VVat heeft de Christen leer, op Hope, t'onser spoet? T'ghebedt van onsen Heer, en dan d'Engelsche groet.
+ Hope. +
MEt dese vraghe en werdt niet ghevraeght, wat Hope is, noch oock waer sy uyt spruyt, maer waer in sy haer oeffent, ende wat wy in de Christene leeringhe hebben, daer de cracht onser hope haer in bewijst en te kennen gheeft. Anders, wy weten, dat Hope een [A] gaue Godts is, deur welck, wy met een seker betrouwen, verwachten van Godt het eeuwigh leuen, ende oock wat ons daer toe helpen can. De Hope, spruyt uyt het Ghelooue, deur Godts goedtheydt ende gratie. want deur t'Ghelooue den mensche tot kennis van Godts goedtheydt comende, werdt oock in die hopende, ende al sijn betrouwen stellende. Ende midts dat nochtans die vaste Hope alle vreese niet uyt en sluyt, soo keert hem den mensche, uyt hope en vreese, tot bidden. Wt Hope, seggh'ick: want die niet en hoopt en sal niet bidden: uyt vreese oock, want die niet en vreest, dat t'ghene dat hy hoopt wel moght anders omcomen, die als t'eenemael versekert zijnde, soude hem gherust houden, ende de moeyte van bidden sparen.
+
T'ghebedt des Heeren. Luc.11.
+
In t'ghebedt des Heeren (t'welck soo heet, om dattet onsen Heere [B] selue ghemaeckt heeft) daer in hebben wyt al begrepen, dat wy hopen en bidden moeten: soo wel dat de siele als dat het lichaem aengaet, tijdelijck ende eeuwigh. De Engelsche groete dient hier by: want dese twee ghebedinghen: Pater noster, ende Aue Maria: seght men ghemeynelijck [C] d'een metten anderen; om dat sy soo wel te samen dienen als broodt en honigh, beyde een goedt smakelijck gherechte maeckende. [D]
+
Engelsche groetenisse. +
/De groetenisse heeft den engel Gabriel uyt den hemel ghebraght, als hy van Godt ghesonden zijnde, die weerdighe ende aldersuyuerste maeghdt Maria ghegroet heeft: haer bodtschappende, dat sy den Sone Godts vanden H. Gheest ontfanghen soude: ende dat hy in haer ghebenedijde lichaem, de menschelijcke nature
aennemende, van haer soude gheboren werden: als een salighe vrucht, tot verlossinghe vant menschelijck gheslachte: d'welck deur die onsalighe vrucht des verboden booms, int paradijs, midts de sonde van ons eerste ouders, de eeuwighe doodt onderworpen was.
Dit doen ons salighlijck ghedencken, die woorden die Sinte Elizabeth, Sint Ians moeder, tot onse lieue vrouwe sprack, als hy die ghinck besoecken, beyde bevrucht
+
Luc.1. Deuter.28.
wesende: segghende tot Maria:+
Benedictus fructus ventris tui: Ghebenedijt is de vrucht uwes
li-t.o.52
ORATIODOMINICA,ETANGELICA SALVTATIO. 19.
Pater noster. &c : Aue Maria gratia plena. &c.
At, quibus exercenda Spei fiducia nostrae? Conceptáque, Deo prece: Virgineáque, salute.
Wat heeft de Christen leer, op Hope t'onser spoedt? Tghebedt van onsen Heer, en dan d'Enghelsche groet.
Qui de l'Esperance, Nous monstre l'essence, Et le maistre-but. De Dieu la priere, De sa Vierge-Mere, Le diuin salut.
53
chaems. Welcke woorden, by de groetenis van Gabriel ghevoeght, ende daernaer op sluytende, met t'ghene dat de heylighe kercke, deur d'ingheuen des H. Gheests, daer by stelt, te weten: Heylighe Maria moeder Godts, bidt veur ons arme sondaeren, nu ende in de ure onser doodt. Amen. Die maecken al te samen het volcomen ghebedt, d'welckmen daghelijcks tot die heyligste maghet ende moeder Godts is sprekende.
Daer zijn vele vruchten van dese groetenisse aldus ghesproken. Ten 1. worden wy
+
Lof van Maria.
tot danckbaerheydt vermaent, van het alderweerdighste+
beneficie oft weldaedt Godts t'onsewaert: t'welck hy t'onser verlossinghe, deur Christum heeft willen beghinnen in de aldersuyuerste maeght Maria. Ten 2. dient het ons tot een groot en hoogh achten der seluer maeght: die ons Godt verleent heeft, veur eene die gratie ghevonden ende t'leuen voortghebraght heeft: als een nieuw Eua, teghen die eerste Eua, die ons de doodt aenbraght.
