Van Suevus, den achtsten Koning der Duydsche; van Job en de vinding der Letteren, en wat voor zynen tyd gebeurde.
GA M B R I N U S wierd in de bestiering van Duydschland opgevolgd door Suevus, die 58 jaeren geregeerd heeft. Men meynd dat de Swaven van dien vorst afgestamt zyn, of ten minsten hunnen naem van hem ontleend hebben. In zynen tyd leefde den heyligen propheet Job, eenen aldervolmaeksten spiegel van verduldigheyd en lydzaemheyd; want niemand zal zig verergeren aen de onverduldigheyd die hy in zynen boek schynd te toonen, als vervloekende den dag zyner geboorte, als men aenmerkt dat 'er twee verscheyde spreken, te weten, de onlydzaemheyd des vleesch en den goedwilligen geest. Joannes Chrysostomus zegt in zyn tweede sermoen van
Job, dat Abraham won Esau; Esau, Raguël; Raguël, Sara; Sara, Job. Eenige willen
dat dezen propheet zoude afgedaeld zyn van Jovitus, zoon van Noë, door Aram; andere zeggen van Thare, door Nathor. Hoe het zy, hy heeft eenen regtveêrdigen man geweest, wiens lof by den Heer is.
Omtrent dien tyd heeft Cadmus de stad Theben
in Beotien gestigt, en aldaer den zetel van zyn ryk gesteld. In de gemelde stad hebben zommige heydensche goden hunnen oorsprong gehad; onder andere Bacchus, den wyn-god, die door zyne dapperheyd een groot deel van Indiën onder zyn gebied zoude gebragt hebben. Cadmus heeft de grieksche letteren eerst gevonden, en zynen broeder Phenix die der Phenicers. Zy waeren beyde zoonen van den koning Agenor, en broeders van Europa, na de welke het derde deel der weireld genoemd is. Aengaende de vinding der letteren zyn de oude historie schryvers zeer verscheyden van gevoelen: Josephus schryft die aen Adam en Seth toe, waer in eenige Grieken met hem overeen komen, naementlyk Herodotus, die zegt dat de Grieken de schryf-konst geleerd hebben van de Phenicers. Polidorus geeft kragtige bewyzen van den oorsprong der letteren. Zommige willen dat 'er in het begin der weireld tot den zondvloed, ja tot Abrahams tyden toe niet zoude geschreven zyn, en dat Moyses langen tyd daer naer niet uyt boeken, maer door openbaering geschreven heeft, ja zelfs maer zeer kort en weynig; zoo dat wy van het begin der weireld tot op Moyses tyden, dat is tot het jaer der weireld 3686, niet dan het boek der schepping hebben: waer uyt zy willen bewyzen dat men tot aen Moyses, of ten minsten tot aen Abraham, niet of zeer weynig geschreven heeft, en dat de Vaders malkanderen by overlevering, niet door geschrift, maer mondeling den wil Gods zouden bekend gemaekt hebben. Daerom zegt Phylo dat de chaldeesche letteren aldereerst gevonden zyn van Abraham, voor dat 'er oyt eenig schrift op de aerde gezien was. Die van Assyrien en Phenicien hebben de chaldeesche spraek gebruykt, waer naer Moyses zyn volk, de Israëliten, de hebreeuwsche tael en letteren zoude gegeven en voorgehouden hebben; maer men twyffeld of de Hebreeuwen de zelve letteren nog gebruyken ofte niet: want men meynd dat die van Esdras komen, die geheel het oud testament, dat door
woesting en brand te niet gegaen was, weder uyt d'assche heeft voordgebragt; te meer, dewyl de Joden geduerende hunne babylonische gevangenis, alwaer het hun niet toegelaeten was volgens de wetten van Moyses te leven, eene andere spraek en nieuwe zeden aengenomen hadden.
Dog dit daer laetende, schryven andere dat Livius Chalcides de phenicische tael en letteren in Griekenland aengebragt heeft, en dat Cadmus, daer hier vooren van gesproken is, de Grieken zestien bezondere letteren zoude gegeven hebben; andere zeggen zeventien, waer by dat 'er Palamedes in den troyaenschen oorlog vier nieuwe gevoegd heeft, en Simonides naermaels nog vier andere: eenige zeggen maer elk dry.
