Van den val der Engelen en de Duyvelen.
DENalmogenden Godt heeft de hemelsche geesten of engelen, als schepselen na hunnen aerd, van niet geschapen; goed en tot kennis en liefde van den eenigen Godt, op dat zy in het onsterffelyk licht voor zyn aenschyn zouden wandelen: maer zoo haest als Lucifer (die men, om zyne onbegrypelyke schoonheyd, Licht-draeger naemd, en na wie de morgen-sterre ook genoemd word) zig uyt ydelheyd bestond toe te schryven het geen hy
niet was, wierd hy, om zyne aengenomen boosheyd, met zyne aenhangers, uyt het licht in de duysternis geworpen, mids hy CHRISTUS, die hy in Godt toekomende zag, voor zynen Heer en Godt (uyt veragting) niet wilde herkennen en eeren, ja zynen stoel nevens Gods troon wilde stellen, en hem in majesteyt gelyk zyn.
Hier van maekt het H. Schrift in zommige plaetsen gewag, zonderling by Ezechiël, die van den prins van Tyr schryft als of hy zoude gezeyd hebben: ik ben Godt, en in
Gods stoel ben ik gezeten. En wederom: gy teeken der gelykenis, vol wysheyd en volmaekt in schoonheyd, in de wellustigheyd van Gods Paradys hebt gy geweest; alle kostelyk gesteente was uw overdeksel, als den sardius, topasus en jaspis, chrysolitus, onix en berillus, saphirus, carbunculus en smaragdus; het goud is het werk uwer schoonheyd, en uwe gaten zyn bereyd geweest op den dag als gy gemaekt zyt; gy waert Cherub, uytgestrekt en overdekkende, en ik heb u gesteld op den heyligen berg Gods; in het midden der vuerige steenen hebt gy gewandeld; gy waert volkomen in uwe wegen, van den dag uwer schepping, tot dat'er boosheyd in u gevonden was.
En voorder: gy hebt gezondigd, en ik heb u geworpen van Gods berg, en u verdorven. Ezech. 28.
In in het boek der Openbaeringen, het 12 kap. staet van den grooten draek, die het derde deel der sterren (dat waeren de engelen) met zig trok; van den oorlog tusschen
Michaël en Lucifer, en van zynen val: gelyk ook den Heer CHRISTUSzegt, dat hy hem zag vallen als eenen blixem; daerom staet'er geschreven: wee de aerde! want
den duyvel is tot u-lieden nedergedaeld met groote toornigheyd, wetende dat hy zeer weynig tyd heeft.
De kwaede engelen dus uyt den hemel geworpen zynde, zyn veranderd in afgrysselyke duyvelen, ja zoo afgrysselyk, dat eenen mensch op het aenschouwen der zelve niet kan levendig blyven; en de schoonste uytgeworpen engelen, zoo men meynt,
zyn de leelykste duyvelen geworden. Deze zyn niet alle in de hel gevallen, maer ieder volgens zyne verdiensten; zoo dat zy, door de beschikking Gods, zommige in de locht, andere in het water, en eenige in de aerde en in meer andere plaetsen schuylen: en gelyk zommige zeggen, hangen zy in de locht zoo dik en menigvuldig als de kleyne stofkens die men in de straelen der zonne ziet opstuyven. Eenige geheyme boeken willen, dat'er simpele kwaede geestjens zyn, die nog hopen zalig te worden, om dat zy uyt opgezette boosheyd met Lucifer niet zamenspanden, maer, overmids hun kleyn verstand, twyffelden wie in deze muytery den sterksten zouden blyken: doch dit word niet aengenomen.