Daerom en ist gheen wonder, dat de Christenen oock van ioncks af, altijdts naert ghebedt des Heeren, d'engelsche groetenisse daer by voeghen. Eens-deels om de redenen veurseydt: ten anderen oock, op dat wyt deur Mariam vercrijghen moghen, wat wy van Gode begherende zijn. Hier toe seght seer wel S. Bernardt: Godt heeft
+
Bernard. in Nat.S.Mariae.
al+
ons wel-vaert, gheluck, en saligheydt in Maria ghestelt: op dat wyt al deur Mariam souden vercrijghen. Sy is de leere der sondaeren. Deur haer is Christus uytten hemel ter weerelt nederghedaelt: al de selue moeten wy oock van hier ten hemel opclimmen: naert uytwijsen vande leere die Iacob sagh, daer de engelen op ende af
+
Genes.28.
ginghen.+
Seer wel voeghen wy daer by, opt eynde, dese woorden: Bidt veur ons arme sondaeren, nu, ende in de ure onser doodt. Want sy de waerachtighe zee sterre is, van dese woeste weerelt. Deur welcke zee, midts haer tempeesten, ende gheweldighe ghedierten, vele zijnder dieder in blijuen, maer luttel diet ontcomen. Daerom, die int varen ende loop haers leuens, d'ooghe op dese zee-sterre hebben, dat is, Mariam in eeren houden, dienen, ende ter hulpe roepen: die seylen recht nae de hauen des eeuwighs leuens, ende ontcomen de perijckelen. Ghelijck den seluen H. Bernardus cloeckelijck seght: noyt en heefter iemandt, in noodt wesende, Mariam aengheroepen, oft hy en heeft troost ghevonden. Ende niet en ist te verwonderen: want t'ghene dat vol is dat loopt haest ouer, hoe luttel datment raeckt oft hurt. Te meer, dat Maria te veuren vol van gratie wesende, heeft noch daerenbouen, ouervloedighe gratie ontfanghen: op dat een ieghelijck diet belieft, soude lichtelijck connen
mede-deelachtigh wesen: ende deur haer gratie verweruen.
54
den mensche den meesten noodt. Ende ghelijck wy ghemeynlijck alsdan ten
+
Apoc.12.
alderbenauwsten zijn, ende den vyandt ten alderfelsten,+
wetende dat sijnen tijdt uyt gaet, ende dattet nu om al is, om falen oft in gheraecken: Soo heeft Godt, t'onsen trooste, een sonderlinghe veur-deel aen Maria ghegheuen, van den steruenden mensche
+
Genes.3.
in sijn uyterste by te staen. Ende dat, naer den eysch ende uytwijsen der+
eerste sententie, tot het serpent, dat is, totten vyandt ghesproken: Tu insidiaberis calcaneo eius: Ghy sult op s'menschens verrsenen uyt zijn, om hem van achter aen de hielen te bijten, dat is, daer hy minst op sijn hoede is. Ende oock op sijn uyterste hem soecken te doen achterwaerts om vallen. Dat is ontwijfelijck eenen harden val, ende quaedt om wachten: principalijck alsdan soeckende den mensch tot cleynmoedigheydt en wanhope te brenghen.
Die H. Maria is alsdan een sonderlinghe toe-vlucht, als een moeder van gratie, moeder van bermhertigheydt, om den benauden steruenden mensche te goe te comen, ende de loosheydt en boosheydt des vyandts te breken. Daerom wierdt aent serpent wel gheseyt: Sy sal v hoofdt murselen. Ghy sult achter aen de verssenen, int uyterste des leuens, al v listen en argheydt voort-stellen. Maer ick sal v sulcken harden partije stellen in een vrouwe (dat is Maria) tusschen v saedt ende t'haere, dat sy deur haer saedt en salighe vrucht v hoofdt sal morselen: alle uwe cracht en quaedtheydt
+
Bernard. in Serm.
benemende, ende te niet+
brenghende. Des-volghende seydt seer wel S. Bernardt, aldus: Ist dat ghy deur de grootheydt der sonden beroert zijt, deur de vuylheydt der stinckende conscientie beschaemt, werdt ghy vant schroomelijck ordeel bevreest, ist dat ghy vanden af-grondt der wanhope verslonden zijt: denckt op Mariam: aenroept Mariam: dat sy van v herte niet en scheyde, dat sy uyt uwen mondt niet en vliede. Want op dese denckende, en doolt ghy niet: dese aenroepende, en sult ghy niet cleynmoedigh worden. Ende soo langhe v dese beschudt ende veurstaet, soo en hebt ghy nieuwers veur te vreesen.
