Van den langen ouderdom der Menschen, en van de dieren of beesten.
DENH. Augustinus schryft, dat vele menschen voor den zondvloed tot 900 jaeren
geleeft hebben, maer niemand is tot de 1000 gekomen, ten minsten meld den bybel zulks niet. Dit is geschied door de goddelyke voorzienigheyd, op dat het menschelyk geslagt zoude vermenigvuldigd en de konsten uytgevonden worden. Ook had de natuer op dien tyd meer kragt, en de menschen waeren van eene kloeker gesteldheyd als tegenwoordig, want hoe oudere weireld, hoe kranker, en hoe langer de natuer verloopt, hoe zwakker zy word. De weireld, gelyk Carion zegt, slagt een oud huys of tabernakel, dat van grooten ouderdom overheld of dreygd te vallen.
Maer daer by, zoo Augustinus zegt, zyn die niet te gelooven, de welke willen voorgeven, dat in den voorzeyden langen ouderdom tien weken voor een jaer genomen worden, zoo dat 900 voor 90 jaeren zouden gerekend zyn, want Plinius getuygd dat 'er hedendaegs nog menschen gevonden worden die tot 200 jaeren leven. Een voorbeeld hier van in den persoon van Joannes Temporibus, den wapendraeger van
Karel-den-Grooten, die den ouderdom van 361 jaeren bereykt heeft, en overleden
is in het jaer Ons Heeren 1160.
Josephus schryft aldus: ‘maer niemand, ons leven en de kortheyd onzer dagen
gelykende tegen het leven der oude, zal houden valsch te wezen het geen van hun gezeyd word, nemende daer uyt zyn voornemen, om dat nu het leven zoo verre niet komt, meynende dat zy ook tot zulken ouderdom niet gekomen zyn, want de ouden waeren Godt aengenaem, en zyn versch
maekzel, ook gebruykten zy beter en bekwaemer spyze om lang te leven. Voords ook om de neêrstigheyd die zy deden tot de deugd, en om de nuttigheyd der konsten die zy uytgevonden hebben, als de sterrekunde en landmeterye, heeft Godt hun langer leven verleend, van welke konsten zy geene verzekerdheyd zouden hebben konnen krygen, hadden zy min dan 600 jaeren geleefd, want zoo veel jaeren maeken een groot jaer van des hemels-loop. Hier van geven niet min getuygenis alle de schryvers der oude geschiedenissen, zoo wel der Grieken als der oudere grover natien; want
Manecho, den beschryver der egyptische geschiedenissen, en Berosius, der
chaldeesche dingen, voords ook Mochus, Hestiëus en Hieronymus, den egyptenaer, die de geschiedenissen der Phenicers be schreven heeft, spreken met ons; Hesiodus
Hecateüs, Vellanicus, Acusilaüs, Ephorus en Nicolaüs, vertellen dat de voorleden
onders hun leven tot 1000 jaeren gebragt hebben.’ Deze zyn de woorden van Josephus. Voorders leest men, gelyk voorzeyd is, dat de godvrugtige ouders voor den zondvloed geen vleesch aten, zig te vreden houdende met het geen de aerde
voordbragt, niet willende, om hunne lekkernye en wellustigheyd te voldoen, eenige dieren van het leven berooven, zonderling zulke dieren of beesten die de menschen dienstig en behulpzaem zyn, als ossen, daer men het land mede ploegd, en andere, alsook deze arme beesten, die goedertieren en onnoozel zyn, en den mensch geenzins schaedelyk, van welkers melk en vel dén mensch gevoed en gekleed word. Overzulks had Pythagoras, in Italien zynde, met de dieren groot medelyden, en had al het volk geern daer toe gebragt dat zy tot hun voedsel geene zouden gedood hebben, gelyk
Ovidius schryft. Nu heeft Godt zulks toegelaeten, zoo men in het H. Schrift vind,
diesvolgens word 'er met beesten te slagten niet misdaen, maer die uyt vreedheyd
onnoozele dieren tergen en kwellen, misdoen (zoo het schynd) tegen Godt. Prop. 12 staet: den regtveêrdigen kend de zïel zyns vee; maer het ingewand der ongoddelyke
is vreed; en Deut. 22, belaste Godt, dat men in eenen vogel-nest de moeder met de
jongen niet nemen of rooven zoude. Godt had agt op de dieren of beesten, zoo men leest Joan. 4. Exod. 25. Deut. 11. Gen. 8 en Psalm 35.
XV Kapittel.
Van het verschil der Jaeren, de verdeeling der Tyden en de rekening van aen de Diluvie tot dat Abraham uyt Chaldeën trok.
AENGAENDEde tweede eeuw of ondheyd der weireld, vald by de oude schryvers groot verschil in de telling of rekening der jaeren. Volgens zommige zoude zy begonst zyn als Noë uyt de arke trad, gelyk voorzeyd is, en geduerd hebben tot aen de geboorte van Abraham, het welk, na de rekening der Hebreeuwen, eenen tyd van 292 jaeren zoude maeken. Esebius, eenen christenen schryver, heeft dien tyd merkelyk verlengt, en zegt den zelven van 942 jaeren geweest te zyn. Met hem stemmen overeen de 70 overzetters der H. Schriftuer. Augustinus, dien hoogen leeraer, teld in dezen tweeden ouderdom der weireld 1072 jaeren, en Beda maer 522. Dit groot verschil in de tydrekening heb ik aen geene andere oorzaek konnen toeschryven, als dat 'er misschien in de veelvuldige vertaelingen dezer boeken, eer zy tot ons gekomen zyn, by misslag of door onagtzaemheyd, in de getallen eene letter misgesteld of uytgelaeten is, het welk terstond eene merkelyke verandering in de telling brengt. Ook zoude deze dwaeling konnen toegekomen zyn by de ongelykheyd der jaeren, want de Egyptenaeren hebben 'er
gehad van twee maenden; die van Arcadien van dry, en de oude Romeynen, onder
Romulus, van tien; by het jaer van welke laetste Numa Pompilius naermaels nog twee
maenden gevoegd heeft, te weten, januarius en februarius.