In Noorwegen, Lapland, Biarmia, Scrifinia en en Noordbodia (of den bodem van het Noorden) plagten zy hun veel op te houden; zoo dat de lieden daer veel
gemeenschap mede hadden, en dat'er wonderlyke dingen van gebeurden: maer Godt, die men niet verderven kan, gebruykt deze kwaede geesten ook tot zyne eere; naementlyk tot een ridderschap, beproeving en oeffening zyns volks, op dat zy het zelve, door hunne gestaedige aenvallen en laegen, tot goddelyke ridders zouden maeken. Van deze komt veelerleye boosheyd en aenvegting voord. De duyvelen worden doemones genoemd, en van Plato, cacadoemones, dat is, wetende en arglistig; want den duyvel heeft door den val zyne konst niet verloren, het welk hem tot meerdere pyne strekt, als hy de sterkte zyner wederpartye bekennen, voor de oogen zien en weten moet: waer by hy de Schriftuer zoo wel onderzoekt als eenige
schriftgeleerden; ja alle menschen zyn maer zyne leerlingen te agten. Hy is ook zeer oud; want hy heeft ontrent 5000 jaeren bereykt: waer by hy, door de landuerige onderving en dagelyksche beproeving, veel te subtielder te aenmerken is.
Daer-en-boven is hy zeer bedriegelyk, en kend de natuer en den aerd aller dingen; ja dat meer is, hy weet als eenen wind
in een lichaem te maeken, en de menschen met alderhande herssen-schimmen en guychelwerken te verblinden.
Met een woord, hy kan wonder veel, doch niet alles; ja in 't geheel maer zoo veel als Godt hem toelaet. Voorders is hy eenen die zig meer onderwind dan hy vermag.
Ten tweeden word den duyvel genoemd sathan, dat is, eene wederparty of
tegenstryder Gods; ten derden, behemoth, Job 40, het welk een rund of wild dier
beteekend; ten vierden, leviathan, dat is, eene toezetting, om dat hy tot alle dingen toezet; ten vyfden, apollion of eenen uytroeyer en verderver, gelyk in het boek der Openbaeringen, aen 't 15 kap. gezien word; ten zesden, diabolus, dat is, ter neder
geworpen; in het grieksch, eenen lasteraer, tenteender of greeter; ten zevensten,
eenen beschuldiger, gelyk Apoc. 12 gezeyd word; ten achtsten, eene slang en eenen draek, ibid.; eenen leeuw, 1 Petr. 5; eene ader of angel, Isaïas 25; een coluber of kromme slang, ibid. 27; den beer uyt het bosch, die zonderlinge beest, psalm. 79; den verwyter en lasteraer, ibid. 15; den valschen en bedriegelyken, ibid. 42; den vyand in de heylige plaets, ibid. 73; den ongoddelyken en hooveêrdigen, ibid. 9; den steêrt, Isaïas 9; de zonne van den wyzer van Pharaö, ibid. 9; hoog geagt, ibid. 2; den onbesnedenen en besmetten, ibid. 52; morgen-sterre, arm, den verschatter, den heerschappenden, het zaed der alderkwaedste, ibid. 14; het stof, ibid. 16; Sobna, provost des tempels, ibid. 23; bedrieger, ibid. 32; Bel, hooveêrdig, Jerem. 1; eenen overtreder, ibid. 2; oven, Ozeoe 7; een onreyn vat, ibid. 8; veragt, Abd. 1; eene beest des doodslags, eenen zotten herder en afgod, Zachar. 11; Belial, Nun. 1, 2, Corinth. 6; tegenpartyder en boozen, 2 Thessalon. 2; eene beest, Apoc. 13, 16, 17 en 19; den geest der bedriegelykheyd, 1 Timoth. 4; den boozen geest, 1 Reg. 16; den geest der sluymering, Isaïas 29; den geest der zwymeling, ibid. 19 en 29; den geest der geveynsdheyd en
blaezendheyd, 1 Corinth. 4, 1 Timoth. 4; den geest der hooveêrdigheyd, gierigheyd en blasphemie, Ezech. 29.
Uyt alle deze verschrikkelyke naemen en eygendommen, kan ieder wel dunken hoe vervaerlyk en vreezelyk den duyvel moet wezen, nademael hy ons in de Schriftuer aldus afgebeeld staet.
IV Kapittel.
Van de Ziel en den Geest des Mensch.
ARISTOTELESen Plato zeggen dat de ziel is een onzienelyk wezen, het welk zig zelven beweegd of beroerd. Zeno zegt, de ziel is een getal, hem zelven bewegende.