Phenix voornoemd, in Tyr en Sidon regerende, zoude het gebruyk der lettergrepen
of syllaben uytgevonden hebben, alsook den rooden Bresiliëninkt of rubrica, waer mede men de titels of hoofdletteren teekend, waerom de beginselen der boeken, zoo
Vincentius schryft, met phenicischen inkt geprint worden. Hy zegt ook dat Pythagoras
van Samos de grieksche Y gevonden heeft, welkers gedaente veel overeenkomst schynd te hebben met 's menschens leven; want het onderste streepken der zelve beteekend de jongheyd, het bovenste aen den regten kant, dat smal is, bedied den weg tot de deugd, en het ander dat breeder is, de baen tot de ondeugden, die de jongheyd liever inslaet.
Isis (eenige zeggen Mennova, andere Mercurius of Hermes Trismegystus), heeft
de Egyptenaeren eerst de letteren gegeven en het schryven geleerd. De latynsche spelkonst heeft zekere edele vrouw, Nicostrata genoemd, uytgevonden met negentien letteren die nog in gebruyk zyn. De Gotthen hebben het schryven geleerd van eene vrouw met naem Gaifale.
Trithemius wild dat men voor de uytvinding van het schryven, zekere teekenen
gebruykte die gemaekt waeren na de gedaente van kruyden en
boomen; want die wonderlyke figuren de welke men nog in de oude pyramiden van Egypten ziet, en waer van ieder een woord schynd te bedieden, bewyzen dat de letteren in Egypten alsdan nog te zoeken waeren. Polidorus geloofd dat Anaxagoras den eersten boek geschreven heeft.
Het schryven is eene zeer loffelyke konst, welkers prys niet wel kan uytgesproken worden, en waer van de uytvinding zwaerder geweest is als vele wyze en subtiele lieden zig verbeelden. Zommige meynen dat Sylvius of Salvinus, eenen schoolmeester, de letter K gevonden heeft. De Q is onnoodig, de H word voor geene letter gerekend, en voor de regering van den roomschen keyzer Octavianus wierd de X onder de latynsche letteren niet geteld. Op dien tyd hebben de Latynen twee letteren van de Grieken ontleend, te weten Y en Z, die heden nog in gebruyk zyn. Men plagt zig in plaets van de X, te bedienen van twee SS.
In den tyd van Suevus heeft Aptheros, koning van het eyland Creten, den eersten de manier gevonden om den honing te vergaederen, en Ericton, vorst der Atheners, het gebruyk der wagens. Alsdan was 'er eene geweldige overstrooming in Thessalien, die den watervloed van Deucalion genoemd wierd, om dat het grootste deel van zyn ryk in dien voorval verdronk. Men had in Ethiopien ook eene zoo overmaetige hitte, dat de vrugten van menigvuldige akkers door de straelen der zonne verbrand wierden, en men gevoelde door de gansche weireld veelerleye plaegen, als peste en diergelyke. Hier uyt hebben de poëten gelegentheyd genomen tot het vercieren der fabel van
Phaëton, den welken zy zeggen den wagen der zonne gevoerd te hebben, en dewyl
hy zig aen deze konst niet verstonde, zette hy den eersten hemel als in vuer en verbrande het zuydelyk deel der aerde; van welken brand de Mooren zoo zwart zonden geworden zyn: vervolgens wierd hy van de lamoen-peêrden van boven neder geworpen in
de italiaensche rivier Eridanus of Padus, die de Vlaemingen de Pô noemen.
XL Kapittel.
Van Wandalus, den negensten Koning der Duydsche, en wat in zynen tyd gebeurde; alsook van de vinding der Genees- en Heelkunde.
NAERSuevus is het duydsch ryk bestierd geworden door Wandalus. Zommige meynen
dat hy de stad Gend gestigt heeft ontrent de plaets die men S. Baefs noemd, waer van het spreék-woord gekomen is: die noyt te S. Baefs was, was noyt te Gend. Hy heeft 45 jaeren geregeerd. Omtrent dezen tyd leyde Moyses het volk van Israël door de roode zee; welke zee aldus niet genoemd is van wegens het kouleur van haer water, maer van zekere roode steentjens die in den grond der zelve gevonden worden.
Eenige zeggen, dat Moyses, en naer hem Jada, aldereerst bestonden in den grond der zee te gaen. Andere willen dat Abinadab, Moyses volgde, vol van geloof zynde, terwyl de andere zeer bevreest waeren; waerom hy weêrdig geagt is geweest koninglyke geslagten voord te brengen. In deze zee is Pharaö Boscheüs (want daer regeerden in Egypten vele koningen naer malkanderen die allegaeder Pharaö genoemd waeren) met 200,000 mannen te voet, 50,000 te peêrd, en 600 stryd-wagens
verdronken. Orosius schryft, dat 'er van dien wonderbaeren voorval nog zekere teekenen te zien zyn, als wagens en raders, die hun aen den oever of in het midden der zee menigmael vertoonen; en al is 't dat zy somtyds verstrooyd worden, den wind en den stroom doed die weder by een vergaederen, tot een teeken van vraek en eene leering voor de menschen, op dat zy Godt zouden vreezen. Josephus verhaeld, dat de pamphilische zee, gelyk
hy die noemd, haer ook eens geopend heeft, en eenen doorgang verleend aen
Alexander-den-Grooten met zyne macedonische ruytery, om de hooveêrdigheyd der
Persiaenen te vernederen.
