Marge-uitholling

672. Blijkens de Memorie van Toelichting bij de Tw is van het uithollen van marges sprake ´als het

verschil tussen de groothandelsprijzen die een onderneming met aanmerkelijke marktmacht aan andere ondernemingen in rekening brengt en haar eigen eindgebruikerstarieven zodanig is dat die andere ondernemingen geen reële mogelijkheid hebben om een marktpositie te verwerven of te

behouden´.²⁶⁷ Wanneer een verticaal geïntegreerde aanbieder met AMM marges van concurrerende

ondernemingen uitholt door te lage prijzen te hanteren op de retailmarkten voor verkeer al dan niet in combinatie met te hoge prijzen voor wholesalebouwstenen, worden de retailmarges voor concurrenten te klein om te kunnen concurreren met de AMM-aanbieder. Als gevolg van deze marge-uitholling kan toetreding tot de markt worden voorkomen, kan uittreding van concurrenten worden bevorderd of kan de groei van concurrenten worden verminderd.

673. Het mededingingsprobleem marge-uitholling wordt genoemd in artikel 6a.7 van de Tw als

grond voor het opleggen van prijsregulering op een wholesalemarkt en wordt ook erkend als grond voor het opleggen van prijsregulering op een eindgebruikersmarkt. Ook in het algemene

mededingingsrecht wordt marge-uitholling erkend als een mogelijk misbruik van een economische machtspositie.²⁶⁸

674. In de Common Position wordt marge-uitholling (margin squeeze) niet als een zelfstandig

mededingingsprobleem beschouwd, maar als een effect van andere mededingingsproblemen, met

267

Uitholling van marges wordt tevens een prijsklem genoemd. Alternatieve aanbieders bevinden zich dan in een prijsklem tussen de wholesaletarieven en de retailtarieven die de AMM-aanbieder rekent aan respectievelijk zijn wholesaleafnemers en zijn retaileindgebruikers.

268

Zie bijvoorbeeld: Beschikking van de Commissie, Zaak COMP/C-1/37.451, 37.578, 37.579, Deutsche Telekom AG, PbEG 2003 L 263.

159 uitsluiting van retailconcurrenten tot gevolg. Deze mededingingsproblemen, die zich in het geval van marge-uitholling niet alle hoeven voor te doen, zijn: koppelverkoop, het toepassen van

prijsdiscriminatie, van (bepaalde vormen van) kruissubsidie²⁶⁹ en het hanteren van roofprijzen op de

retailmarkt. Hier kan het hanteren van buitensporig hoge wholesaletarieven aan worden toegevoegd. Immers, een verticaal geïntegreerde aanbieder kan discrimineren in tarieven tussen zijn eigen retaildochter en externe retailaanbieders door zijn eigen retaildochter een lager wholesaletarief te rekenen dan externe retailaanbieders. Dit kan er in resulteren dat externe partijen met buitensporig hoge wholesaletarieven worden geconfronteerd.

Analyse

675. De AMM-positie van KPN brengt met zich mee dat KPN de mogelijkheid en de prikkel heeft

om de marge tussen haar aanbod voor wholesale gespreksdiensten en de tarieven op de onderliggende retailmarkten uit te hollen. Marge-uitholling kan plaatsvinden door hoge

wholesaletarieven al dan niet in combinatie met te lage tarieven op onderliggende retailmarkten. Deze hoge wholesaletarieven hoeven hiervoor niet het karakter te krijgen van buitensporig hoge tarieven en deze lage retailtarieven hoeven hiervoor niet het karakter te krijgen van roofprijzen. Ook lagere dan buitensporig hoge tarieven, en tarieven boven het niveau van roofprijzen, kunnen leiden tot marge-uitholling bij concurrenten en uitsluitende effecten hebben.

Wholesalemarkt voor enkelvoudige gesprekken

676. KPN heeft de mogelijkheid om marges uit hollen. Het college is echter van oordeel dat de

prikkel om tot marge-uitholling over te gaan beperkt is. Door de positie van kabelaanbieders is het voor KPN moeilijker om de concurrentie via lage retailtarieven uit te sluiten. Doordat kabelaanbieders een dergelijke verlaging van tarieven naar verwachting zullen volgen zal een prijsverhoging na uitsluiting moeilijk zijn te realiseren. Dat maakt het voor KPN moeilijker om voor enkelvoudige

gesprekken op een winstverhogende wijze marge-uitholling toe te passen. Daarnaast acht het college van belang dat, anders dan bij de – navolgend besproken – wholesalemarkten voor twee- en

meervoudige gespreksdiensten, op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten slechts een beperkt risico op buitensporig hoge tarieven is vastgesteld. Deze omstandigheid draagt eveneens bij aan het beperkte risico op marge-uitholling voor deze wholesalemarkt.

