VVie vvortter toch soo sot, en soo onvvijs bevonden? Die t'goedt, en Godts ghebodt, verlaet, en leeft in sonden.
+
Sondaer, s'duyuels dienaer. +
DE vraghe gheeft bedecktelijck te kennen, datmer wel vele vindt, die lieuer den duyuel dan Godt dienen: maer dat sy haer veur sulcks niet en houden, noch de saecke soo quaedt en achten. Want, niemandt en soude gheeren kennen, dat hy den duyuel dient, ende dat meer is, lieuer dan Godt, al doet hyt nochtans, ende gheeren. Daerom wordt hier verclaert, wieder soo sot is.
+ Luc. 15. +
De antwoorde seght, Die t'goedt ende de deughdt verlaet, etc. Soo dit by claer exempel inden verloren sone te bemercken is: die [A] t'huys sijns vaders, ende de ghehoorsaemheydt, de liefde, sorghe, bewaernis, ende al sijn welvaerdt afdanckende, hem heeft gaen begheuen [B] tot alle boosheydt. D'welck soo wie doet, die toont onghetwijfelt, dat hy lieuer den duyuel dient dan Godt. Want ghelijckmen deur de deughden Godt dient, ende sijn ghebodt en wille volbrenght: alsoo dientmen den
+ Iob 41.
duyuel alsmen sonde doet: ouermidts hy sulks+
begheert, ende beveelt aen alle die hem ghehoor gheuen. Ipse est Rex super vniuersos filios superbiae: Hy is Coninck ouer alle kinderen der hoouerdije. Dat is, ouer alle die in sonde leuen: van welcke de principaelste zijn, de ghene die metten vyandt ouer een comen in hooueerdigheydt, coninghinne van alle sonden.
+
Chrysost. August. +
Dat sulcke menschen ten dienste des duyuels staen, leert ons seer wel S. Ian Guldemondt, aldus: Peccatores sunt equi diaboli: [C] De sondaeren zijn s'duyuels peerden. Ghelijck een peerdt sijnen meester dient, int draghen, trecken, en rijden, soot hem belieft: ende ghelijck den rijder t'peerdt metten toome dwinght, ende leydt
+
Prosper lib.2.cap. 15. De vita contempl.
al daer hy wilt, alsoo doet den duyuel metten sondaere. Dit beclaghende,+
roept een heyligh man, aldus segghende: O facinus inauditum! suaui iugo Christi contemto, ferreum cupiditatis imperium voluntaria mentium inclinatione suscipimus: O aldervremste ende erghste daedt en quaedt! het soete en saechte iock Christi verworpende, nemen wy met ghewilligher ende gheboghen herten aen, dat hardt ende ijseren gheweldigh bevel der quaden lusten ende begheerlijckheydt. Deurt welck ons den vyant, als met eenen toom, stuert ende drijft, al daer hy ons hebben wilt. Wat moghtmen dan meerder sottigheydt vinden, dan sonde doen: aenghesien men daer mede niet alleen de deughdt ende Godt met sijn ghebodt verlaet, maer oock sy seluen keert ten duyuel waert, hem alle ghedienstigheydt toonende?
t.o.14
SVMMAE DEMENTIAE EST,PACCATVM COMMITTERE. 4.
Ergóne bruta adeò steterunt praecordia cuiquam? Qui vitijs seruit: sordet cui splendida Virtus.
Wie wortter toch soo sot, en soo onwys beuonden? Die tgoet, en Godts ghebodt, verlaet, en leeft in sonden. Y auroit il teste, D'homme is mal faite? Sens si abatu? Celuy qui se glisse, Au bourbier du vice, Foulant la Vertu.
15
+
Cassianus lib. 2. cap.7.
Hoe claerlijck dat den sondaerighen mensch den duyuel dient ende+
hem van dien laet leyden soot hem belieft, sullen wy uyt de navolghende exempelen mercken. Wy lesen van eenen, die nochtans als monick Gode scheen te dienen, datten boosen gheest inder nacht tot hem comende, gheheel sijn celle met claerheydt verlichte, hem vele waere saecken veropenbaerende, om soo te bedrieghen: daer by segghende, dat hem niet meer en ghebrack, tot de volmaecktheydt, dan Abrahams ghehoorsaemheydt, om d'eeuwighe glorie versekert te wesen. Daerom, dat hy vrij, sonder eenigh twijfelen, ter begheerte van Godt, sijnen sone tot een offerhande dooden soude. Den armen dwaes gheloofdet, ende maeckte ghereedtschap om t'selue te doen. Maer soo den ionghen de nieuwigheydt vant mes te wetten, van banden ghereedt te maecken, bemerckte, ende uyt dien onghewoonen handel iets quaedt vermoedde, een ooghe int seyl hebbende, sagh dat hy hem naerder quam, en sochte aen te tasten: en ist ontspronghen. maer, ocharm, den vader is de banden der duyuelsche slauernije niet ontcomen.