Alsdan leefde ook den zee - god Neptunus; hy was een wonder kloek man ter zee, en heeft eerst de manier gevonden om oorlog schepen te bouwen, en aldus eenen scheep-stryd te voeren, zoo dat de heydenen meynden dat hy zulks niet zoude hebben konnen doen, indien hy geene heerschappy over de zee gehad had. Hy heeft by zyne vrouw Amphitrite vele nymphen gewounen, en by Ipomedia twee zoonen, Oëtum en
Ephialtem, die de grootste reuzen geworden zyn. Men verbeeld hem met eenen
dry-spriet, dat is eene soort van vork of riek met dry tanden, van de poëten alsdus vercierd volgens het maeksel der ankers en ander diergelyk scheeps-tuyg, of volgens de dry eygenschappen des waters, de welke hier in bestaen, dat het bevaerbaer is, vloeyd en gedronken kan worden.
Pluto, den broeder van Neptunus, wierd voor den god der hellen gehouden en
zoude zyne verblyf plaets in het middenpunt der aerde hebben. Hy heeft de pragt der uytvaerden eerst gevonden, en de plegtigheden die over de doode uytgevoerd worden. Ook wierd hy den god der rykdommen genoemd, om dat alle schatten uyt de aerde voordkomen, in de welke hy zyne woonplaets heeft.
In dezen tyd is voorgevallen de grouwelyke geschiedenis van Tereüs, die naer
Ericton het ryk van Thracien bestierd heeft. Dezen had by zyne huysvrouw Progne
eenen zoon, Itys genoemd. Progne was zeer begeêrig om haere zuster Philomela te zien, die in Griekenland woonde, diesvolgens bad zy haeren man derrewaerds te reyzen en haer te haelen, het welk hy dede. Onder wege verkragte hy haer, hy sneed haer vervolgens de tong uyt, op dat zy deze daed niet zoude konnen aen den dag brengen, en verstootte haer alsdan. Schoon dat zy niet konde spreken, drukte zy
tans alles wat haer gebeurd was met zekere letteren uyt in eenen doek, en zond dien aen haere zuster. Deze zulks verstaen hebbende, wist van gramschap niet wat beginnen, maer eyndelyk stak zy haeren zoon Itys de keel af, wiens vleesch zy braedde en uyt vraekzugt aen haeren man te eten gaf.
Het ryk van Italien was eertyds bewoond van menigvuldige Grieken, waerom men het zelve den naem van groot Griekenland gaf. Het is naermaels Latium en Saturnia genoemd, van wegen Saturnus, die dit land bewoond en bestierd heeft, naer dat hy van Jupiter verdreven was. Vervolgens is het Italien genoemd, na den naem van
Italus, koning van Sicilien, die het zelve insgelyks geregeert heeft. Het voerd ook
den naem van Hesperia, ten opzigte dat men met de sterre Hesperus uyt Griekenland in Italien kan zeylen.
Bartholomeüs agt Italien voor het beste en weeldigste onder alle de landen van
Europa die westwaerds gelegen zyn. Ook heeft het de heerschappy gevoerd over alle andere gewesten der weireld, want de Romeynen dwongen alle volkeren, daer en was geenen bekenden hoek op den aerdbodem, of deszelfs inwoonders moesten voor het geweld hunner wapenen buygen. Men zegt dat Janus een paleys dede bouwen omtrent de plaets daer Roomen nu staet, en dat den koning Italus aldaer, op den Tyber, eene stad stigtte, die Alba genoemd wierd, eer dat Romulus Roomen gebouwd had.
Zommige schryvers willen dat op dezen tyd zoude geregeert hebben Ericton, den vierden koning van Athenen, die eerst den middel gevonden heeft om het goud en zilver uyt de mynen te graeven, gelyk men meynd dat in Thessalien de eerste goude penningen geslaegen zyn, tot een algemeyn verderf van de eenvoudigheyd der menschen, waer van vele de zelve meer uyt gierigheyd als tot gerief gebruyken. Den roomschen keyzer Constantinus heeft het geld aldereerst met kruyssen doen merken, op dat men daer door de armoede
van CHRISTUSindagtig wordende, de overtollige gierigheyd zoude verbannen, en de regtveêrdigheyd voor oogen hebben.
