VVelck is dat seldsaem quaedt, dat ons soo seer bevleckt? De Sonde: en alsulck saedt, dat ons tot sonde treckt.
+
Sonde, en oorsaeck van sonde te schouvven. +
DEn mensche is uytter nature gheneyght te schouwen al t'ghene dat hem quaedt en schadelijck is: maer onder al, soo is de sonde t'quaedste ende het schadelijckste: soo wy breeder segghen sullen int lxxxiiij. Capittel, daer sulcks eyghentlijck ghehandelt wordt.
Maer laet ons nu hooren wat sonde is. Sonde is, datmen doet oft sprekt oft peyst
+
Erf-sonde.
teghen de wet oft wille Godts. Daer zijn drij sorten+
van sonden. D'eerste is de erf-sonde: daer alle menschen mede ontfanghen ende gheboren worden, deur de eerste sonde en ouertredinge ons vaders Adam. Soo nochtans dat wy hier in uyt nemen, naer Christum ghebenedijdt, die alderheylighste maeght ende moeder Godts Mariam, als van dese ende alle andere sonden bevrijdt wesende: ende daer naer sommighe heylighen, die vande erf-sonde int lichaem haers moeders ghesuyuert zijn
+
Doodt-sonde.
gheweest, als Ieremias, ende S. Ian+
Baptiste, ende noch eenighe andere. De tweede sorte is, doodt-sonde: te weten al dat gheschiedt teghen de liefde Godts, oft onses naestens. Die heet daerom doodt-sonde, om dat sy den mensche, diese doet, veur
+
Dagelijckse sonde.
Godt naer de siele doodt, ende de eeuwighe doodt der hellen beschuldigh+
maeckt. De derde is daghelijcksche sonde, die niet en gheschiedt teghen Godts liefde, oft onses naestens: hoe wel nochtans datse eenighsins teghen den wille Godts gheschiedt. Dese heetmen daerom dagelijcksche sonde: niet soo sommighe meynen ende rekenen alle sonde die daghelijcks gheschieden, hoe groot sy oock moghten wesen:
ghelijckmen sommighe menschen siet daghelijcks vloecken, sweeren, kijuen, haet en nijdt draghen, liegen en bedriegen, droncken drincken, in oncuysheydt, oft in onrechtveerdigheydt leuen, etc. maer daerom heetmen soo daghelijcksche sonden, om dat de mensche, hoe seer hy hem wacht, nochtans hem daghelijcks in sulcke misgaet: als stof altijdts vliegende, t'welck niemandt wel ontgaen en can. Maer soo het lichtelijck behaelt wordt, also can ment oock lichtelijck afschudden en quijte werden door Godts gratie.
De daghelijcksche sonde, en is gheen doodt-sonde, om dat sy de siel veur Godt niet en doodt: maer sy verduystert den gheest, sy belemmert, en vertraeght de deughdt, ende de goede oeffeninghen der Christene Religie, ende der sielen saligheydt. Ghelijck het stof den mensche niet blindt en maeckt: maer t'belemmert het ghesichte: ende ten eynden oock soudet tot verblindtheydt brenghen, deur de menighte.
t.o.66
PECCATVM,EIVSQVE OCCASIO FVGIENDA. 24.
Quae fugienda mihi mala sunt, cane peius, et angue? Peccatum: Et quidquid peccato porrigit Ansam.
Welck is dat selsaem quaet; dat ons soo seer bevlect? De sonde; en alsulck saet, dat ons tot sonde trect.
Quel mal veus te peindre, Qui soit tant a craindre, Plus que nuls tormens? Peché: et en somme, Ce qui tire l'homme, Aux debordemens.
67
Want vele daghelijcksche sonden, hoe wel dat sy al te samen, nommermeer een dood souden en connen maecken: nochtans brenghen sy ten eynden den mensche soo verre, dat hy somtijdts, als verblindt zijnde, comt tot eenighe dood-sonde te doen: die hy anders niet en soude ghedaen hebben.
