden engel te hulpe roepen: t'welck een groote onbekentheydt is, ende schadelijck in soo sorghelijcken strijdt.
Den H. Leeraer S. Hieronymus begrijpt in een sententie, het principale dies aen-gaende: ende vermaent ons met eenen, tot een groot waer-nemen ende
danckbaerheydt veur Godt, ende veur onsen goeden-engel. Hy seght aldus, wel weerdt
+
Hieronym. super Matt. lib.3.
in alle Christenen herten+
te drucken: Magna dignitas animarum, vt vnaquaeque habeat ab [A] ortu natiuitatis, in custodiam sui, angelum deputatum: Het is een teecken van grooter weerdigheydt, ende edelheydt van onse sielen: dat elck van die, van des gheboortens oorspronck af eenen engel heeft, van Godt tot haerder bewaernisse toe-gheschickt. Dit versekert ons onsen Saligh-maecker selue, als hy soo grouwelijck beval, datmen de cleyne kinderen gheen quaedt exempel en soude
+
Matth.18.
gheuen, noch ontstichten,+
oft eenigh onghelijck doen. Soo seyt hy: Angeli eorum in caelis semper vident faciem patris mei, qui in caelis est: Haer-lieder engelen [B] in den hemel, sien altijdts het aen-schijn mijns vaders, die in den hemel is. Als oft hy segghen wilde; De engelen, die de kinderen van Godt toe-gheschickt zijn, tot haer-lieder wel-vaert ende bewaernis, die zijn oock met eenen altijdts in Godts teghenwoordigheydt, ghereedt om ouer v te claghen, ende recht van Godt te
+ Hebr.1.
versoecken, ende ten stondt te wreken, ist dat ghy de selue cleyne kinderen onghelijck+
verght. Dit gheeft oock S. Paulus te kennen, als hy seght: Nónne omnes sunt administratorij spiritus, in ministerium missi, propter eos, qui haereditatem capient salutis? Zijnt niet al ghedienstighe, ende behulpsamighe gheesten, ter hulpe ende dienst ghesonden, veur de ghene die de erfue der eeuwigher saligheydt ontfanghen sullen?
+
Dienst der engelen, van vvaer hy begint.
+
Desen dienst der engelen beghint vande gheboorte van elck mensche, tot dat hy is daer hy eyndelijck ende eeuwelijck blijuen sal, helle oft hemel. Soo langhe het kindt in sijns moeders lichaem is, soo wordet bewaert van dese moeders goeden engel. Ende al is den
men-t.o.118
TRIPLEXANGELI TVTELARIS OFFICIVM. 40.
Ecquâ aliâ nobis ope custos Aliger adstat? Acta Deo, nostrásque preces, patronus adornat.
Wat doet den Enghel meer, tot ons hulp', en verstercken? Hy verschoont voor den Heer, ons ghebedt, en ghewercken. Quell' aultre assistence, Nostre insuffisance, De l'Ange reçoit? A Dieu il presente, L'oraison feruente, Et tout oeuure droit.
119
sche quaedt, nochtans en wordt hy nommermeer van sijnen goeden engel in dit leuen verlaten.
+
Goeden enghel leydtsman.
Der engelen dienst is principalijck in drij dinghen gheleghen. Ten+
eersten, sy zijn ons bewaerders ende leyds-mannen, gheduerende desen wegh ons leuens. Ten tweeden, gheuen ons goeden raedt, ende helpen ons in ons ghebedt, ende goede wercken. Ende ten derden, sy beschermen ons teghen al dat ons hinderen moght.
+
I. Dienst des engels.
Vant eerst hebben wy een schoon figure int oude Testament, van+
den engel, die deur t'bevel Godts, t'volck van Israel deur de wildernis leydde, tot dat sy int landt van belofte quamen. By nachte een groot licht veur dragende, al-daer sy gaen moesten; ende by daghe, teghen de hitte der sonne, met een wolcke beschuddende: oock soo veur gaende, alst tijdt was op te trecken: ende staende, alst tijdt was legher te slaen: dat volck Godts in als helpende ende beschermende. Dat wast dat Godt Moyses
+
Exod.14. & 23.
beloofde: Ecce, ego mittam angelum+
meum: Siet, ick sal mijnen engel senden, die v veur gaen sal, ende die v beware opden wegh: ende v in-leyde totter plaets, die ick v bereydt hebbe. Wat moghten wy claerder bediedt hebben, vant officie, ende dienst van onsen goeden engel: dat hy ons oock soo doet in onse reyse ons leuens, deur dese wildernisse, tot dat wy comen ter plaetse hier bouen, die ons Godt bereydt heeft?
+
Tob.5. & 7.