Esculapius, den zoon van Apollo en van de nymphe Coronis, bebouwde alsdan
eerst het land van Epidauren, na het welk hy Epidaurius genoemd is. Men heeft hem ook gehouden voor den god der medecynen. Jupiter (die den broeder van Neptunus en Pluto was) heeft hem met den blixem geslaegen, om dat hy (gelyk de poëten verdigten) Hyppolitus, zoon van Theseüs en Antiobe, die door noodlottige schikking en goddelyk vonnis gestorven was, van de dood verwekt had. Pindarus schryft in tegendeel, dat hy van Jupiter aldus gestraft wierd om dat hy te veel geld van de zieken eyschte, en in het oeffenen der geneeskunde te baetzugtig was. Dezen god der medecynen Esculapius, wierd by de Romeynen aengebeden onder de gedaente van een serpent, het welk zy Epidaurius noemden, uyt de volgende oorzaek: alswanneer zy nae de stad Epidauren zeylden, om Esculapius van daer nae Roomen te brengen, op dat hy deze stad zoude verlost hebben van eene geweldige peste die de zelve alsdan verwoeste, geviel het dat 'er een vry groot serpent in hun schip kwam gesprongen, het welk zy den god Esculapius meynden te wezen, die zig aldus hervormt had, daerom voerden zy het mede nae Roomen, alwaer de Romeynen den gemelden god van dien tyd af ouder de voorzeyde gedaente aengebeden hebben. Wie dat eygentlyk de eerste uytvinders der lofweêrdige geneeskonst, geweest zyn, daer aen twyffeld men. Diodorus wilt dat Mercurius die eerst gevonden heeft, andere schryven deze eere toe aen zekeren Spis uyt Egypten. Macrobius meynd dat Apollo deze konst eerst zoude gevonden hebben, en dat zynen zoon Esculapius die naermaels verbedert en in het licht gebragt heeft. Polydorus schryft, dat Hippocrates deze wetenschap, die als gedood was, weder aen den dag bragt, en dat Avicenna en Galenus die naer hem oeffenden. Guido de
Cauliaco zegt, dat de geneeskunde 500 jaeren heeft verborgen geweest, te weten van
in den tyd van Apollo en Esculapius, tot dat die van Hippocrates weder te voorschyn wierd gebragt. Dezen Hippocrates heeft 95 jaeren geleeft, en vele boeken over de heelkonst geschreven, maer ik geloof, zegt den voornoemden Guido, dat de werken van Galenus, ten opzigte van het goed order die in de zelve heerscht, meer geagt worden als de gene van Hippocrates. Galenus is naer Hippocrates gevolgd, en heeft het geen dat hy, als eenen goeden akkerman, gezaeyd had, opgehelderd en verbeterd. Ook was Galenus den voornaemsten meester in de oeffening dezer konst, tot den tyd van den roomschen keyzer Antonius, die 105 jaeren naer Christus geborte geregeerd heeft. Dezen Galenus leefde 80 jaeren, gelyk men in de
levens-beschryvingen der oude philosophen vind. Tusschen hem en Hippocrates zyn, volgens het schryven van Avicenna, maer 300 jaeren verloopen; dog de regte waerheyd is 580. Van Galenus zeven boeken, Carthagenorum genoemd, is ons alleen de sluyt-reden overgebleven, zegt Guido.
Aengaende de heelkonst, men schryft de uytvinding daer van toe aen den Centaurus
Chiron, den welken Hercules, met zeker kruyd, Centaurea genoemd, genezen heeft
van eene voetwonde, veroorzaekt door het invallen van eenen schigt. Onder de Hebreeuwen zoude den patriarch Jacob de eerste zalve van balsem-kruyd aen zynen zoon Joseph gezonden hebben. Moyses verzinde aldereerst kaneel tot poeder te maeken, en het zelve met olyf-olie te vermengen; het welk men de oude Hebreeuwen de eerste aenleyding meynd gegeven te heliben om zalven te maeken en wonden te leeren heelen.
Hoe wysselyk of dwaezelyk zommige met de voorzeyde konsten gehandelt hebben, lust ons hier niet te onderzoeken, maer wy willen alleenelyk zeggen, dat 'er nog menigvuldige Hermocrates gevonden worden, de welke geen agt slaen op de
subtiele redenen van Hippocrates, die schryft, dat het leven kort is, de konst lang, den tyd snel, de ondervinding bedriegelyk en de uytkomst onzeker.