+
Cassianus 9. cap.6.
Eenen anderen, teghen de behoorlijcke simpelheydt en gehoorsaemheydt,+
dede grooten arbeydt, om sijn woonstede te vermeerderen naer sijnen eygenen sin, met de simpel aermoede niet te vreden wesende. Ende soo eens sijnen ouderen hem ouerquam, vondt hem met eenen grooten hamer eenen grooten steen met cracht van slaghen houwende naer den cysch van sijn vermet, ende veurghenommen werck: ende sagh den vyandt, als eenen moriaen, handt aen handt voeghende, mede wercken, ende het werck voorderen: moedt gheuende, ende t'elcken slaghe mede treffende. Ende soo dien heylighen ouderlinck naerder quam, vraeghde hy hem, wat hy maeckte? Desen steen (seyt hy) maeckt ons veel spels, ende nauws en connen wy dien
vermannen. Ghy seght seer wel (seyde den ouersten) Wy en connen, ende, Ons: want ghy en zijt alleen int werck niet: maer ghy hebt eenen medehulper: die v soo niet en dient oft helpt, als dat hy v beveelt ende stuert te doen al dat hem belieft, int
volbrenghen uwes eyghens sins en wills. Soo gaet het in sijn werck, siet, ouer al de ghene, die Godts ghebodt ende wille laetende, den duyuel dienen, ende ghehoorsaem zijn, met hun sonden te volbrenghen.
Ghebedt teghen de slauernije des vyandts.
O Machtigh heere, ende goedertieren vader, die mijn siele uytter slauernije des vyandts verlost hebt: beschermt my van alle bevechtinghe der sonden, op dat ick des vyandts raedt en daedt in als versaecken magh, ende v met siel en lichaem
16
Cap. V.
VVat brenghter metter daedt, den mensche meest ter hellen? Quaen Raedt: Exempel quaedt: en quade Méghesellen.
+
Vele vveghen ter hellen leydende.
+
AL ist saecke dat niemandt ter hellen en comt, dan deur sijnen vrijen wille, met welcken hy de sonde doet, die hem ter hellen brenght: nochtans zijnder vele oorsaecken ende quade hulpen, die hem tot sonde en tot d'eeuwighe qualijckvaert brenghen. De vraghe dan is, welcke de principaelste oorsaecken zijn, deur welcke
+
Quaeden raedt.
de meeste menighte der menschen ter hellen comt. De antwoorde seght [A]+
inden eersten, Quaden raedt: te weten, die den eenen mensche den anderen gheeft. Naer
+
Genes. 3.
het exempel vande quaden raedt den welcken t'serpent+
eerstmael aen Eua ghaf, haer onghehoorsaemheydt inblaesende, om t'verbodt Godts te breken, deurt eten vande verboden vrucht. Nu, aenghesien dat den mensche soo quaedt is, dat hy oock sonder raedt, sonder exempel, ende sonder quaedt gheselschap te hellen gheraeckt: ghelijck Iudas, selfs goeden raedt, goedt exempel, ende d'alderbeste gheselschap hebbende, met onsen Heere in persoone, ende sijne lieue Apostelen: wat moet het noch meer tot quaedt helpen, als iemanden quaden raedt gegheuen wordt? Want, dat is aldan, als olie int vier ghegoten, om noch meer t'onsteken, inde plaets van te blusschen. Ende daerom, gelijck goeden raedt te gheuen, een werck is van bermhertigheydt, daermen den hemel mede verdient: alsoo is quaden raedt gheuen, een vremde sonde: deur de welcke besmet wordt niet alleen de siele van hem die den raedt en quaedt doet, maer oock van hem die den raedt gegheuen heeft.
+
Quaedt exempel. Horat. Art. Poët.
+
Quaedt exempel is noch crachtigher dan raedt: naer dit vers: Segniùs irritant animos immissa per aurem, &c.
T'is minder van bediet, datmen alleenlijck hoort: Datmen veur ooghen siet, het hert al meer verstoort.