Nu dan, aenghesien dat wy sulck een vrome hulpe aen Maria hebben, in ons leuen ende in ons steruen: wel wijs is hy, die alsoo der moeder Godts Maria in sijn leuen met ghedienstigheydt ende eere ghedachtigh is, dat hy deur sulcks hem weerdigh maeckt, oock in sijnen sterf-dagh, van Maria ghetroost en gheholpen te worden. Hier
+
Bede-clocke.
uyt gheschiedet, datmen dickmael s'daeghs, principalijck+
s'morghens, s'noenens, ende s'auondts, met het cloppen der bede-clocke, de weerdighe maghet ende moeder Godts Mariam groet, met de veurnoemde Engelsche groetenisse. Soo oock met seker ghetal aent roosen cransken, ende dierghelijcke.
55
sone onsen Heere van dancke zijn, dat is claerder dan den dagh. Want al de eere diemen de moeder aendoet, die comt tot meerder glorie haers soons: ende soo voorts, des Vaders, ende des H. Gheest: ende alsoo der H. Drijvuldigheydt. Want hier mede ververschen wy het wonderlijck werck onser verlossinghe, deur Christo ghedaen: des Vaders onsprekelijcke goedtheydt, en weldaedt t'onsewaert, sijnen sone ons schenckende deur Mariam: ende het onbegrijpelijck werck des heylighs Gheests, dit in de selue becomende.
+
Aue Maria met
aendachtigheydt te spreken.
Als wy dan dese engelsche groetenisse vermonden, dat dient met+
alder deuotie en weerdigheydt gedaen. Dan moestmen sijn herte met een sonderlinghe liefde ende beweghinghe wecken: ende waert moghelijck, ghelijck den engel Gabriel ontsteken was, als hy dese salighe boodtschap braght: grootelijcks verlanghende, tot het volcomen van sulck een Goddelijck werck. Waer toe oock helpt, dat wy onse beste doen, om Mariam deur onse vierigheydt tot aenhooren onser ghebeden te beweghen. Soo doet de H. kercke ons veur, ende leert ons soo de H. moeder Godts Mariam te groeten, als oft sy den engel noch eens selue hoorde spreken. Sumens illud Aue, Gabrielis ore: De groete ontfanghende als uytten mondt des enghels Gabriel. Wenschende, dat sy met sulcker goedertierenheydt, vierighe liefde t'onsewaert, ende met sulcke gratie aenhoore ende ontfanghe: soo sy dede, als sy dese woorden eerstmael hoorde. Wy beuinden natuerlijck, alsmen ons eenighe redenen verhaelt die langhe gheleden zijn, die in ons, als wy die eerstmael hoorden, groote veranderinghe vrochten int goedt oft int quaedt: dat wy t'elcken mael als wy wederom de selue hooren, oock de selue beweghinghe ghewaer worden. Soo is ontwijfelijck in de alderheylighste maeght Maria: alsmen die hertelijcken groet met de engelsche groetenis. Sy werdt terstondt indachtigh, de groote goedtionstigheydt, daer sy alsdan tot s'weereldts hulpe vol af was: als sy die woorden: Aue Maria gratie plena: eerstmael hoorde: ende antwoorde tot troost vant bedruckt menschelijck geslacht segghende: Siet hier de dienstmaeght des Heeren, my geschiede naer v woordt. niet twijfelende, oft sy en werdt wederom ghereedt, ende gheneyght tot helpen, met soo minlijcke wel bekende groetenis gheroert wesende.
Ghebedt om vast int hopen te wesen.
D Goedtheydt, beminde Iesu, heeft ons hier gratie, ende hier-namaels glorie gheiont, ende om de selue, midts alle andere nooddruftigheydt leeren bidden: Leert ons soo vast hopen en betrouwen, dat wijt al, niet alleen met mondt en met hert en bidden: maer oock deur de hope van als-nu besitten moghen. Amen.
56
Cap. XX.
VVat hebben vvy daer by, dat treckt tot Liefde pure? Godts thien gheboden vrij: der Kercke: en der Nature.