[C] Hoort nu, hoe wel dat oock desen goeden dienst, inde gheheele historie+
van Tobias, veur ooghen ghestelt wordt: soo int ghenesen vanden blinden ouden Tobias, als int leyden, dienen, beschermen, ende ghesondt t'huys brenghen vanden ionghen Tobias, sijnen sone. T'welcke hy al selue seer danckelijck aen sijnen vader verhaelt, als hy vraeghde, ende sorghvuldigh was, waer mede sy dien ionghelinck (soo sy noch niet en wisten dattet den enghel Raphael was) sijnen goeden ende ghetrouwen dienst best souden moghen verghelden, oock met de helft van al haer lieder goedt, kennende dattet noch vele te luttel was. Soo verhaelt den ionghen Tobias aen sijnen vader, al de weldaden, die hy van Raphael ontfanghen hadde, aldus: Vader,
+ Tob.12.
hoe+
sullen wy hem al verghelden? Hy heeft my ghesondt gheleydt, ende t'huys ghebraght; hy heeft het gheldt gaen ontfangen, daer ghy my om sondet tot Gabelum, ende al mijn saecken seer wel besorght: hy heeft my een huys-vrouwe doen hebben: ende heeft den boosen vyandt bedwonghen, aen haer niet te comen: hy heeft haer ouders groote [F] vriendtschap en blijdtschap aen-ghedaen. Ende my heeft hy, opden wegh, vant verslinden des vischs bewaert, ende verlost. V heeft hy t'licht des hemels wederom doen sien: ende wy zijn deur hem met alderley goedt vervuldt, etc. Dus verre Tobias.
wen-120
schen, daer hy in sien moght, wat al goeden dienst, dat sijnen goeden engel hem daghelijcks doet: dan int aenmercken van al die verhaelde diensten ende wel-daden van Raphael tot haer-liederen behoeue?
+
Matth. 2. +
Soo heeft den engel oock Ioseph comen wecken, ende waerschouwen de vlucht naer Egypten te nemen, ende t'perijckel te schouwen, met Maria en Iesus. Siet eens, Iesus selue, Coninck ende Heere der engelen, ende Maria coninghinne des hemels, hebben oock willen op den wegh van dit leuen, den dienst der engelen ghebruycken. Hoe wel dat Christus gheenen eyghenen engel ghehadt en heeft soo wy doen: midts dat hy niet van doen en hadde. Want, hy was, soo de gheleerde spreken, Comprehensor, licet etiam viator: dat is, De glorie ende eeuwighe saligheydt versekert aen sy seluen hebbende: niet als eenen puren gangher daer toe wandelende, soo wy al doen, om die te crijghen. Den seluen engel heeft Ioseph oock in Egypten
+ Act.5.
vermaent, alst nu tijdt was wederom te keeren naert Ieudtsche landt, Herodes+
de
+ Act.12.
moordt ghesteken zijnde. Alsoo heeft den engel de Apostelen uyt+
den karcker gheleydt: ende daer naer namentlijck S. Peeter verlost.
+
Goeden engel berader ende hulper.
II. Dienst.
+
Den tweeden dienst der engelen is, als sy ons goeden raedt gheuen, vant quaedt waerschouwen, t'verstandt verlichten, den wille in t'goedt verstercken, t'herte tot deuotie ende liefde ontsteken: ende soo voorts in al dat onser siele en lichaem wel-vaert aengaet, helpen ende voorderen. By-sonder als sy ons ghebedt en goede wercken, veur [D] Godt op-offeren ende verschoonen, met haer-lieder ghebedt ende tussen-spreken [E] by te voeghen. Ende alsoo ons wieroock, t'welck in d'ooge niet schoon noch bevalligh en is, met haer-lieder vierigheydt ontstekende, ende als in
+ Apoc.8.
gulden wieroock-vaten Gode op-offerende. Dit+
heeft aen S. Ian veropenbaert gheweest, onder vele andere dingen. Daer oock staet, dat het wieroock, d'welck d'engelen offerden, de ghebeden der Heylighen waren.
Alsoo seyde oock Raphael achter-naer tot Tobias, wat dienst dat hy in sulcks
+ Tob.12.
ghedaen hadde, eer hy tot haer-lieden ghecomen was:+
Quando orabas cum lacrymis: ego obtuli orationem tuam Domino: Als ghy waert biddende met tranen: soo hebb'ick v ghebedt Gode op-gheoffert. Iae de engelen bidden selue oock veur ons, ende veur steden en landen, daer sy van Godt last ouer hebben, om die te bewaren.
+ Zach.1.
Aldus bidt den enghel veur Ierusalem, by den Prophete Zacharias:+
Domine exercituum, vsquequo tu non misereberis Hierusalem, & vrbium Iuda, quibus iratus es; iste iam septuagesimus annus est? O Heere Godt der heir-crachten, hoe langhe sult ghy noch vertoeuen, van Hierusalem, ende de steden van Iuda, daer ghy