Het jaer der oude Romeynen begon met de maend maert; op den zelven tyd neemd ook zynen aenvang het geen der Hebreeuwen. De Grieken beginnen hun jaer ontrent S. Lucia -dag, alswanneer de dagen ten korsten zyn; de Joden in maert, ten tyde van de nagt en dag evening, oequinoxium genoemd, alsdan roept den wilden ezel twaelf mael daegs en twaelf mael 's nagts. De Egyptenaeren beginnen het jaer in den herft, de Arabieren en Chaldeërs in 't oosten in den aenvang van october, als dag en nagt ook even lang zyn. Alsdus is ook in het gezigt van Daniël october de eerste van de vier maenden. De Abassinen of indiaensche christenen onder Prête-Jan, beginnen hun jaer op St. Jans onthoofdings-dag, in ougst-maend: iedere van hunne maenden heeft dertig dagen, daer schieten op het jaer zes dagen over, zoo Franciscus Alvarez schryft.
Ons jaer, volgens het kerkelyk gebruyk, begint op den eersten van januarius, welke maend alsdus genoemd is na den afgod Janus, aen wie zy by de heydenen toegewyd was. Volgens de manier der rechtsgeleerde en den weireldlyken handel, begint ons jaer anderzins op paesch-avond, het heeft 365 dagen en 12 gewoonelyke maenden; maer zommige maeken maenden van vier weken en vinden 'er alsdus 13. Iedere weke heeft 7 natuerlyke dagen, van welke natuerlyke dagen men geenen nagt rekent, want den nagt word met den dag getelt, maer de artificieele dagen, die de konstenaeren afwagten om iet uyt te werken, beginnen maer met den opgang der zonne en dueren tot haeren ondergang. Den natuerlyken dag heeft 4 deelen, van 6 ueren ieder deel, de nere heeft 4 punten, het punt 10 momenten, den moment 12 uncien, de uncie 47 athomos, den athomos, dat is de laeste verdeeling en word niet voorder verdeeld.
Beter en veel gemakkelyker is het ons jaer te beginnen op den eersten januarius als op paeschavond, ten opzigte dat dezen feestdag verspringd, zoo nogtans dat, als men alsdus rekend, overgeschrikt worden de 33 jaeren die Onzen Heer op de weireld geleeft heeft, waer door het schynd als of hy maer zoude geleeft hebben van den nieuwjaer-dag tot den goeden vrydag, dat is ontrent dry maenden tyd, alhoewel (gelyk wy in het 2 kap. van ons 4.deboek zullen zeggen) voor het eerste jaer des Heeren maer 7 dagen geteld worden. Daerom zullen geene historie- of kronyk - schryvers zig schikken na de rekening der rechtsgeleerde, maer naer de pauselyke telling. Niet dat alle rechtsgeleerde aldus te werk gaen, want by de Hollanders, die hier beter en wyzelyker doen, is de gewoonte anders. Ook zal 'er eene verandering moeten gedaen worden in de groote jaeren des hemels, van de welke ieder zes gemeene jaeren inhoud, of anders zullen alle onze feestdagen met 'er tyd kwaelyk komen, als den kouden Kerst-nagt in den zomer, den goeden Vrydag en St. Jans-misse in den winter, het welk eene groote schande zoude zyn.
Zulks te doen had voorgenomen Nicolaus Copernicus, van Cracouw in Polen, by hulp van de pauselyke magt, en op het verzoek van zommige princen en koningen, die hunne berugdste sterrekundige daer toe zouden gezonden hebben, want 't is het werk van eenen mensch alleen niet, te volmaeken het geen verloren is, uyt de boeken des konings Ptolomeus Philadelphus, die een werk vergaederd heeft dat alle wis- en sterrekundige met groote verwondering aenzien. Daer kan ook eene rekening, die niet te verwerpen is, getrokken worden uyt het H. Schrift, het welk zegt, dat 'er zederd de diluvie tot dat Abraham uyt Chaldeën trok, verloopen zyn 363 jaeren en 10 dagen, het welk berekend word als volgd!
De diluvie duerde 1 jaer en 1 dag.
Sem, zoon van Noë, won Arphaxat, 2 jaeren naer de diluvie.
Arphaxat, oud zynde 35 jaeren, won Sale. Sale, oud zynde 30 jaeren, won Heber. Heber, oud zynde 34 jaeren, won Phalech. Phalech, oud zynde 30 jaeren, won Reu. Reu, oud zynde 32 jaeren, won Saruch. Saruch, oud zynde 30 jaeren, won Nachor. Nachor, oud zynde 29 jaeren, won Thare.
Thare, oud zynde 70 jaeren, won Abraham, die van Godt aldus genoemd wierd. Abraham, oud zynde 70 jaeren, trok uyt Ur in Chaldeën, gelyk men vind Gen. 11.
Dit maekt te zaemen 363 jaeren en 10 dagen, waer mede wy dit kapittel sluyten.