+ Liefde. +
Want wy Godt in al ende boven al beminnen moeten, ende onsen euen naesten als ons seluen, als al wesende kinderen van eenen vader, ende tot een gratie ende een glorie gheschapen: soo seghtmen wel, dat de Liefde een gave [A] Godts is, deur welcke wy Godt bouen al, ende om sy seluen beminnen, ende onsen naesten om Gode. Ende daerom is de liefde [B] als eenen brandt van een ontsteken herte. Want, die ghelooft ende hopt, die wordt oock van Godt met dit vier deur-laeyt: om soo goedt eenen heere lief te hebben ende te dienen: ende tot behoorlijcken dienst, al te doen dat hy weet hem danckelijck ende aenghenaem te wesen: het zij datten sijne goddelijcke Maiesteyt aengaet: t'zij onse ende onses euen naestens saligheydt.
Alle de dinghen, daer eenen Christenen hem in oeffenen moet uyt liefde, in doen en laten, hebben wy in de drij manieren van geboden, daer de Antwoorde af
ghewaeght: te weten: In de gheboden Godts, de gheboden der H. Kercke: ende de gheboden der Nature.
+
Gheboden Godts. +
De gheboden Godts, heetmen die, de welcke Moyses op den [C] bergh Sinai, in twee steenen tafelen van Gode ontfingh. Die oock Christus naeder-handt, ter
+
Matth.5.
weerelt ghecomen zijnde, vernieuwt,+
versterckt, ende vol-maeckt heeft. T'welck hy oock seyde, aldus: Ick en ben niet ghecomen, om de wet te breken: maer om de selue te vol-doen. Ende om deur sijnen Goddelijcken vingher dat is, deur de gratie
+
Ierem.31
des H. Gheestes inde herten der gheloouighe te schrijuen. Soo+
hadde hy ons deur den Prophete belooft: Dabo legem meam in visceribus eorum: & in corde eorum scribam eam: Ick sal haerlieder mijne wet in haerder binnenste gheuen: in haere
+
2.Cor.3.
herten sal ick die schrijuen. Dit ghewaeght oock S. Paulus, ende verclaert het selfde:+
Epistola estis Christi, scripta non atramento, sed spiritu Dei viui: non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus: Ghylieder zijt den brief Christi, gheschreuen niet met inckt, maer deur den geest van den leuenden Godt: niet in steenen tafelen, maer in des herten tafelen, die van vleessche zijn: dat is, niet hart en steenigh, maer beweghelijck ende ghevoeghsaem tot alle ghehoorsaemheydt, ende onderhoudt
+
Ezech.11
vanden wille Godts. Soo hadde hy deur eenen anderen Prophete+
belooft te doen: Auferam cor lapideum de carne eorum: & dabo eis cor carneum: Ick sal uyt haerlieder vleesch het steenen herte
t.o.56
DECHARITATE ET TRIPLICILEGE. 20.
Qui vos audit: me audit. Luce 10.
Haec quoque prome, quibus vis ignea spirat Amoris. Quod Natura iubet: Deus atque Ecclesia Mater.
Wat hebben wy daer by, dat trect op Liefde pure? Godts thien gheboden vry, der kercke: en der Nature. A quel exercice, Cognoit on l'office, De la Charité?
57
wech nemen, ende sal haer een herte van vleesche gheuen: op dat sy in mijne gheboden wandelen, ende die wel onderhouden.
+
Gheboden der H. kercke.
[D] De vijf gheboden der H. Kercke verclaeren de thien gheboden+
Godts, ende hebben haer cracht van Gode selue. Want Christus heeft oock ghewilt, datmen sijn H. Kercke soude ghehoorsaem wesen. Soo dat die Gode onghehoorsaem zijn,
+
Ioan.20. & 17 Luc.10
Matt.18.
ende als Heydenen ende openbaere+
sondaeren gherekent worden, die de H. Kercke niet en hooren: dat is, die de ouerste der kercke niet ghehoorsaem en willen wesen.
+
De Wet der Nature.