Pythagoras noemd die harmoniam, dat is eenen lieflyken toon; Paphinoës, ideam,
of een geïmagineerd beeld. Asclepiades schryft aldus, de ziel is eene oeffening der vyf zinnen. Hippocrates noemd die eenen subtielen geest, door het geheel lichaem verspreyd; Eradius, een licht en eene vonk des goddelyk wezens. Democritus zegt dat de ziel eenen ingestorten geest is: hy noemd die ook atomis, het welk de straelen der zonne beteekend; waer by hy voegd dat geheel het lichaem is pervium, dat zyn doorgangen van de magt en beweging. Diesvolgens zegt Parmenides, dat de ziel van aerde en vuer is; Epicurus noemd die een zamenstelsel van vuer en licht; Ipertus, een vuer in de kragt en eenen hemelschen oorsprong. Vele hebben de ziel als eenen wind en eenen adem des mensch geagt, om dat de levende lichaemen, door het ademen, den wind uyt en intrekken; doch dit zyn alle ongegronde gevoelens der heydenschen leeraeren en philosophen.
NOTA. Sophos is by de Grieken zoo veel te zeggen als wys; en daer van komt het woord philosoph, dat eenen beminnaer der wysheyd beteekend, gelyk, Pythagoras zig uyt oodmoedigheyd noemde.
Hy was den eersten die dezen naem invoerde; maer de Persiaenen noemen hunne Wyze Magi.
Nu, om een rechtmaetig denkbeeld van de ziel te geven, zoo is zy een
onlichaemelyk wezen en substantie van Godt, het lichaem toegevoegd en ingestort om dit te bestieren, en daer mede vereenigd te zyn als eenen beweger met den beweegden: en dezen is den levenden adem van Godt in Adam geblaezen, waer door hy eenen levendigen mensch is geworden; maer den anderen geest, adem en ziel, door CHRISTUSvan Godt ingestort, diend niet tot het leven des vleesch, maer tot het leven des geest tegen de kwaede lusten des vleesch. In dezen zin zegt Paulus: den
eersten mensch is gemaekt tot eene levendige ziel in het natuerlyk leven, en den anderen tot eenen levendigen geest in het geestelyk leven. Gen. 2, Corinth. 15. De ziel, zegt den H. Augustinus, is een evenbeeld en gelykenis aller dingen, ja een gemoed aller dingen, het welk alle dingen als wasch ontfangt, zelfs die dingen, de welke aen malkanderen gansch tegenstrevig zyn; als goed en kwaed. Zy word ook in de substantie niet veranderd, maer blyft altyd eenen Godt gelykenden geest des levens.
Zommige meynen ziel en geest in den mensch maer eene en de zelve zaek te wezen; andere maeken daer onderscheyd tusschen, zeggende dat de ziel het natuerlyk en den geest het goddelyk leven is. Wanneer nu de ziel door den geest geregeerd word, mag zy geene ziel meer génoemd worden, màer geest; maer als de ziel met haere natuerlyke kragten het lichaem regeerd en beheerscht, en dat den geest onderdrukt word, dan past haer den naem van geest niet, maer dien van ziel. Voorders wild Paulus, dat den geheelen mensch, met ziel, lichaem en geest geheyligd zal worden. 1 Thessalon. 3.
Men noemd de ziel in het latyn anima, welk woord voordkomt van animando, om dat zy het geheel lichaem levendig maekt. Zy word zomwyl ook spiritus genoemd, dat is eenen geest, om dat alle
de natuerlykheyd, geestelykheyd en beestelykheyd des levens in haer verborgen liggen. Men noemd die insgelyks mens, dat is hert of gemoed, om dat zy gedenkt en een Godt gelykende beeld is. Deze naemen worden verward, en veeltyds den eenen voor den anderen genomen. Men neemt ook menigmael anima pro vita, dat is, de ziel voor het leven; om dat wy door de ziel leven, en dat de ziel het leven van den mensch is. Daer is eene andere ziel in de menschen, eene andere in de boomen, en eene andere in de dieren; waer over by de natueren redekundige veel geschreven staet. De ziel is ook niet grooter in dry persoonen als in eenen, in eenen grooten als in eenen kleynen, in eenen als in dry, in alle als in eenen alleen. Duyzend mael duyzend zielen zouden zitten op de punt van eene naelde; want zy beslaen geene plaets. Zy worden d'eene van d'andere niet voordgeteeld, gelyk de lichaemen; nog zyn, als Godt, van inder eeuwigheyd niet; maer zy worden terstond van niet geschapen, wanneer hy die in een lichaem storten wild. Hier van heeft te regt geschreven Hermes
Trismegystus, die men ook Mercurius noemd, eenen heydenschen priester uyt
Egypten, nogtans eenen man vol wonderlyke en godvrugtige wysheyd; alsmede
Plotinus en de voorstaenders der leering van Plato. Deze stoffe is zeer hoog, en diend
in 't openbaer niet veel verhandeld te worden.
