Van Europa, het derde deel der Weireld.
VANoude tyden hebben de weireld-beschryvers den ganschen aerdkloot
ouderscheyden in dry deelen, als Asia, Africa en Europa, niet om dat zy gelyk van grootte zyn, want Asia is veel uytgestrekter dan Afrika, en Afrika is veel grooter als Europa, maer om dat die den schepper aller dingen, door de tusschen - vloeying van groote zeeën of rivieren, zoo wel van malkanderen gescheyden heeft, dat deze verdeeling niet beter zoude konnen gevonden worden.
Boven de dry voornoemde weireld-deelen, is 'er nog een ontdekt, in het jaer Ons Heere 1497, op het bevel van Ferdinand, koning van Castilien, groot-vader van
Keyser Karel den V; dit deel is eerst gevonden geweest door Christophorus Colombus,
alhoewel nien valschelyk de eer geeft aen Americus Vespucius, naer den welken men het Amerika noemd; het word ook de West-Indiën en de nieuwe Weireld genoemd, om dat het te vooren by ons volstrekt onbekend was. Het is veel
grooter als Asia en word van 150,000,000 menschen bewoond, men vind 'er ook menigerhande gedierten.
Europa, gelyk Isidorus, Bocatius en Vincentius zeggen, is aldus genoemd volgens den naem van eene edele maegd, de dogter van Agenor, koning van Phenicien of Lybien, die van Jupiter geschaekt en in Creten gevoerd wierd. Zy was begaeft met eene zonderlinge schoonheyd, verstand en andere uytmuntende hoedaenigheden, waerom haer (zoo Bocatius schryft) in Europa een pragtig metaelen standbeeld opgeregt is, door de hand van den grooten philosoph en meester Pythagoras.
Dit derde (nu het vierde) deel der weireld, begint, volgens Orosius, aen de bergen
Ripheï genoemd, aen de broek-landen of meirschen Meotidis, en aen de rivier Thanaïs,
die van den oosten nederstroomd nae het westen; het strekt tot aen de groote noord-zee, tot aen het Waelsche land en tot tegen den Rhyn, die de groote zeevaerd is, voorders tot aen den Donauw, den welken zynen loop tegen den opgang der zonne neemd, en met zes geweldige rivieren in de zee stroomd, welke rivier men in zommige landen Isther en ook Silim noemd. Het oost- en zuyd-eynde van Europa begint aen Pontus; dit weireld-deel is geheel aen de groote zee gelegen en eyndigd in de eylanden van Gades.1
Het eerste gewest van Europa is
Neder-1 Europa paeld tegen het westen en het noorden, aen den grooten occeaen; langs den oosten paeld het tegen Asien, de Azofsche- en Zwarte zee, en langs den zuyden tegon de middenlandsche zee, die Europa van Afrika afscheyd. - Europa heeft 153,529 vierkante mylen, van 15 in eenen graed, aen opervlakte, zynde een zestiende der oppervlakte van den aerdbol. Deszelfs bevolking word gerekend op 180 millioenen en half zielen, het welk door elkanderen 1177 inwoonders par vierkante myle maekt; dog men moet aenmerken, dat deze bevolking zeer ongelyk verdeeld is; want indien men, by voorbeeld, in de Nederlanden 4550 zielen par vierkante myle teld, bevat 'er Rusland maer 447, Zweden 362 en Noorwegen 188. Men teld in Europa 17 onderscheydene natien: de roomsch-katholyke zyn 'er ten getallen van omtrent 100 millioenen; de protestanten van verschillende gezindbeden 42 millioenen; de onvereenigde Grieken 32 millioenen; de mennoniten 240,000; de methodisten 190,000; de unitarissen 50,000; de quakers 40,000; de mahometaenen 2,630,000 en de joden 2,060,000.
Scythien, het welk, ter oorzaek der groote menigte woeste volkeren die het zelve bewoonen, Barbarien genoemd word, het strekt tot aen de poelen Meotidis. Hier naer volgd Gotthenland, Daelen, Germanien, Gallien, het eyland Brittanien, Orcades en vele andere eylanden. Spagnien, op welkers uyterste Europa eyndigd, is aen de nederste zyde van dit weireld deel gelegen, aen deszelfs opperste zyde liggen vele groote landen en ryken, als Pannonien, Mesien, Tracien en Griekenland, alsmede Italien en deszelfs eylanden.