[E] De wet der Nature, als al besluytende datmen doen en laten moet,+
wordt in dese corte woorden begrepen: Datmen t'goedt doen moet, ende t'quaedt laten: waer toe alle andere gheboden dienen. Van dese wet ist datten H. Apostel Paulus
+ Rom.2.
roert: De Heydenen die gheen wet+
en hebben, die volbrengen uytter nature (deur Godts gratie beweeght zijnde) t'ghene dat de wet aengaet. Veur exempel van
+ August.
sulcks, soo seght S. Augustijn: Furtum punit lex tua, Domine: & lex scripta in+
cordibus hominum: O Heere, uwe wet straft de diefte: soo doet oock de wet inder menschen herte gheschreuen is. Alsoo Iob oock, deurt uytwijsen der natuerlijcke reden (niet nochtans sonder het roeren der gratie Godts, die altijdts veur al van noode is) leefde oprechtelijck ende godtvruchtelijck: hem wachtende van alle quaedt. Ende te kennen gheuende, dat hyt al uyt sulck een innigh beweghen en stueren dede, soo
+ Iob.23.
seyt hy: Vestigia eius secutus est pes meus: Mijnen voet+
heeft sijn voet-stappen ghevolght: ende sijn weghen hebb'ick gehouden.
Van dese wet wil ick wat te breeder handelen, midts datmen van die minst pleeght te schrijuen ende te houden: die ons nochtans daghelijcks berispt en beschaemt maeckt, hoe slecht dat sy schijnt te wesen. Al en is dese eerstmael, noch by gheschrifte, noch mondelijck met woorden ghegheuen, maer alleenlijck in elcks menschens herte ghedruckt: nochtans vindtmen van dese twee gheboden naemaels in de H. Schrift verclaert, meest onsen euen naesten aengaende, aldus:
+ Tob.4. Quod ab alio oderis fieri tibi, vide ne tu aliquando alteri facias+
+
Matth.7. Omnia, quęcumque; vultis vt faciant vobis homines, & vos facite illis:+
En doet niemandt, dat ghy v niet en wilt gheschieden. Al wat ghy vanden menschen begheert, dat doet henlieden.
Dit en is al maer een wet der Nature, te weten: Doet een andere, soo ghy soudt willen, datmen v dede. Wel verstaende, in rechte reden. Want, sommighe menschen zijn soo buyten reden, dat sy met ongheregeltheydt en quaden lust, wel begheeren dat haerlieder van andere gheschiede, t'welck sekerlijck nochtans te sielen verdoemenis gheschiedt: dat en magh hy een ander niet doen, al soudet den anderen oock met sulcken ongheordoneerden lust begheeren. By exempel; Eenen die totten dranck
58
soomen seyt: dat is, gheerne droncken gemaect: dien en moet daerom niet dencken, dat hy, volghende de wet der Nature, oock een ander soo moet bestellen, al wist hy dat dien anderen dat soo wel begheerde. Het selue is te verstaen in oncuyscheydt, onrechtueerdigheydt, ende andere quade ongheregelde wellustigheden: maer dit ghebodt vervanght alleen saecken en manieren van doen, met Godt en conscientie, ende met de rechte reden wel staende ende accorderende.
+
De Wet der Nature, eerste van allen.
+
Dese wet der Nature is d'eerste en d'oudste van allen: want sy van Godt, den mensche in sijn schepsel inghestort is. Die vindt een ieghelijck in sijn herte gheschreuen, met dat hy tot verstande comt. Nature, van Godts weghe, is daer meestersse af, al en ghinghmen noyt ter schole noch ten sermoone. Ende dese is, met Godts hulpe, van sulcker cracht, dat sy maghtigh is den mensche van alle sonden te waerschouwen vermanen, ende te beletten: midts behoorlijcke broederlijcke liefde tot sijnen naesten te doen oeffenen, als hy hem naer dese wet schicken wilde, de gratie Gods hem daer toe roerende en stierende.
Daerom, waert saecke dat de menschen hedendaeghs dese wet meer in den sin hadden, ende ghedachtigh waren dan sy zijn; sy en souden soo traghe niet wesen, in haren naesten deur wercken van liefde by te staen: sy en souden soo hardt niet zijn, noch soo onghenadigh d'een teghen d'andere, als daer iet misseyt oft misdaen is. Sy en souden oock soo licht, noch soo wacker niet wesen, om quaedt te spreken van een ander, noch om t'quaedt eer te vermeerderen dan te verminderen: noch oock soo ongoddelijck zijn in al hun saecken.
Ende daerom, men vindt en siet by experientie, ende men ghevoelt aen sy seluen, alsoo noode alsmen wilt, datmen ons ghebreck oft quaedt verseght, alsoo gheerne ter contrarie versegghen wy t'gebreck van een ander. Ende alsoo groote smerte en pijne alst ons doet sulcks van ander te lijden: alsoo groot een blijdtschap en
vermaecken ist ons, als wy met eens anders slippen in d'asschen sitten moghen, ende met sijn ghebreken opt straet loopen.