+
1. Reg.31.
Want, die metter daedt exempel van quaedt gheeft, die wijst een+
ander den wegh ende gaet voren ter hellenwaert. Saul deurstack sy seluen, [B] ende sijnen
schildt-knecht dedet hem naer. Den mensch is gheneyght om naedoen, als de simmen; ende daerom, alsoo goedt en crachtigh een saecke alst is goedt exempel gheuen: alsoo quaedt en schadelijck ist, een ander quaedt exempel te bewijsen. Van waer comt het anders, datter soo vele hier veurtijdts een heyligh leuen aen-namen, soo in wildernissen, soo in cloosters, als oock inde weerelt: anders dan deur de cracht vande goede raden ende exempelen, die sy aen andere saghen: deur welcke Godt haerlieder hert roerde om naer te volghen? ghelijck het leuen der Heylighen van sulcks vol is.
t.o.16
TRIA,AD ANIMAE PERNICIEM INDVCENTIA. 5.
Marsupium vnum sit omnium nostrum. Proverb. 1
Quid mage praecipites auido nos inuehit Orco? Hortatus: Exempla: Duces socijque malorem.
Wat brenghtter, metter daet, den mensche meest ter hellen? Quaen raedt: Exempel quaet: en quade Meghesellen.
Ques t-ce qui nous meine, Plustost al la geine, Du gouffre infernal? C'est la Compaignie, Le Conseil, la Vie, De ceux, qui font mal.
17
Alsoo en ist niet om segghen, hoe menigh mensche dat tot bederuenis ende
qualijck-vaert comt, deur quaedt exempel. Ende dit, niet allen van haers ghelijcke, maer meestendeel, emmers dickmaels, van sulcke, die selue andere behoorden met woorden en wercken te stichten, ende den wegh ten eeuwighen leuen te wijsen, iae met een [C] stichtbaer leuen veur te gaen. Die andere quaedt exempel gheuen, principalijck ouders hare kinderen, ende ouerste hare ondersaten, die legghen den steen daer andere ouer vallen. Dit beseghelt Sinte Gregorius met een grouwelijcke sententie aldus:
+
Gregor. in Pastoral.
Die inde teghenwoordigheydt der ghemeynte quaelijck leeft:+
Die doodt hem, wien hy quaedt exempel gheeft.
Te weten, soo veel alst hem aengaet; al en dedet niemandt naer. Hoe vele te meer, alsser ander ouer vallen?
+
Quaedt gheselschap.
Het derde is: Quade méghesellen. Dits noch het alderarghste van+
drijen. Den eersten gheeft het quaedt in, met raedt: den tweeden [D] wijst het metten wercke: ende den derden, leydt en treckt een ander ter hellen, ende sy seluen mede. Sulcke spannen te samen aen int quaedt: segghende soo daer van desghelijcke beschreuen staet: Laet ons te samen een beurse maecken, ende al eens wesen. Laet ons, ons
+
Prouerb. 1.
gheluck+
te samen legghen, ende maecken soo een verbandt int quaedt.
+
Chrysost. in Matth.
S. Ian Guldemondt gheeft de cracht vant quaedt gheselschap+
wel te kennen, als hy seght: Sulck is den ghemeynen loop der Nature: dat, als de goeden metten quaden by een comen, de quaden niet verbetert en wordt, deur den goeden: maer, den goeden verarghert deur den quaden: ghelijck oock eenen verrotten appel, wel vijftich goede bederuen sal: maer hondert goede appelen, en sullen niet eenen verrotten goedt maecken. Soo dan quaden raedt ende quaedt exempel seer te schouwen zijn, alsoo aldermeest quaedt gheselschap. het en zij, dat den creupelen den blinden leydende, iae den eenen blinden den anderen, beyde samen in den gracht der eeuwigher verdoemenis vallen willen. Siet nu voorts: ende leert kennen, welck van allen het alderschadelijckste gheselschap is, ende desvolghende meest te schouwen. Dit volght nu int naeste Capittel.
Ghebedt om quaedt gheselschap te schouwen.
WAnt ghy, Christe Iesu, den Wegh, de Waerheydt, ende t'Leuen zijt: leydt my, leert my, ende gheeft my t'leuen: opdat ick quaden raedt, quaedt exempel, ende quaedt gheselschap schouwende, deur den rechten wegh die ghy ons gheleert, ghewesen,
18
Cap. VI.
VVat moetmen van al die, meer schouvven dan de peste? Argheydt der Ketterie, ghebroedt in s'duyuels neste.
+
Ketterije, quaedtste peste. +
WT de veurgaende antwoorde heeftmen verstaen, hoe schadelijck een saecke dattet is, quaden raedt, quaedt exempel, en bouen al quae medeghesellen. Nu vraeghtmen, wan van alsulcke saecken aldermeest te schouwen is, als d'arghste van al. Ende aenghesien datmen gheen dinghen soo seer en schouwt als de peste, om dat die onder [A] alle smettelijcke sieckten de sorghelijckste is, lichst om behalen, maer quaedtst om t'ontcomen: Soo vraeghtmen watter noch argher, smettelijcker, ende meer te schouwen is, dan de pest?