Aengaende het lichaem van den mensch, met zyne 542 beenderen en 345 aderen, daer van lust ons niet te schryven; want de ontledingkundige boeken zyn daer vol van. Het is van eene onweêrdige stoffe gemaekt, waer uyt wy reden hebben om ons te veroodmoedigen; maer de ziel is verheven en edel, en dus behooren wy ons te schaemen van booze en ongoddelyke werken te doen. Daer zoude nog al veel te zeggen vallen van Godt, de engelen, duyvelen en zielen, want de hooge naemen van Godt beloopen wel tot 72; maer langduerige redevoeringen zouden den lezer verdrieten; ook dienen zy tot onze voornaeme stoffe niet.
Voorders staet aen te merken, dat het zomtyds niet geoorloft is van hooge en goddelyk zaeken in het gemeen zoo breed te handelen, gelyk ons in Esdras bewezen word, aen wie Godt toeliet de 204 boeken in 't openbaer te brengen voor de weêrdige en onweêrdige, uytgenomen de laetste 70, die hy alleen wilde overgeleverd hebben aen de wyze, 3 Esdr. 14. Ook durfden de oude heydensche philosophen, uyt ontzag en eerbiedigheyd, Godt geenen bezonderen naem geven. De Romeynen en Atheners, insgelyks heydenen wezende, maekten den oppersten Godt eenen autaer, maer zonder hem te noemen. Ovidius, in zyne herscheppingen, roerd nergens den naem van Godt, hier in zeer wys en voorzigtiglyk doende.
V Kapittel.
Van de Weireld, de Eygenschappen der Aerde en de Menschen.
AENGAENDEde weireld zyn zoo veel verscheyde gevoelens by de philosophen te vinden, dat 'er geenen grond in te slaen is. De stoïken, Thales en Aristoteles zeggen dat 'er maer eene weireld is, dog dat zy eene ziel heeft en door vernuft bestierd word.
Domocritus, Epicurus en Metodorus, meynen dat 'er ontallyke weirelden zyn, dog
dat zy geene ziel hebben en uyt voorzigtigheyd niet geregeerd worden, maer uyt natuerlyken loop en genegendheyd. Zommige hebben geloofd dat iedere sterre eene weireld was, dat zy aldus blonken door de klaerheyd der zonne en allegaeder bevolkt waeren; ja dat onze weireld ook zoo zoude blinken, waer 't dat wy de zelve van uyt die andere weirelden aenzagen en dat zy ons even kleyn zoude toeschynen, ter oorzaek van den overgrooten afstand. Pythagoras en de stoïken zyn van gevoelen dat de weireld haer begin genomen heeft en geboren is
als eenen mensch, en dat zy, volgens haere natuer, weder zal vergaen. Epicurus leerd, dat de weireld een begin gehad heeft gelyk een dier of gewas, en Aristoteles, dat zy geen begin gehad heeft, en diesvolgens ook geen eynde zal hebben, even als het menschelyk geslagt. De Grieken bekenden, dat 'er voor het begin aller dingen een wezen en eene onverdeelde gedaente geweest is, en na maete dat dit eenig wezen zig uytbreydde, heeft de weireld eene schikkinge en gedaente onfangen. Plato, Timeus en Strabo, zyn alle dry verscheyden van meyning, uyt welke oorzaek of tot wat eynde de zee gezouten is, en ook op en afgaet. Euripus loopt zeven mael daegs op en af.