+
Sonde, selsaem dinck
De sonde is soo wonder een dingh, soo ijdel, ende nochtans soo+
quaedt en schadelijck, datment quaelijck weet waer by ghelijcken. S. Iacob in sijnen brief gheeft ons eenigh-sins den voet, om van de sonde wat te verbeelden, ende byder ooghe te kennen te gheuen, als hy seyt: De begeerlijckheydt des vleeschs, als sy
+ Iac.1.
ontfanghen heeft (te weten+
deurt quaedt ingheuen des vyandts) soo baert sy de sonde: ende de sonde, als sy volbraght wordt, ende haren vollen was heeft, die brenght [A] de doodt voorts ter weerelt, als hare onsalighe vrucht. Wt dese maniere van spreken moghtment al t'samen ghelijcken, by een onsalighe [B] moeder, die veur vrucht, de doodt voorts-brenght. Ende by eenen onvruchtbarighen boom, daer t'serpent, t'hert ende den wortel af bijt: ende doodelijcke duyuelsche vrucht
voorts-brenght. Sulcks is de sonde: sulcks werdt den mensche die de sonde doet. Soo wie dan sulcke [C] vrucht aenstaet, die magh sien, oft het hem lust, sulck een onblijde moeder te worden, de sonde doende: ende tot sijnder eeuwigher qualijck-vaert, hem een onsteruelijcke doodt ter weerelt brenghende.
+
Oorsaecken der sonde te vvachten.
Nu, aenghesien het seker is, datmen de sonde schouwen moet, soo+
volght daer uyt noodtsakelijck, datmen hem oock wachten moet van al t'ghene, dat tot sonde brenght oft treckt. Sulcks zijn alle de oorsaecken: principalijck des tijdts, der plaetse, ende der persoonen oft gheselschaps. Soo oock al het ghene daer den vyandt oft onse quade verdoruen nature, d'eerste voetsel uyt nemt, om ons te tenteren, ende tot sonde te beweghen: ende aldermeest int eerste beghinsel desselfs.
[D] Want ghelijck een kindt, t'welckmen ghebiedt, hem te wachten dattet int vier oft int water niet en valle: sonder twijffel, dat ghebodt en verstaet hem niet enckelijck alleen vanden val, als dien nu in wesen oft op weghen is: maer oock van al dat totten val leydt ende brenght: ia oock van al dat hem alleen int perijckel stelt van vallen: te weten, als van omtrent t'vier oft water niet te spelen: langhs den cant niet te gaen: niet te stout te wesen, oft roeckeloos: maer altijdts het sekerste te soecken en te nemen. Want, dat een kindt soude willen dencken: Men heeft my niet verboden by t'vier, oft met het vier te [E] spelen, deur t'vier te loopen ende te springhen: noch aen het water oft oock op het water te spelen: noch opt ijs te loopen: maer alleenelijck, dat icker niet in en valle: Ende dattet alsoo hem stoutelijck auontuerde, te loopen, te springhen, langhs den cant, op de plancken, van d'een schip op d'ander, iae oock opt ijs van eender nacht gaen: oft
derghe-68
lijcke ongheduchte dinghen dede: Het is seker en claer, dat hy met sulcks te dencken, sy seluen bedrieght: want wilt hy alsdan alleenelijck een achter-dencken hebben, ende hem wachten van int water te vallen, als hy nu beghint te wanckelen ende te vallen: hoe salt hem alsdan moghelijck wesen te wachten van vallen, als hy nu int vallen is, ende nu valt?
+
Onbedachte menschen. +
Alsoo vindtmen vele sotte onbedachte menschen, dat claghelijck is, die haer seluen leelijck in dese maniere van doen bedrieghen: denckende, dat het ghenoegh is, om hem van sonden te wachten, datmen dese peyse, alsmen nu opt vallen is: ende als de sonde nu op weghe, oft op de handt is om te gheschieden. niet denckende dat het onmoghelijck is, oft ommers qualijck om doen, hem van de sonde te wachten,
+
S'duyuels list in de perijkelen der sonden te decken.
alsmen hem van de oorsaecken, aen-lockinghen, ende beghinselen+
der sonden te voren niet ghewacht en heeft. Dat is soo vele, als soo wy nu gheseyt hebben, hem te willen wachten van vallen alsmen nu int vallen is: hem te willen wachten van verbranden, alsmen nu int vier valt, oft oock ghevallen is. Ghelijck het oock een groote sottigheydt ware, hem te willen, oft meynen, te connen van sijnen vyandt wachten, midts alleenelijck dat soo te dencken als hy nu met het mes op de kele sit. Maer in sulcke tijdelijcke en lichamelijcke, perijkelen, ende schadelijcke
geschiedenissen, en is men soo onbevroedt noch soo uytten sinne niet, dat men grooten noodt heeft daer van gewaerschouwt te worden; maer int perijkel der arme siele, deur de sonde ende dat totte sonde brenght, daer zijn wy ghemeynelijck te spade wijs. En de soo men seyt, men sluyt den put als t'calf verdroncken is.