677. KPN heeft als verticaal geïntegreerde onderneming belang bij zo min mogelijk concurrentie op

de retailmarkten. Het college is van oordeel dat KPN de prikkel en mogelijkheid heeft om zodanig lage retailtarieven of hoge wholesaletarieven te hanteren waardoor andere aanbieders niet met KPN kunnen concurreren op de retailmarkten. Te hoge wholesaletarieven of te lage retailtarieven kunnen tot gevolg hebben dat de retailmarges voor concurrenten worden uitgehold. Het effect van deze

269

Kruissubsidie tussen diensten vormt niet noodzakelijkerwijs een mededingingsprobleem. Van een mededingingsprobleem is uitsluitend sprake indien deze gedraging wordt aangewend om de mededinging te beperken. Met name in het geval van een verticaal geïntegreerde onderneming die concurreert met aanbieders die afhankelijk zijn van zijn wholesalediensten kan kruissubsidie een mededingingsprobleem vormen. Door het toepassen van kruissubsidie kan de aanbieder een deel van zijn retailmarge overhevelen naar zijn

wholesalemarge. Dit betekent dat zijn retailconcurrenten worden geconfronteerd met relatief hoge wholesale-inkoopkosten, en relatief lage retailopbrengsten. Dit kan leiden tot marge-uitholling, ook zonder dat strikt genomen sprake is van buitensporige tarieven op de wholesalemarkt en roofprijzen op de retailmarkt.

160 marge-uitholling is dat andere aanbieders de desbetreffende retailmarkt(en) verlaten en dat er

(nagenoeg) geen nieuwe partijen tot deze retailmarkt(en) zullen (kunnen) toetreden.

Wholesalemarkten voor twee- en meervoudige gesprekken

678. Het college is van oordeel dat KPN op de wholesalemarkt voor twee- en meervoudige

gespreksdiensten in staat is marges van concurrerende ondernemingen uit te hollen door (te) lage prijzen te vragen op de retailmarkten voor tweevoudige en meervoudige gesprekken, al dan niet in combinatie met buitensporig hoge prijzen voor wholesalebouwstenen.

679. Een voorbeeld van een situatie waarin hoge wholesaletarieven kunnen leiden tot

marge-uitholling is het toepassen van tariefdifferentiatie tussen eindgebruikers. Wanneer KPN hoge

wholesaletarieven hanteert maar deze niet intern doorberekent aan de meest prijsgevoelige klanten, dan kan KPN ook deze prijsgevoelige klanten behouden. KPN is door haar schaal- en

breedtevoordelen in staat om deze kosten bij minder prijsgevoelige klanten weer terug te verdienen. Een (potentiële) concurrent van KPN zonder deze schaal- en breedtevoordelen moet om geen verlies te leiden deze hogere wholesaletarieven wel doorberekenen aan de eindgebruiker. Door selectieve prijszetting op de retail- en bovenliggende wholesalemarkt ontstaat op deze wijze marge-uitholling waardoor afnemers van ontbundelde toegang uit de markt worden gedrukt. Omdat toetredende partijen zich over het algemeen moeten richten op prijsgevoelige klanten wordt de prikkel tot marge-uitholling door middel van prijsdiscriminatie nog eens versterkt.

680. Het college is van oordeel dat het risico op marge-uitholling vooral groot is op de

wholesalemarkten voor twee- en meervoudige gespreksdiensten. Wat betreft externe leveringen van wholesale gespreksdiensten is alleen KPN – op basis van regulering – actief. Partijen die wholesale gespreksdiensten bij KPN inkopen zijn daardoor kwetsbaar voor marge-uitholling. KPN heeft schaal- en breedtevoordelen en daardoor een lagere kostprijs dan een kleinere partij als bijvoorbeeld Tele2. KPN kan relatief gemakkelijk gerichte aanbiedingen doen aan aanbieders die nu nog retaildiensten afnemen bij C(P)S/WLR-afnemers. KPN kan daarmee druk uitoefenen om deze afnemers te doen uittreden wat betreft het leveren van retail vaste telefoniediensten.

681. KPN heeft als verticaal geïntegreerde onderneming belang bij zo min mogelijk concurrentie op

de retailmarkten. Het college is van oordeel dat KPN de prikkel en mogelijkheid heeft om zodanig lage retailtarieven of hoge wholesaletarieven te hanteren waardoor andere aanbieders niet met KPN kunnen concurreren op de retailmarkten. Te hoge wholesaletarieven of te lage retailtarieven kunnen tot gevolg hebben dat de retailmarges voor concurrenten worden uitgehold. Het effect van deze marge-uitholling is dat andere aanbieders de desbetreffende retailmarkt(en) verlaten en dat er (nagenoeg) geen nieuwe partijen tot deze retailmarkt(en) zullen (kunnen) toetreden.

Conclusie

682. Het college is van oordeel dat KPN op de wholesalemarkten voor twee- en meervoudige

gesprekken en – in beperktere mate – op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gesprekken de mogelijkheid en de prikkel heeft om de marges van haar concurrenten op onderliggende retailmarkten uit te hollen, hetgeen uittreding dan wel geen of beperkte toetreding tot gevolg kan hebben.

161

8.3.3 Conclusie

683. Op de wholesalemarkten voor enkel-, twee- en meervoudige gespreksdiensten heeft KPN de

prikkel en de mogelijkheid om de volgende mededingingsbeperkende gedragingen te vertonen:

- toegangsweigering;

- strategisch gebruik van informatie;

- oneigenlijk gebruik van informatie ten aanzien van concurrenten;

- vertragingstactieken; - onbillijke voorwaarden; - kwaliteitsdiscriminatie; - strategisch productontwerp; - koppelverkoop; - prijsdiscriminatie;

- buitensporig hoge prijzen; en

- marge-uitholling.

684. In het volgende hoofdstuk volgt een beschrijving van de verplichtingen waarvan het college

162

9 Verplichtingen voor de wholesalemarkten voor enkel-, twee- en