De antwoorde seght: Ketterie. Ende soo ist. Want alsoo vele als de siele meer te achten is dant lichaem: soo veel te meer is de peste ende [B] doodt der sielen te
+
Leuit. 13.
schouwen, dan eenighe sieckte oft quale vant lichaem.+
Hier van heeft ons Godt ghewaerschouwt, als hy int oude Testament beval, dat de melaetsche met
ghestopten ende verbonden monden souden gaen, ende uytten volcke woonen, iae sylieden selue van verre roepende, dat sy besmet en vuyl waeren: op dat niemandt deur haerlieder en soude besmet worden.
Dit heeft ons oock Christus sterckelijck bevolen, wel wetende hoe groot een
+
Matth. 7.
perijckel dat van sulcke ghemeynschap pleeght te comen:+
als hy ons die ontdeckt heeft, ende belast wel te wachten. Want al [C] schijnen sy van buyten schaepen te wesen, nochtans (seyt hy) zijnt van binnen grijpende woluen. Wie sal met eenen wolf gaen, staen, oft willen te doen hebben? Iae wie en sal niet terstondt van dien wegh loopen? Want al ist dat Godt van eenen wolf een schaep can maecken (soo sommighe hier mede haer seluen en andere willen verstouten, om met ketters te hanteren) nochtans en moet ick daerom niet laeten den wolf te schouwen, soo langhe hy noch een wolf is. Als Godt hem in een schaep sal verandert hebben, dan sal ick hem oock daer veur houden. Maer te wijle hy noch een wolf is, soo sal ick hem houden veur sulcks als hy is, ende veur sulcks oock schouwen: iae oock niet groeten,
+ Psal. 5.
noch eens hooren spreken: my bevreesende veur die quade+
locht ende stinkenden asem, sijnder kele ende mondt. Dese moet ick wachten en vlieden, als een open stinckende graf, daer de doodt in sit, ende haer fenijnighe schichten uytschiet. Want
+
Psal. 13. Deut. 32.
het fenijn vant+
serpent Aspis sit onder haerlieder tonghen en lippen: t'welck, soo den Prophete Dauid seght, niet om ghenesen en is. Ende haerlieder
t.o.18
HAERESIS,PESTE PERNICIOSIOR. 6.
Peius letiferi vitem quid peste veneni?
Haeresin: hanc Stygiae nidus confouit Echidnae.
Wat moetmen van al die, meer schouwen dan de peste? Arrheyt der Ketterie; ghebroeit in sduyuels neste.
Y at il de reste, Rien de plus funeste, Que peste, ou poison? Ouy; c'est l'Haeresie, Qui a prins sa vie, Au nid du demon.
19
+
1. Timot.2.
sprake, eens deur de oore ontfanghen, cruypt voorts en voorts, als+
den cancker, tot dattet aent herte slaet, ende den armen mensche in sijn siele doodt.
Daerom sylieder self, dit wel wetende, en versoecken noch en roepen aen d'ooren der simpele menschen niet anders dan, Comt, comt, hooret eens, hoort onsen Minister eens preken: het is quaedt datmen niet hooren en magh, etc. Dats waer: ende om dat kettersche woorden soo quaedt zijn, datmense niet hooren en magh: daerom en willickse niet eens hooren: iae oock ter seluer plaets niet comen oft blijuen daer sy zijn.
+
Euseb.lib.3 cap.22.
Alsoo dese S. Ian Euangelist, comende int badt, ende Cerinthum+
een ketter daer vindende, track terstondt achterwaerts, segghende tot sijn medeghesellen: Rasch, laet ons van hier gaen, op dat ons Godt met desen Ketter ter seluer plaets niet en plaghe, oft en laete versincken. Siet van sulcker stoffe, goede prouisie inde Kettersche spinnecoppe: opt eynde.
+ Act. 20.
Daerom beval oock S. Paulus die van Ephesien, dat sy ouer+
haer seluen, en ouer de gansche cudde der Christenen sorghe draghen souden, hun waerschouwende van dese grijpende woluen. ende tot Titum, als tot alle andere: Haeretieum hominem,
+ Tit.3.
post+
vnam & secundam correptionem, deuita: Schouwt eenen ketter, naer dat hy eens, ende de tweedemael vermaent is gheweest: wel wetende, dat sulck eenen teenemael verkeert, ende verdoruen is: ende deur sijns selfs vonnis verwesen ende verdoemt.