Plato en Timeus noemen d'eerste stoffe yle, en zeggen dat zy was zonder kwaliteyt
en kwantiteyt, dat is zonder kortheyd, lengde, kleynte of grootte; zonder hitte, gedaente, plaets of tyd; tusschen eenige substantie en geene substantie. Deze woorden zyn zeer zwaer, en worden aldus uytgeleyd of verklaerd: d'eerste stoffe word gezeyd te wezen zonder kwantiteyt: niet om dat zy het altemael was; want zy had geene grootte, nog was van geene gezette maete, volgens onze manier van spreken. Aldus zegt men dat eenen reus groot is, om dat hy andere menschen in grootte te boven gaet. Ook word zy gezeyd te wezen zonder kwaliteyt, want zy had eygentlyk geene hoedaenigheden; zoo dat men niet konde zeggen dat zy meer heet was dan koud, meer wit als zwart, enz. Voorders was zy zonder verwe, want zy had geene ingeboren verwe van eenig element; zonder tyd, want daer waeren alsdan nog geene tyden;
zonder plaets, want zy had geene gezette plaets, meer opwaerds dan nederwaerds,
of meer in de breedte als in de lengde. Zy was tusschen eenige substantie en geene
substantie; want voor haer ging geene stoffelyke substantie, maer daer is eenige
gevolgd of agter-naer gekomen.
De aerde noemd men terra, van wegens haere oppervlakte, alwaer zy verdort is en gevreven word; en het woordeken terra komt voord van
terrere, dat is vryven. Zy word ook humus geheeten, van humido mari, of de
vogtigheyd der zee daer zy mede vermengeld is. Zy voerd insgelyks den naem van
tellus, om dat wy haer ingewand doorbooren; dien van ops, om dat zy het
koorn-voedsel geeft; den genen van arida, om dat zy geploegd en bebouwd kan worden. Dat zy vogtigheyd in zig heeft, komt dat zy het water zoo naby is, gelyk
Isidorus zegt.
De eygenschappen der aerde beschryft Basilius, in Exameron, aldus: de aerde is het nederste lichaem, zynde in 't middenpunt en alom even wyd van den hemel geplaetst; waerom zy van de Wyze het middenpunt des hemels genoemd word. By de grootte des hemels te vergelyken, is zy het alderkleynste, niet tegenstaende dat zy in haer zelven bovenmaeten groot is.
Tot een teeken van de uytnemende vrugtbaerheyd der aerde, en van haere andere goede eygenschappen, wierd in oude tyden vercierd een zwart vrouwen-beeld, met eene loopende kroon op het hoofd, en op eenen wagen zittende daer getemde leeuwen onder gevoegd waeren. Zy hield in d'eene hand eenen sleutel, en in d'andere een trommelken, en de voerlieden waeren gewapend met bloote zweêrden. Daer by vercierde men dat deze haenenmoeder in den wagen op haere eyeren zat, enz.
Zy wierd by eene moeder vergeleken, om dat zy menigvuldige dingen baerd en voordbrengt, en alle levendige schepselen van voedsel voorziet. Zy droeg eene loopende kroon op 't hoofd, om dat'er op haere oppervlakte allerleye steden en sloten gebouwd zyn, waer mede zy veredeld en vereerlykt word. Zy wierd gevoerd in eenen wagen met raders, om dat zy in de locht hangt en van de zelve opgehouden worden; in eenen wagen die keerlyk is: want als alle dingen beroert worden, blyft de aerde nogtans onbeweeglyk. Dat'er getemde leeuwen onder gevoegd waeren, beteekend dat'er geen geslagt zoo wild en vreed is, of dat het van de aerde overwonnen word. Dat men haer
in d'eene hand eenen sleutel vercierde, bedied dat de aerde in de lente geopend en in den winter gesloten word. Dat de haenen haer volgden, is te zeggen dat de vogelen spyze behoeven, en op d'aerde zaed en koorn tot hun onderhoud komen zoeken, ten dien eynde hunne gewoonelyke verblyf plaets, de locht, verlaetende. Het gerugt van den trommel beteekend het geluyd en 't klinken van den ploeg, als men de aerde is ploegende; want men plagt met metaele ploegen te werken, eer het yzer gevonden was, zoo Isidorus zegt. Dat de voerlieden met bloote zweêrden gewapend waeren, geeft te kennen dat men menigmael de zweêrden moet uyttrekken en vegten, om 't