Europa is eene zeer vrugtbaere landstreek, genietende eenen natuerlyken invloed des hemels tot overvloedigheyd van graenen, wynen en alderhande boomen. Zy is doorsneden van zeeën en rivieren, en vervat menigvuldige schoone steden en deftige kasteelen. Haere bewoonders zyn veel beschaefder, schrander en strydbaerder als die der andere weireld deelen. Zy zyn ook grooter en sterker, (gelyk Plinius schryft), koelder van moed, cierlyker van lichaem en schoonder van aenzigt als de volkeren van Afrika en Asia. De grootste breede van Europa gaet boven de 225 duydsche mylen niet. Omtrent haer midden loopt zy zuyden noordwaerds zeer wyd uyt, op de wyze van twee draeks-vleugelen. Zy heeft omtrent 750 duydsche mylen in de lengde, van aen de rivier Thanaïs tot aen de Gaditaensche zee, of de kolommen van Hercules. Voor eerst (zegt Apianus, die de verdeeling van Europa maekende, aen de andere zyde begint) vertoond zig Spagnien, in dry deelen bestaende: het eerste, van de Grieken Iberia genoemd, verbeeld den kop van den draek voorzeyd. Het word anders gedeeld in dry koningryken, te weten, Betica, anders genoemd Grenaden; Lusithanien of Portugael; Tarraconien. Het tarraconeesche word weder
verdeeld in vyfryken, als Galicien, Navarre, Castilien, Catalonien en Arragon Naer Spagnien volgt Gallien of Vrankryk: het word van het voornoemd land afgesneden door de Pyreneesche bergen, en oostwaerds door den snel-vlietende Rhyn; de andere deelen strekken tegen de Brittanische zee en den occeaen. Ptolomeüs onderscheyd Gallien in vier deelen, te weten: het Aquitaensche, het Lionsche, het Belgische en het Narbonsche. Die omtrent den Rhyn woonen, worden Nederlanders genoemd, alsook Overlanders of Hoogduydsche. Hoogdnydschland paeld aen Sarmatien, en noordwaerds word het door de groote germanische zee of den occeaen bynaer in eene regte streek afgedeeld, uytgenomen dat Cimbrenland, het schier-eyland Chersonnesus, benevens een gedeelte van Holsacien en Denemerken wat zeewaerds uytspringen. Het eyndigd zuydwaerds aen het duydsch gebergte, en is om zyne vrugthaerheyd niet min dan andere landstreken te pryzen, hebbende omtrent de gebergten verscheyde mynen van goud, zilver, koper en andere berg-stoffen. Het word in vele plactsen besproeyd van voornaeme rivieren, als den Donauw, den Rhyn, de Elbe en meer andere. De Duydsche zyn dappere en getrouwe krygslieden, en zeer wel geoeffent in de handeling der wapenen. Onder deze bekleeden de Swaben den eersten rang, daer naer volgen de Franken, Durnigers en Vogtlanders. Nae het zuyden ligt Beyeren, Moravien, Oostenryk, Hongarien en het land van Mesien, langs den Donauw tot aen de zee strekkende. In het midden is gelegen het koningryk van Bohemen, rondom afgesloten met eene groote bosschagie, genoemd Sylva Hiremia, die aen het zelve tot eenen muer verstrekt. Ten noord-oosten ligt Myssen en Saxen, en van daer nae den Rhyn toe, Westphalen, Hessen, Harisien, Vriesland en Holland. Boven Saxen ligt Hotsacien, Silesien, Michelburg, Marca en Pomeren, welke laeste gewest nae Sarmatien toe strekt.
In Sarmatien woonen de Pruyssen, Lyflanders, Russen en Polaken, die van Walachien en Sevenbergen, benevens die van Dacien of Septem Castra.
Thracien, nu Griekenland, begrypt de volgende landschappen: Epirus, Achayen, Macedonien, Moreën, enz. op den arm van de adriatische zee ligt Dalmatien, Slavonien, Hystrien en Forum Julii. Al het geen daer boven is, word begrepen onder den naem van Italien, tot welke landstreek de naervolgende provintien behooren: Campanien, Calabrien, Latium, Apullien, Tuscien, Umbrien, Lombardien, Venerien en Anconen. Eene voordere verdeeling der landen van Europa zoude hier te wydloopig vallen, daerom hebben wy menigvuldige prinsdommen, hertogdommen en
graefschappen agtergelaeten.