Wt dit scherp woordt van S. Paulus en de veurgaender redenen, blijckt, hoe onwijselijck, vermetelijck, en qualijck, dat sulcke Catholijcke doen, die hun verstouten met heretijcken en suspeete menschen te conuerseren ende ghemeynschap te houden: haer siel in duysent perijckelen stellende van verdoemenisse. Want, wilt eenen volder oft bleycker, met de coolmeters oft smidts ommegaen: wat moet hy anders verwachten, dan dat hy ende sijn laeckenen swert werden sullen, in de stede van te witten? Soo seyt den Wijseman tot desen eynde: Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea: & qui communicauerit superbo, induet superbiam: Diet peck handelt, salder af besmet worden: ende die metten hooueerdighen ghemeynschap houdt, die sal oock hooueerdigheydt aendoen. Zijnder eenighe menschen die hooueerdigh gheheeten moghen worden, dat zijn alvoren de ketteren: want hooueerdigheydt is haerlieder moeder: soo wy noch segghen sullen.
[D] Daer staet noch by in d'antwoorde: ghebroedt in s'duyuels neste. Dat is te segghen, dat den duyuel auteur, fauteur, broeder en voeder, meester en vader van alle ketteren en ketterijen is. In teecken van
20
+ Iac.3.
welcks, den H. Apostel Iacobus ghetuyght van haerlieden leere,+
aldus: Non est haec scientia de sursum descendens; sed terrena, animalis, diabolica: Dese leere en wetentheydt, en comt van bouen uytten hemel niet ghedaelt: maer sy is aerdtsch, beestelijck, ende duyuelsch: ende desvolghende comt sy uytter hellen voorts ghestreken. Ende dit is s'duyuels nest, daer de ketterije ende derghelijcke boosheydt in ghebroedt wordt: ende als een onsalighe vrucht ter weerelt comt: soo wy breeder in het naeste Capittel sullen hooren.
+
Svvare pesten. +
Met hoe goede reden datmen seght, dat de ketterije meer te schouwen is dan peste,
+
Dion Nicaeus & Xiphilinus in vit. Commodi.
dat can bouen t'veurseyde deur dit naervolghende+
exempel verclaert worden. Soo daer eens te Roome, ten tijde van den Keyser Commodus, een onsprekelijcke peste oprees en regneerde: soo datter dickmael twee duysent menschen op eenen dagh storuen: ende dat niet alleen inde stadt van Roome, maer oock t'gheheel Roomsche Rijcke deur: uyt cause dat sommighe quaedtwillighe boose menschen, met ghelde van ander uytghemaeckt, ende daer toe ghehuert, eenigh fenijnighe ende smettlijcke dinghen strooyden, ende die sy wilden aenwierpen, ende soo infecteerden: Alsoo veel lichter, subtijlijcker, ende schadelijcker, worpen de ketteren de simpele onwetende menschen hun fenijn aen, met een decksel van minnelijcken groet ende aensprake.
Ende bouen dien, dat gaet alle pestilentiale infectie, en smette te bouen: dat, die de peste oft ander sieckte heeft, hy vande selue begheert ontslaghen ende ghenesen
+
Augustin. Prouerbium Punicum est.
te worden: oock dickmael (soo+
S. Augustijn wel aenmerckt) een deel van sijnen vleessche ghewilighlijck gheuende, ende daer mede de peste veurby sendende, lieuer dan syt al teghen danck wegh neme. Maer die met dese peste der ketterije eens bevanghen werdt, hy wordt dan met noch een arghere besmet, van obstinaetheydt en hartneckigheydt: niet willende gheholpen zijn: iae, veur vyandt houdende, die hem wilde ghenesen. Ende hier deur comt het, soomen dese peste der sielen lichtelijck behaelt, ende qualijck quijt wordt, oft nauws helpelijck is: dat sy oock breeder ende schadelijcker voorts-gaet en verbreydt, dan oyt eenighe lichaemelijcke pestilentie dede: oock hoe schrickelijck dat sy waeren: het zij ten tijde vanden Coninck Dauid:
+
1 Reg.24. Gregor. epistola 127.
hetzij ten+
tijde van S. Gregorius, alsser by-nae niemandt ouer en bleef die sijn officie bedienen coste: het zij oock ten tijde van S. Augustijn, in Afrijcken, alsser int Rijcke van Masinissa alleen, acht hondert duysent storuen.
+
S Gregorius Thaumaturgus.
Gregorius Thaumaturgus, die berghen versettede, poelen+
dede uyt-drooghen, riuieren met sijnen stock belettede meer ouer te vloeden, de duyuelen uyt de af-goden ende uyt de menschen