Van de uytmuntendheyd van zommige Menschen die men voor Goden aengebeden heeft.
VA N deze goden der heydenen is veel te schryven, dog met weynig zekerheyd, ten opzigte van hunne oudheyd en anderzins, derhalven zullen wy alleen in het kort handelen van eenige die ontrent deze tyden en onlangs daer naer opgerezen zyn.
Cybele, die de heydenen de moeder der goden noemden, had by Saturnus, haeren
broeder en man, onder andere kinderen, dry zoonen, te weten, Jupiter, Neptunus en
Pluto, den eersten word gehouden voor den god der hemelen, den tweeden voor dien
der zee, en den derden voor den geenen der hellen; maer volgens de waerheyd der historie, is Jupiter eenen koning van het eyland Creten nu Candien, geweest, den welken weynig lof verdiend, ter oorzaek van zyne overgroote boeverye en de onkuysheyd die hy bedreven heeft met de edelste maegden en vrouwen der weireld; hy heeft ook wederspannig geweest tegen zynen vader. Van de andere twee vind men niets beschreven het geen my lust te vertellen.
Van Jupiter van Attica en vele andere Jupiters.
Dezen Jupiter, anders genoemd Lisania, word op heden in Arcadien nog in groote weêrde gehouden; hy heeft zynen oorsprong genomen van de zoonen van Heber; naemendlyk van Jerari; mids hy eenen man van groot verstand was en wel zag dat het volk van Attica, naermaets de Atheners, zeer plomp en schier als beesten leefden, gaf hy hun eene wet of regel; naer dat hy hun tot menschelyke zeden gebragt had, vermaende
hy de zelve om den godsdienst te onderhouden, tempels en autaeren te stigten; voorders voerde hy aldaer het houwelyk in, wederhield de inwoonders van de vrouwen zoo beestelyk gemeen te hebben. Als deze onbeschaefde volkeren zyn wys beleyd zagen, zeyden zy dat hy eenen god was, dus noemden zy hem Jupiter, en maekten hem terstond koning. Abbas Trithemius, in zyn boek van de zeven regerende geesten, in de 10 ordinantie, zegt dezen Jupiter te wezen, eenen zoon van den god Celi, en van eene vrouw genoemd Lisania. Tertullianus zegt, dat Varro van ontrent 300
Jupiters schryft, die 'er eertyds zouden geweest hebben. Virgilius schynd daer van
ook te melden in zyn 4 boek, alwaer hy zegt, alswanneer Sybille propheteerde, dat zy honderd goden in haeren mond had.
Van twee afgoden, Sol genoemd.
Den eersten dezer Sols, die den zoon van den voornoemden Jupiter, en den broeder van Minerva was, heeft, volgens het zeggen van Ciccus, gebloeyd als eenen kloeken, treffelyken en verlichten man, waerom de heydenen hem met eenen doorluchtigen naem vereerd hebben; dewyl de ouderlingen, die van Nemroth misleyd waeren, geloofden dat het vuer den oorsprong van alle geschapen dingen was, zoo meynden zy hem geenen naem te konnen geven die verhevender was als den genen van Sol, die vuer of zonne beteekend, want zy aenzagen hem, ten opzigte van zyne rykdommen, deugden en wetenschappen, als eenen heer van den hemel afgekomen. Zommige hebben ook den naem van Sol of de Zonne, gegeven aen Apollo of Phoebus, den zoon van Jupiter uyt Creten en Latona. Den zoon van Hyperion word van Homerus insgelyks de zonne genoemd.
Van twee godinnen, Diana genoemd.
De eerste, die de zuster van Sol was, is zeer hoog geagt geweest, gelyk Cicero in het boek van
de natuer der goden verhaeld, maer het is deze Diana niet, daer de poëten van zeggen dat zy haer tot eenen eeuwigen maegdelyken staet verbonden heeft, die de jagt zoodaenig beneerstigde, dat zy by dage noyt in den hemel wilde blyven. Deze laetste was eene dogter van Jupiter den cretenser en Latona.
Van Minerva of Pallas.
Deze wyze en subtiele maegd onthield haer by een staende water of lak, genoemd
Tritonidem, na het welk zy ook Tritonia genoemd is; men noemd haer ook Pallas,
volgens het eyland Pallante in Thracien, het welk zy bewoonde, en van wegen den reuze Pallantem, die zy gedood heeft, waerom zy voor de godinne des oorlogs gehouden word. De onzekerheyd van haere afkomst is oorzaek dat men vercierd heeft dat zy, zonder moeder, u y t de herssenen van Jupiter geboren is; zy heeft het wollewerk en de weverye uytgevonden. waerom de drapeniers en wevers met groote plegtigheyd haeren feestdag plagten te vieren, gelyk Ovidius verhaeld; Bocatius zegt haer de u y t vindster te wezen van het gebruyk der olien, van de leger-schikking, de getallen, het smeden der wapenen en meer andere dingen; daerom word zy gehouden voor de godinne der wysheyd, gelyk Cicero schryft; men heeft haer tot Athenen en tot Roomen verscheyde tempels en autaeren gestigt.
Van twee Ceres, godinnen van het Zaed.
Ceres is in groote agting geweest by de Siciliaenen, zy heeft den akkerbouw
uytgevonden, en de maniere geleerd om de aerde te ploegen en te bezaeyen, het koorn te dorschen, tusschen molensteenen te vermorzelen en daer vervolgens brood van te bakken; want te vooren voeden zig de menschen met eekelen en hout-appelen. Om deze reden word zy de godinne van het zaed genoemd. Men meynd dat zy eene dogter van Saturnus en Cybele geweest is, andere van Proserpina en haeren
broeder Jone. Bocatius spreekt nog van eene andere Ceres omtrent Eleusium, eene stad in Attica, die de zelve wetenschappen bezat en in haer land niet min geëerd wierd als de voorgaende.
