Hoe canmen soo ghereedt, vvaer spreken, nochtans lieghen? Alsmen met vvaerheydts cleedt, ander soeckt te bedrieghen.
+
Waersegghende lieghen: hoe?
+
VAnde loghen en van lieghen, sullen wy int lj. Capittel spreken, alwaer sulcks ghevraeght werdt. Maer nu en staet ons niet anders te bewijsen, dan hoet moghelijck is, dat iemandt waersegghende lieghen can: namentlijck volghende ons eerste veurnemen, in Satan en ketteren sijn kinderen. Ten eersten, het is
gheloghen, als iemandt iet seght, oock dat waer is, als hy meynt dattet anders is, dan hy seght: ende deshaluen, sprekt teghen sijn hert en meyninghe. By exempel: Als iemandt segghen soude: Ick hebbe v betaelt, ende hoe wel het waer is, nochtans als hyt soo seght, ist dat hy meynt dat hyt niet betaelt en heeft, ende nochtans seght, dat iae: het is veur hem een loghen, en nochtans waer. Want den mondt seght iae, ende t'herte ghetuyght dat neen. Want, dat hy de waerheydt seght, het is wel seker, maer dats by ghevalle: want int herte peynst hy anders. Ende als de mondt anders dan t'herte ghetuyght, dat is gheloghen.
Dies ghebeurt het oock ter contrarie, dat iemandt iet seght dat niet waer en is, ende nochtans daerom niet en lieght. Ghelijck, te weten, als hy segghen soude: Ick hebbe v betaelt: ist dat hyt soo meynt, soo en lieght hy niet, al en ist nochtans niet waer: want de mondt sprekt soot herte meynt. Men magh wel segghen, dat sulck een niet waer en seght: maer niet, dat hy lieght. Ten is niet waer dat hy seght: maer ten is nochtans gheen loghen. want, tot lieghen is van noode, dat de mondt en t'herte contrarie ghetuyghen. Nu, de mondt seght iae, en t'herte meynet oock soo: maer t'is
+ Cicero.
nochtans anders. Daerom, ten is niet waer dat hy seght, maer nochtans en lieght hy+
niet: want soo Cicero wel seyt: Mendacium est falsa verborum prolatio, cum intentione fallendi: De loghen is een onwaerachtigh uytspreken der woorden, met intentie van te bedrieghen.
Nu, als den vyandt oft ketter waer segghen, oock uytter H. Schrift, meest in haere leere, soo lieghen sy nochtans, want t'hert is contrarie. Den mondt sprekt t'ghene dat
+
Prou. 3 4.
waer is, maer t'herte peyst bedrogh+
en valscheydt. Daerom seyde den Wijseman wel: A mendace quid verum dicetur? Wat salder van een loghenaer waer
ghesproken werden? Hy lieght altijdts, oock als hy waer seght: want onder het decksel vande waerheydt, heeft hy meyninghe te bedrieghen. Hy presenteert de waerheydt, die uyt haer seluen onfangbaer is, ende [A]
t.o.40
QVOMODO QVIS,VERVM DICENS MENTIATVR. 14.
Ergóne mentiri valeat quis vera profando? Sub-dola cui vero mens insidiatur ab ore.
Hoe canmen soo ghereet, waer spreken, nochtans lieghen? Alsmen met Waerheyts cleedt, ander soeckt te bedrieghen. Se peut il donc faire, Qu'ensemble on profere, Bourde et Verité? Ouy; quand par Vray-dire, On pretent seduire, La simplicité.
41
[B] onder den mantel der seluer, stekt hy de loghen mede binnen: ende soo [C] werden de menschen deur de waerheydt bedroghen.
Als wy t'verbodt Godts acusien de loghen aengaende, soo beuinden wy, dat int
+
Leuit.19.
lieghen, t'bedrogh meest plaets heeft. Non mentiemini:+
Ghylieden en sult niet lieghen, seyt Godt. Ende waer in dat de cracht des loghens meest gheleghen is, dat toont hy voorts, als d'een met d'ander uytlegghende, aldus: Nec decipiet vnusquisque proximum suum: Ende dat niemandt sijnen euen naesten en bedrieghe. Dit verclaert
+
August. in Ench.
S. Augustijn oock wel, als hy seght: Mentientis proprium+
est, aliud in lingua, aliud in pectore habere: Dats den eyghen aerdt des loghenaers, anders inden mondt, ende anders int herte dragen. Soo dan, volghende de veurgaende vraeghen en antwoorden, hy lieght, die int herte valscheydt en bedrogh draeght, al sprake de tonghe schoon de waerheydt. Ghelijck ook een heydensch gheleerde betuyght.
+ Homer.
Mendacium veritatis opus aliquando est: De loghen is+
somtijdts het werck der waerheydt. dat is: Somtijts, oock met waer te segghen, ist de loghen diemen soeckt, ende t'bedrogh datter af komt.