Die hem dan wachten wilt, van wat quaedt dattet zij, ende namentlijck vande sonde, die wachte hem, ende schouwe oock, niet alsoo groote neerstigheydt ende aendachtigheydt, als t'ghene dat tot sulck een quaedt is leydende, als van het quaedt selue. Te weten, van sulcke plaetsen, sulcke tijden, sulcke persoonen ende
gheselschap, ende alle sulcke dinghen ende manieren van doen, die den wegh maecken, ende als veur-loopers zijn van sulck een quaedt ende sonde, als daer uyt ende daer naer pleeght te volghen: t'welck anders (de oorsake schouwende) licht om uyt-sluyten, ende om ontgaen hadde gheweest.
+
Schroom der sonden +
Aengaende de sonde selue, ende het neerstigh schouwen van die, t'is weerdt veur
+ Seneca.
alle Christenen wel te bemercken, wat Seneca daer+
van seyde, aldus: Etiamsi scirem Deos ignoscituros, & homines ignoraturos, adhuc, propter peccati vilitatem, peccare dedigharer: Al wist ick dattet Godt my vergheuen soude, ende dattet de menschen onbekent soude zijn: noch soude ick my te goedt houden om sonde te doen: om de snoodtheydt wille, die in de sonde gheleghen is. Dat was vromelijck ende Christelijck gesproken, ende soo behoordet te wesen.
69
Des-volghende, al hadde eenen Christenen mensche den rinck van Gyges: soo daer
+
Plato lib.2.de Republ. Cicero 3.Officie. Gygis rinck.
af Plato, en Cicero ende oock Ambrosius roeren,+
deur welcken hy, de pale des rincks inwaerts te palmwaert keerende, onsienlijck was, ende daer op, de Coninghinne vercrachtende ende den Coninck vermoordende, self Coninck van Lydien gheworden is; al hadde, seggh' ick, een Christen mensch sulck eenen rinck, ende volle vrijheydt van quaedt te doen: de sonde nochtans, ende conscientie desselfs, is ghenoeghsaem om hem van alle sonden te doen wachten: want Godts bystandt ende hulpe en sal hem niet ontbreken, die die te wercke stelt.
Aengaende de oorsaecke die tot sonde brenght, ende de selue, als uyt quaedt saedt, soo de antwoorde seyde, is spruytende: dat blijckt by experientie hoe die te schouwen is. Want soomen ghemeynelijck seyt: Occasio facit furem: De oorsaeck maeckt den dief, dat is: Menigh mensche comt tot stelen, deur dat hyt schoon vindt, diet anders noyt ghedacht en hadde te doen. Ende daerom ist, dat wijse ouders haere kinderen gheen oorsaecke gheuen, met te veel te betrouwen, ende toe te laten: t'zij in ghelde, in cleederen, vrijheydt van wandelen, gheselschap ende derghelijcke. Hoe veel comender tot val in de cranckheydt des vleeschs, deur d'oorsaecke onbedacht? soo ist vanden dranck, ende van andere sonden. Hoort wat S. Hieronymus ghetuyght van
+
Hier. in vit. S. Hilarion.
een+
maeght die van eenen iongh-man betoouert, iae beduyuelt was. Te vrij aensien, aenraeckinghe, cussen, ende te stoute ghemeynsaemheydt, Pereuntis virginitatis, & iam iamque moriturae principia sunt: Dat zijn al (seyt hy) beghinselen van vergaende reynigheydt, die opt verliesen staet, ende nu om steruen light. Dat is, t'is met sulcke verre comen. Eua en schouwde de oorsaecken niet, int spacieren, int curieus aenschouwen, int luysteren naer t'serpent: ende soo is sy inden put der sonde
+
Genes.34. 4.Reg.5.
ghevallen. Dina wierdt ontschaeckt uyt oorsaecke van+
te gaen kijcken. Giezi Eliseus dienaer wierdt uyt oorsaecke tot ghierigheydt verleydt, deurt aenschouwen vant goudt en geldt ende costelijcke cleederen, die Naaman presenteerde, maer Eliseus ontseyde. Noyt en waer muys, visch, oft voghel ghevanghen, costen sy de oorsaecken schouwen: soo comt den armen mensch inden strick, als hy d'oorsaecken der sonden niet en schouwt.
Ghebedt om de sonde te schouwen.
DE sonden, o Heer, is onser allen doodt en qualijck-vaert, ende daerom hebt ghy, die ons leuen zijt, de selue verslonden: gheeft my gratie de sonde soo te haeten, dat ick oock van al dat tot sonde brenght my neerstelijck wachten magh. Amen.
70