Van Phoebus of Apollo.
Apollo, die zommige ook Sol noemen, gelyk voorzeyd is, heeft het snaer-spel en
bezonderlyk de harp uytgevonden, alsmede de poëzy en geneeskonst; die zynen zoon
Esculapius naermaels verbreyd heeft; hy was ook den vinder van zekere konst Phitonica genoemd, door de welke men eenen kwaeden geest te wille kan hebben,
gelyk de vrouw tot Endor, die Samuel opwekte, 1 Reg. 28. Dezen Apollo was zoon van Jonis, hy wierd als eenen verlichten man binnen zyn leven zeer hoog geagt en koning gemaekt, naer zyne dood wierd hy geëerd als eenen god, ook houd men hem voor den vinder der wysheyd, waerzeggery en krygskunde, waerom hy verbeeld word met eene harp en boge in de hand.
Van Isis, de egyptische godinne.
Zy was de dogter van den koning Inachi, en bragt in Egypten, alwaer zy uyt
Griekenland aenkwam, de letteren en het geschrift, en schreef de Egyptenaeren wetten voor, waerom zy van de zelve in zoo groote weêrde gehouden wierd, dat zy haer uyt den hemel geloofden gedaeld te zyn en haer diesvolgens eerden als eene godinne; zy leerde dit onbeschaefd volk het land ploegen en bezaeyen, en brood maeken van de graenen die het voordbragt. Haeren man was Apis of Serapis, die de Egyptenaeren ook Osirim noemen, hy wierd aengebeden onder de gedaente van eenen wilden os of stier.
Van Mercurius, den Konstenaer.
Dezen leerde de menschen verscheyde wetenschappen en wierd in zynen tyd als eenen god geëerd; de poëten noemen hem den taelman der
goden, alsook den voorstaender der kooplieden; den god der welsprekentheyd en der dieven; hy heeft de zeven-znaerige lier uytgevonden, en die aen Orpheus gegeven. Men zegt dat deze lier, om de zoetigheyd van haer geluyd, onder de sterren geplaetst is, want eenen troep sterren zig in deze gedaente vertoonen, zoo Isidorus schryft;
Mercurius was in alle konsten uytnemende ervaeren, zoodanig, dat hy met zyne
kruyden de doode zoude verwekt hebben, daerom is hy naer zyne dood onder de goden gerekent. Hy was den zoon van Jupiter en Maïa, van wie de maend maïus of
mey, haeren naem ontleend heeft.
Van Bacchus, den Wyn - god.
Dezen vond in Griekenland aldereerst de maniere om den wyngaerd te oeffenen, en wierd daerom als eenen god gekroond; hy deelde ook zyne wetenschappen mede aen de vremde volkeren die in dit gewest aenkwamen, en onder andere, leerde hy de Duydsche eenen drank van geerst brouwen, die men bier noemd. Men meynd dat
Jupiter den cretenser zynen vader geweest is en zyne moeder Semele, dogter van Cadmus, koning van Theben in Beotien.
Van Janus, den italiaenschen god.
Janus, eenen vader en god der goden, eenen geheelen minnelyken en lieffelyken
man, alsook eenen beminner van het gezelschap, heeft aldereerst in Italien begonst te regeren en aldaer Saturnus gewonnen; zommige meynen dat hy met twee hoofden verbeeld word van wegen zyne voorzigtigheyd, om dat eenen wyzen voor en agter hem ziet, ten eynde van alle ongelukken te vermyden.
Men zegt dat hy van Phenicien was, en de natuerkunde in Italien bragt, ook zoude hy 200 jaeren geleeft hebben; in oude tyden dede men hem offeranden op twaelf autaeren, als of hy den heer van de twaelf maenden geweest had. Alexander
den rechtsgeleerden schryft, dat men Janus in de eene hand eenen sleutel en in de andere eenen scepter gaf; zommige willen dat het Noë was, den welken niet 200, maer wel 950 jaeren geleeft heeft. Dezen had by de oude verscheyde naemen, als de gene van Vertumnus, Enotrihs, Promonus, Chaos, Janus, enz. en dat men hem met twee aenzigten verbeelde, zulks konde bedieden om dat hy geleeft had in twee weirelden, de verdronkene agter zynen rug en de nieuwe voor hem zag.
Nogtans is het wel mogelyk dat 'er nog eenen anderen Janus uyt Phenicien gekomen is, die aenbeden geweest is voor eenen god.
Van Saturnus en Picus in Italien.
Saturnus, den zoon van Janus en den vader van Jupiter, was uyt het geslagt van Nemroth, hy begonst te regeren naer zynen vader Janus, en wierd vervolgens van
zynen zoon Jupiter verdreven. Picus word voor den mest-god gehouden, ten opzigte dat hy het gebruyk ingevoerd heeft van het land te mesten. Ook wist hy toekomende dingen uyt het geschrey der vogelen te voorzeggen, en regeerde als den derden koning in Italien.
Eenige houden Janus voor den oudsten of eersten god, en andere Belus. Zommige spreken van Demorgorgon, den oudsten bewoonder der konkelen van Arcadien, aen wie Bocatius zyne geslagt-lyst der goden begint: van dezen is Ether voordgekomen, en van hem Celion of Vranus, ook eenen ouden afgod. Voorders hebben de heydenen de kragten die zy in de natuer zagen voor goden aenbeden, de welke zy somtyds
nymphen of halve godheden noemden. Van alle deze in het byzonder te schryven
zoude hier te lang vallen, nadien zy schier ontelbaer zyn.