+
Luc. 4. Duyuels truck.
[D] Daerom, als den boosen gheest onsen Heere naer riep en seyde: Sciote+
qui sis: sanctus Dei: Ick weet wel wie ghy zijt: ghy zijt den heylighen [E] Godts, den sone Godts: Christus dede hem swijghen: niet dat hy daer aen anders seyde, dan de waerheydt: maer om dat hy met de waerheydt sochte te bedrieghen: ende ouer sulcks, soo vele dede als lieghen, sijn veurnemen aengaende, ende datter af moght volghen inde herten der menschen, die sulcks aenhoorden. Want ghelijck S. Ian Gulde-mondt
+
Chrysost. super Matt.
seght: Diabolus interdum vera dicit, vt mendacium+
suum rara veritate commendet: Den duyuel seght somtijdts waer, op dat hy sijn loghen, met een weynigh
waerheydts dunne besaeyende, decken ende ontfanghbaer maecken soude.
+
Ketters loosheydt.
Dits den rechten truck der ketteren, doende in hare predicatien en+
schoon-spraken ghelijck sommighe coop-luyden doen: die om haren euen naesten te bedrieghen, valsch en verdoruen goedt de simpele [F] menschen inde handt steken, onder t'decksel van goede moestren. Soo doen de ketters schoon voort, met iet by te brenghen, datmen wel weet dat waer is, iae selfs uytten Bibel lesen, met monde en met neuse dat aengheuende, om alsoo alsdan, al in te drijuen dat sy willen, de ghene die slechs gapen can.
Maer ghelijck sy metten vyandt, uytter waerheydt in de loghen ghevallen zijn: alsoo wat sy beyde uytstuycken, t'zij loghen oft waer, het treckt en comt al op lieghen en bedrieghen uyt. Want ghelijck den nacht, nacht is, al brantter een keers oft lamp hier en daer: alsoo, aenghesien dat sy niet alleen in duysternisse en zijn, maer zijn de duysternisse selue, oock soo dick, datmense tasten can, ghelijck die van
42
+
Exod.10. +
Egypten was: iae oock, om de waerheydt te segghen, den nacht der dolinghen, ende verblindtheydt selue: Soo ist al met allen, als een gheduerighe loghen: soo wel haerlieder leuen, als haer woorden en leeringhe: ende oock sy seluen mede, van hoofde totten voete, soo groot ende soo vele als sy zijn.
+
Tooueraers practijck. +
Bouen dien, ghelijck tooueraers ten rechten tooueraers worden gheheeten, ende sijnt waerlijcks, al ist dat sy sommighe goede heylighe woorden en dinghen daer toe misbruycken: wat wonder ist datmen ketters loghenaers heet, in al haer voortstel, al ghebruycken sy (misbruycken sy, seggh' ick) daer toe, goede, heylighe, en
+
Waersegghers dobbelheydt.
waerachtighe+
woorden? Ende aenghesien datmen Waersegghers soo noemt, die nochtans meest altijdts lieghen: ende als sy waer segghen, met de waerheydt bedrieghen: waerom en salmen de ketters niet loghenaers heeten, al ist dat sy somtijdts waer segghen om haer loghen te verschoonen? Ende moet het emmers zijn, dat iemandt de ketters Waersegghers wilt heeten: dat het soo zij, ghelijck die
Waersegghers heeten, die metten duyuel om gaen: oock met de waerheydt lieghende ende bedrieghende, en sielen verderuende. Want het oock soo een doodtslagher is, die een ander het leuen nemt: weer hy dat met een broodt doet, oft met eenen steen.
+
3.Reg.22.
+
Wt alle dese dinghen blijckt het, hoemen hem van dese valsche propheten wachten moet, in wiens mondt den logenachtigen gheest woonachtigh is: soo hyts hem wel beroemt. Want wy nu dan weten dat sy ons fenijn instorten willen, en daer toe den boordt des croes met honigh bestrijcken, in hun soet aenvallen en predicatie: waerom sal ick dan soo mijns selfs vergheten, soo laten beduyuelen, dat ick willens en wetens, die aenhoorende, mijn doot ende eeuwighe qualijck-vaert als eenen blijden dronck sal indrincken? Neen ick, al waert naest mijn deure te doen: soo en willicker
+
Exod.23.
niet eenen voet stellen:+
volghende t'bevel des Heeren, segghende: Mendacium fugies: Ghy sult de loghen schouwen. Wel wetende, dat het my alsoo qualijck becomen
+
Prou.20.
sal, als het soete inden mondt, ende inde ooren is. Den+
Wijseman waerschouwet my dies aldus: Suauis est homini panis mendacij:& postea implebitur os eius calculo: Het loghen-broodt is den mensch soet inden smaeck: maer achter-naer sal sijnen mondt metten steen ghevult worden. Dat en can hem t'leuen niet gheuen noch behoeden: maer de doodt ten eynden noodtsakelijck aenbrenghen, onder t'decksel van voetsel.
