Ontbreken van kopersmacht

492. De aanwezigheid van afnemers met een sterke onderhandelingspositie kan van invloed zijn

op de mate waarin een onderneming zich onafhankelijk van haar afnemers kan gedragen. Het dominantiecriterium kopersmacht kan een doorslaggevende factor vormen bij de beoordeling of sprake is van AMM. Kopersmacht van de kant van de koper beïnvloedt de marktmacht van de

aanbieder en kan er, afhankelijk van de situatie, toe leiden dat geen sprake is van AMM.²⁴⁴

493. Kopersmacht wordt over het algemeen bepaald door de absolute omvang van de vraag en de

omvang van de afname van de grootste vragers in relatie tot de totale afzet van een onderneming in ogenschouw te nemen. Indien een klein aantal afnemers een groot deel van de totale vraag voor zijn rekening neemt, kan sprake zijn van kopersmacht. In bepaalde gevallen zijn bijvoorbeeld

grootzakelijke klanten in staat om bij hun leveranciers betere voorwaarden te bedingen dan kleinere klanten. Van belang daarbij is wel dat deze vragers dan een alternatief hebben en dat de overstap naar een concurrerende aanbieder of vervangende dienst een geloofwaardige dreiging is.

Feiten en analyse

494. Partijen die zelf niet over een aansluitnetwerk beschikken, zijn in hoge mate afhankelijk van

KPN als aanbieder met een landelijk dekkend netwerk. Andersom is van deze afhankelijkheid geen sprake. KPN is immers een verticaal geïntegreerde onderneming die zelf eindgebruikers bedient.

495. In aanwezigheid van hoger gelegen regulering zijn partijen weliswaar niet volkomen

afhankelijk van de levering van wholesale gespreksdiensten van KPN. Op basis van hoger gelegen regulering kunnen zij die wholesale gespreksdiensten intern aan zichzelf leveren. In veel gevallen is dit niet mogelijk. Tele2 geeft bijvoorbeeld aan dat zij om technische en commerciële redenen op basis van ULL maximaal op [vertrouwelijk: XXX procent] van haar bestaande klantlocaties enkelvoudige gespreksdiensten op basis van PSTN kan leveren.

496. In gevallen – waar hoger gelegen regulering geen mogelijkheden biedt – kunnen andere

partijen naast het eventueel zelf aanleggen van aansluitingen niet anders dan bij KPN wholesale gespreksdiensten inkopen. Gelet op de hoge investeringen die eigen aanleg van aansluitingen met

244

122 zich zou meebrengen, kan deze optie niet worden ingezet als „credible threat‟. Van kopersmacht is naar het oordeel van het college dan ook geen sprake.

Conclusie

497. Het college concludeert dat afwezigheid van kopersmacht bijdraagt aan een AMM positie van

KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.5 Concurrentiedruk van buiten de markt

7.3.5.1 Toetredingsdrempels

498. De dreiging van potentiële toetreding kan ondernemingen ervan weerhouden om hun prijzen

zodanig te verhogen dat ze boven een concurrerend niveau liggen, wat leidt tot een situatie waarin geen marktmacht wordt uitgeoefend. Als er echter aanzienlijke toetredingsdrempels zijn, is het mogelijk dat deze dreiging zwak of in het geheel niet aanwezig is. Exploitanten hebben dan de mogelijkheid prijzen te verhogen en blijvend buitengewoon hoge winst te maken zonder extra concurrentie aan te trekken, wat ertoe zou leiden dat de prijzen zouden dalen. De invloed van deze drempels is naar alle waarschijnlijkheid groter wanneer de markt langzaam groeit en de markt in eerste instantie wordt gedomineerd door één grote leverancier, aangezien toetreders alleen zullen kunnen groeien als zij klanten van de dominante onderneming aantrekken. Toetredingsdrempels kunnen echter minder relevant zijn in markten waarin voortgaande technologische veranderingen en vernieuwing een rol spelen.