+
Gellius lib. 25.ca.22. +
Men leest een aerdigh bedrogh van Q. Sertorius, die een indecalf, oft wit herte-ionck tem ghemaeckt hadde, ende soo gheleert, dat het hem ten Rade volghde, ende daer hy in sijnen throon sat, quamt metten monde aen sijn ooren: ende dede de mensche te verstaen, dat
43
de goddinne Diana hem met dien middel alle secreten te kennen gaf, ende hem mede was in alle sijne aenslaghen. Soo gheschieddet, dat een ieghelijck met hem wel sochte te staen, ende aenbaden hem, als eenen Godt.
+
Fulgosius li.7.cap. 3.
Mahumets vondt.
Sulck een bedrieghelijck voortstel heeft Mahumet oock versiert,+
den valschen prophete, ende Prince der Turcksche ongoddelijckheydt. Onder verscheyden loghenachtighe vonden, met eenigh schijn van waerachtighe gheschiedenisse behanghen, om veur een Godt gherekent te werden vande onuerstandighe natien. Soo heeft hy een duyue soo wel gheleert, dat sy, als hy den volcke predikte, op sijn schouder quam ghevloghen, ende metten beck in sijn oore pickte, daer sy haer aes uyt plagh te raepen, soo hyse gheleert hadde. Ende hy maeckt de slechte menschen wijs, dat den H. Gheest, inde ghedaente eender duyue, soo tot hem quam, ende te kennen gaf, wat hem te segghen ende te doen stondt. Dats der ketteren practijck, uytgheuende, dat hun den H. Gheest den rechten sin der heyligher Schrift gheeft, om soo met het schijn ende woordt der waerheydt te lichter te bedrieghen.
+
Catalog heretic. Ketteren
const.
Dat wast oock, dat sommighe heretijcken, om soo te beter vrouwen+
en mans in den strick der dolinghen te brenghen, met vrouwen omghinghen, die sy veur Sibillen en Prophetessen uytghauen, iae somtijdts den H. Gheest selue noemden te wesen, om te crachtigher te bedrieghen. Als namentlijck Simon Magus sijn Helenam, die hy seyde de eeuwighe wijsheydt Godts te zijn: Carpocrates sijn Marcellinam: Apelles, ende Seucrus Philumelam, ende soo voorts andere. Maer hier mede ghenoegh, vande ghelijcksaemheydt des duyuels en ketter, oock int bedrieghen met de waerheydt, ende vant schouwen der seluer. Nu vanden Christenen, ende den Christenen toebehoorende.
Ghebedt teghen t'lieghen en bedrieghen.
GHelijck ghy, o Heere noch lieghen noch bedrieghen en cont, noch en cont bedroghen worden: gheeft ons de gratie, v hier in naer te volghen, op dat wy niemandt en bedrieghen, noch oock t'onser sielen schade bedroghen en worden. Amen.
44
Cap. XV.
Seght nu, vvie datter net, den naem van Christen heeft? Die Christus leer en vvet, belijdt ende beleeft.
+
Goedt Christen. +
ALsmen een ketter soo naert leuen afghemalen heeft, dat hy licht om kennen en om schouwen is, van een ieghelijck die sijn siele leef heeft: soo volght nu seer wel, wat van een Christen is, ende die dien naem weerdigh is. Want wat salt v helpen, dat ghy de boosheydt der ketteren kent ende haet, ist dat ghy gheen goedt Christen en zijt? Want het is den vyandt euen te pas, als hy iemandt ter hellen crijghen can, het zij deur faute vant oprecht ghelooue, t'zij by ghebreke van een goedt leuen. Nu dan, laet sien wattet van een Christen is: wiemen soo noemt, ende wat hem toebehoort.
+ Act.11.
Ende dit al int corte: want het den Catechismus int langhe veurhoudt ende leert.+
Die werden al int ghemeyn Christen gheheeten: die gedoopt zijnde, de salighe leeringhe Christi belijden, teghen alle secten. Waer in begrepen zijn alle Christene menschen, oock qualijck leuende. Maer daer is te mercken, dat de vraghe wat meer en besonders inhoudt: te weten: Wie datter den naem van Christen, net, wel, ende ten rechte heeft. dat is: Wat een goedt ende oprecht Christen is.
+
Belijden en beleuen. +
De antwoorde seght wel: Die de leeringhe en wet Christi niet alleen [A] en belijdt, maer oock metten wercke beleeft. Ende dat verschil [B] isser tusschen dese twee manieren van Christenen: Dat, die het ghelooue [C] belijden, maer niet en beleuen, zijn wel Christenen, ende hebben t'waerachtigh ghelooue, als den wortel des booms, maer ten sal haerlieder niet saligh maecken, want de vruchten des gheloofs, dat zijn goede wercken daer uyt spruytende, die en zijnder niet. Die t'ghelooue belijden, en beleuen, die sullen comen int eeuwigh leuen. Ende de sulcke werden seer wel by alderleye goede profijtelijcke [D] beestkens gheleken in de heylighe Schrifture: als by duyfkens, [E] schaepkens, lammerkens, ende derghelijcke: ende by goede boomen en prijselijcke planten.
Dese veurgaende onder-scheydinghe der goede ende quade Christenen, wordt ons
+
Cyprianus de 12. Abus. cap.
7.
bevestight deur ghetuyghen van Sinte Cyprianus+
in deser manieren: Niemandt en wordt ten rechten Christen ghenoemt, dan die Christum, soo verde alst hem moghelijck is, in sijn manieren van leuen, naervolght ende ghelijck wordt. S.
+
August.de vita Christian.
Augustijn+
en gheeft gheen sachter sententie als hy soo seght: Ten onrechte ende te vergheefs draeght hy den naem van Christen, die
t.o.44
HOMINIS VERECHRISTIANI DESCRIPTIO. 15.
Dic age: Christicolae augusto quis nomine dignus? Qui Verbo Factoque, sui vim nominis implet.
Seght nu wie datter net, den Naem van Christen heeft? Die Christus Leer, en wet, belydt, ende beleeft.
Qui porte l'enseigne, Qui est vrayment digne, Du nom de Chrestien? Qui suit la loy sointe, De coeur, non de sevite, D'ocuure, et de maintien.
45
Christum niet nae en volght. De reden gheeft hy daer by aldus: Want, seyt hy, wat batet v, te heeten dat ghy niet en zijt, ende eens anders naem te ghebruycken? Ende t'is soo: wat salt iemandt helpen, smidt, oft timmerman te heeten, ende noch handt noch vingher aent werck te connen steken, van sulcks als dien oft dien naem toebehoort? soo ist, dat iemandt den naem hadde van eenen Graue, Prince, Coninck, etc. ende niet met allen vande saecke ende daedt.
+
Christenen, Christi naervolghers en schilders.
Ende om dese saecken beter in te sien, hoe qualijck dattet staet, dien+
excellensten naem Christen te draghen, ende metten wercke niet min te doen: dan dat dien naem vereyscht: denckt eens, veur soo veel als wy Christi naervolghers moeten wesen, dat wy al schilders zijn ende contrefaiters, om soo te segghen: maer ons
+
Sit op d'eynde des boecks een beldt hier van: int begin der Rolle.
ambacht ende officie qualijck bedienen. Laet v dan veur-staen, dat ghy vele schilders+
siet, aent werck sittende, ende d'ooghen op Christum slaende, om hem naer te schilderen: het zij int hofken biddende, t'zij ghegeesselt, t'zij t'cruyce draghende, etc. Ende dat sy de wijse schilderden den eenen Christum daer hy vande drij Coninghen aenbeden werdt: den anderen, daer hy water in wijn verandert, in de bruyloft: daer hy op den bergh van Thabor glorieuselijck ghetransfigureert wordt, oft op d'eselinne sittende met groote triumphe ende eere te Hierusalem inghehaelt, ende ontfanghen wordt: oft derghelijcke andere, blijde, eerlijcke, en behaghelijcke dinghen: daer hem vele Christenen lieuer in naer-volghen souden, dan in bespot, ghegeesselt, ende ghecruyst te worden. Dat en zijn al gheen goede schilders, noch ghetrouwe contrefaiters, oft na-volghers Christi. Wat sullen wy dan segghen, van de ghene, die in de plaets van Christum soo naer te schilderen, erghens eenen Iudam, iae eenen duyuel in haer seluen naebotsen: ende daerop nochtans den naem Christi als Christenen draghen Die dan Christum ten besten naevolght, die is den naem Christi weerdigh. Anders is hy S. Augustijns straffe weerdigh, als hy seght: Ghy
+
Augustin de Symbolo ad Catechum.li. 4.cap.1.
werdt betrapt ende ontdeckt, o ghy Christene mensch,+
als ghy anders doen dat ghy belijdt. Gheloouigh metten naem, maer metten wercke anders betoonende.
Ghebedt om sijn Christendom wel te beleuen.
ICk dancke v, Christe Iesu, onser sielen bruydegom, dat ghy my tot deser hoogheydt gheroepen hebt, om v dienaer vriendt, broeder en lidtmaet te wesen: Laet my soo mijnen hooghen Christenen naem beleuen, dat ick eens met v verblijden magh, als erfghenaem des eeuwighs leuens. Amen.
46