499. Toetredingsdrempels zijn in te delen in twee brede categorieën: strategisch en absoluut. Er is

sprake van absolute drempels wanneer ondernemingen de eigendom hebben van of toegang hebben tot, of wanneer aan hen het bevoorrechte gebruik is toegekend van, belangrijke activa of middelen waartoe potentiële toetreders niet op vergelijkbare wijze toegang hebben. Strategische drempels ontstaan als gevolg van het strategische gedrag van bestaande marktpartijen, bijvoorbeeld in de vorm van prijsgedrag (dumpprijzen, wurgprijzen, kruissubsidies en prijsdiscriminatie) of niet met prijzen verband houdend gedrag (zoals toegenomen investeringen, promotie en distributie). Verzonken kosten kunnen een belangrijke toetredingsdrempel zijn. Dit zijn kosten die nodig zijn om toe te treden tot een sector, maar die bij het verlaten daarvan niet kunnen worden teruggekregen. Bestaande ondernemingen, die alleen de lopende kosten hoeven te dekken, zouden de prijzen op een zo laag niveau kunnen vaststellen dat toetreders niet in staat zijn om zowel de verzonken kosten terug te verdienen als te concurreren.

Feiten en analyse

500. Toetreding tot de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten gaat gepaard met

aanzienlijke kosten. Hierdoor is het voor een aanbieder relatief moeilijk om toe te treden. Immers, de meeste investeringen zijn „sunk costs‟, ofwel kosten die niet kunnen worden terugverdiend door een partij die besluit de markt te verlaten. Hierdoor is er geen sprake van een markt waar partijen makkelijk kunnen toe- of uittreden.

123

501. In het algemeen nemen toetredingsdrempels af als gevolg van hoger gelegen regulering.

Partijen hoeven in dat geval minder te investeren in infrastructuur. Tele2, de grootste alternatieve partij die gebruik maakt van het aansluitnetwerk van KPN heeft een dekking van [vertrouwelijk: XXX

procent] tot op het niveau van de aansluitlijn²⁴⁵ en is dus voor een landelijk aanbod van PSTN nog

steeds afhankelijk van wholesalegespreksdiensten.

502. Hoewel het college constateert dat in aanwezigheid van hoger gelegen regulering

toetredingsdrempels afnemen, worden deze niet geheel weggenomen. Conclusie

503. Het college concludeert dat het bestaan van toetredingsdrempels in beperkte mate bijdraagt

aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.6 Afweging en conclusie

504. In het voorgaande heeft het college vastgesteld dat de volgende factoren bijdragen aan een

AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten: a) marktaandelen;

b) controle over niet gemakkelijk te dupliceren infrastructuur; c) verticale integratie;

d) product- en dienstendiversificatie; e) schaalvoordelen;

f) breedtevoordelen; g) overstapdrempels;

h) afwezigheid van kopersmacht; en

i) toetredingsdrempels.

505. De concurrentie-intensiteit op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten wordt

voor een steeds belangrijker deel bepaald door VoB. Met name kabelaanbieders versterken hier hun positie ten opzichte van KPN. Ondanks een dalend marktaandeel heeft KPN nog steeds belangrijke voordelen in vergelijking met haar concurrenten. KPN is als enige partij onafhankelijk van derden in staat om op nationaal niveau aan iedere marktvraag te voldoen. KPN kan haar positie op de markt gebruiken om haar concurrentiepositie op andere markten te versterken ten nadele van zijn

concurrenten, met name door het bedienen van eindgebruikers met een gecombineerde vraag naar PSTN en ISDN. Concurrenten zijn afhankelijk van KPN indien zij een met KPN vergelijkbaar

gecombineerd aanbod willen doen. Bovendien ontleent KPN kostenvoordelen aan haar schaalgrootte en de breedte van haar dienstenaanbod ten opzichte van bestaande partijen in de markt. Ten slotte

245

Zoals aangegeven in randnummer 495 kan Tele2 met deze netwerkdekking slechts maximaal [vertrouwelijk: XXX procent] van haar klantlocaties van PSTN-diensten voorzien op basis van ULL.

124 zijn er overstap- en toetredingsdrempels. Het college acht KPN gedurende de komende

reguleringsperiode daarom in staat zich op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten in belangrijke mate onafhankelijk van haar concurrenten, en uiteindelijk eindgebruikers te gedragen. Conclusie

506. Het college concludeert dat KPN beschikt over AMM op de wholesalemarkt voor enkelvoudige

gespreksdiensten.

7.4 De wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten